Nowa odsłona rewitalizacji

Pojęcie rewitalizacja w ostatnich latach było bardzo powszechnie używane, niekiedy wręcz nadużywane. Jednak dopiero po usankcjonowaniu tego pojęcia w polskim prawie nadano mu odpowiednią definicję. Kluczowa z tego punktu widzenia jest ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji, która porządkuje kompleksowo zagadnienia związane z rewitalizacją, a także pozwala na wprowadzenie do polskiego porządku prawnego i ugruntowanie rewitalizacji jako ważnego elementu procesu rozwoju lokalnego.

Rewitalizacja to kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno-funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji.

Rewitalizacja zakłada optymalne wykorzystanie specyficznych uwarunkowań danego obszaru oraz wzmacnianie jego lokalnych potencjałów (w tym także kulturowych) i jest procesem wieloletnim, prowadzonym przez interesariuszy (m.in. przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, właścicieli nieruchomości, organy władzy publicznej, etc.) tego procesu, w tym przede wszystkim we współpracy z lokalną społecznością. Działania służące wspieraniu procesów rewitalizacji prowadzone są w sposób spójny: wewnętrznie (poszczególne działania pomiędzy sobą) oraz zewnętrznie (z lokalnymi politykami sektorowymi, np. transportową, energetyczną, celami i kierunkami wynikającymi z dokumentów strategicznych i planistycznych).

Podstawowym narzędziem prowadzenia rewitalizacji jest program rewitalizacji. Stanowi on płaszczyznę koordynacji różnorodnych działań ukierunkowanych na realizację wizji i osiągnięcie celów rewitalizacji obszaru rewitalizacji. Program rewitalizacji jest niezwykle ważnym dokumentem. Musi on sprostać wymaganiom, jakie związane są z cechami rewitalizacji, jej wielowątkowością, kompleksowością, koniecznością zaangażowania mieszkańców i wielu innych podmiotów, skoordynowaniem pracy różnych ośrodków władzy. Program rewitalizacji porządkuje działania rewitalizacyjne i nadaje całemu procesowi niezbędne ramy formalne.

Kluczem do opracowania dobrego programu jest połączenie w jednym dokumencie trzech elementów:

• wizji obszaru rewitalizacji po przeprowadzeniu procesu rewitalizacji,
• właściwie dobranych przedsięwzięć rewitalizacyjnych, które przyczyniają się do realizacji wizji,
• źródeł finansowania całego procesu.

Właściwie opracowany program rewitalizacji zapewnia szeroki udział wszystkich, których rewitalizacja dotyczy i którzy powinni w jej realizacji uczestniczyć, a właściwie dla jej kompleksowości ich zaangażowanie jest nieodzowne. Chodzi tu w szczególności o mieszkańców obszaru rewitalizacji, osoby i instytucje dysponujące tam nieruchomościami, miejscowych przedsiębiorców oraz wszystkie osoby i organizacje, które prowadzą, lub dopiero planują prowadzić działalność gospodarczą lub społeczną na obszarze rewitalizacji.

Dobre praktyki w rewitalizacji polskich miast

W chwili, gdy w wielu miejscach w kraju przedstawiciele władz samorządowych, mieszkańcy, przedsiębiorcy i eksperci pochylają się nad przygotowaniem nowych lub aktualizacją istniejących programów rewitalizacji, dostępna poniżej publikacja ma za zadanie wspomóc ich w tych działaniach. Publikacja ta nie jest teoretycznym podręcznikiem rewitalizacji, ale opisuje, możliwie szczegółowo, konkretne zrealizowane na przestrzeni ostatnich lat przedsięwzięcia lub działania. Jednocześnie należy podkreślić, że nawet w przypadku projektów najlepszych, najskuteczniejszych i o najlepszym odbiorze społecznym, nie powinny być one przedmiotem bezkrytycznego kopiowania, bo wcale nie muszą powtórzyć sukcesu pierwowzoru.

Kluczem do dobrej rewitalizacji jest umiejętne dostosowanie przedsięwzięcia do lokalnych potrzeb i uwarunkowań. Przez ten pryzmat powinna być postrzegana niniejsza publikacja. Jako źródło pomysłów, wskazanie zagadnień, na które szczególnie mocno trzeba zwrócić uwagę (lub które można zrobić lepiej), a także ostrzeżenie przez potencjalnymi problemami czy zagrożeniami. Tam, gdzie było to możliwe odniesiono się do możliwości przygotowania i realizowania przedsięwzięć podobnych do opisanych w aktualnych uwarunkowaniach formalno-prawnych. Publikacja nie zastąpi dyskusji i prac koncepcyjnych nad kierunkami rewitalizacji w polskich miastach i miejscowościach, ale autorzy mają nadzieję, że będzie stanowiła w tych działach przydatne i inspirujące narzędzie.

Jak czytać publikację?

Na wstępie do opisu każdej dobrej praktyki znajduje się fiszka informacyjna zawierająca podstawowe dane na temat danej praktyki (powierzchnię i ludność terenu objętego rewitalizacją, zakres dobrych praktyk, podmiot prowadzący rewitalizację, dane osoby do kontaktu, informacje o innych zaangażowanych podmiotach, okres rewitalizacji, budżet rewitalizacji i główne źródła finansowania).

Przed zapoznaniem się z daną dobrą praktyką, w sposób szczególny należy zwrócić uwagę na informację „zakres dobrych praktyk”. Zaprezentowane przedsięwzięcia mają zróżnicowany charakter, realizowane były na przestrzeni lat, etapami lub tylko w części, często napotykając na różne problemy. Stąd też trudno, aby każde z nich spełniało w pełnym zakresie kryteria "modelowego przykładu rewitalizacji od A do Z", niemniej jednak wszystkie mają w sobie to "coś", co sprawia, że warto, aby z danym działaniem zapoznało się jak najszersze grono odbiorców. Informacja o zakresie dobrych praktyk ma za zadanie wskazać czytelnikowi, co konkretnie w danym opisie autorzy uznali za cenny i godny uwagi wzorzec. Do całości dorobku danego miasta należy jednak podchodzić w sposób otwarty i krytyczny, mając na uwadze wymogi nowego podejścia do rewitalizacji.

Osobny rozdział w publikacji stanowią przedsięwzięcia, które wprawdzie nie mają charakteru rewitalizacyjnego, ale zakres podejmowanych w ich ramach działań sprawia, że pewne ich aspekty powinny znajdować swoje odzwierciedlenie także w działaniach rewitalizacyjnych. Są to przykłady: Niepołomic, Rudy Śląskiej, Nowych Żernik, Projektu ReBlok i Dzielnicy Wisła. W zestawieniu znalazł się także jeden projekt zagraniczny. Jest to projekt zrealizowany we Lwowie, a o jego umieszczeniu w publikacji przesądził fakt, że realizowany był przy zaangażowaniu polskich ekspertów oraz to, że jest on stosunkowo łatwy i jednocześnie wartościowy do przeniesienia na polski grunt.