Powstanie jest określane jako największy tego typu akt oporu w okupowanej przez hitlerowców Europie. Planowane na kilka dni, trwało ponad 2 miesiące. Do walki w obronie stolicy stanęło wówczas około 50 tys. Powstańców – żołnierzy AK, członków innych niepodległościowych formacji zbrojnych oraz ludności cywilnej. Wśród uczestników wydarzeń z 1944 r. byli także ludzie nauki – naukowcy, profesorowie, wykładowcy oraz studenci. Chcąc uczcić ich pamięć, dziś i przez najbliższe dni będziemy w naszych mediach społecznościowych przypominać sylwetki niektórych z nich.

Prof. Władysław Bartoszewski, ps. Teofil, podporucznik. Maturę zdał w maju 1939 r. Od października 1941 r. do początku 1944 r. studiował polonistykę na Wydziale Humanistycznym Tajnego UW. Od września 1942 zaangażował się z ramienia FOP w działalność Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom „Żegota”. Zajmował się współorganizowaniem pomocy dla uczestników Powstania w Getcie Warszawskim w kwietniu 1943. Podczas Powstania 1944 r. był adiutantem dowódcy placówki i redaktorem naczelnym pisma „Wiadomości z Miasta i Wiadomości Radiowe”. Po wojnie służył w Oddziale VI (Informacji i Propagandy) sztabu Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. Aresztowany pod zarzutem szpiegostwa i osadzony w więzieniu. Zwolniony wiosną 1948 r., ponownie aresztowany w 1949 r. i skazany na osiem lat więzienia. W sierpniu 1954 r. ze względu na zły stan zdrowia zwolniony na roczną przerwę w odbywaniu kary. Po odzyskaniu wolności zajął się działalnością publicystyczną, pisał do tygodnika „Stolica” oraz „Tygodnika Powszechnego”. Kontynuował też studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. W listopadzie 1963 r. nawiązał współpracę z Radiem Wolna Europa. Podróżował po krajach Europy Zachodniej, USA i Izraelu, gdzie nawiązywał kontakty z przedstawicielami polskiej emigracji. Wykładał historię najnowszą w I Katedrze Historii Nowożytnej Polski na Wydziale Nauk Humanistycznych KUL. Po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 r. został internowany jako jeden z założycieli Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania przy Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”. Wykładał na uniwersytetach w Monachium, Eichstätt i Augsburgu. Ambasador RP w Austrii (1990– 1995), minister spraw zagranicznych, senator (1997–2001), sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz pełnomocnik rządu ds. relacji międzynarodowych (2007). Odznaczony medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Zmarł w 2015 r.

Wiesław Brauliński, ps. Borsuk, sierżant podchorąży. W latach okupacji niemieckiej studiował na tajnych kompletach Politechniki Warszawskiej. Walczył w batalionie „Zośka” zgrupowania „Radosław” Armii Krajowej. Odznaczony Krzyżem Walecznych. Poległ w akcji na niemiecki pociąg pancerny. Wraz z nim zginęli m.in. Ryszard Zalewski Wojdak i Ryszard Załęski Włodek. Jego symboliczna mogiła znajduje się na Powązkach Wojskowych w Warszawie.

Prof. Stefania Chodkowska, lekarka w Szpitalu Wolskim, Sanitariat Okręgu Warszawskiego AK. Podczas okupacji wykładała na wydziałach lekarskich tajnych uniwersytetów w Warszawie. Jej mąż, dr Karol Chodkowski, zginął w Katyniu. W czasie Powstania opiekowała się wnukiem Leszkiem, jednocześnie prowadząc szpital polowy w swoim domu i punkt sanitarny. Po upadku Powstania wyszła z Warszawy z ludnością cywilną. Po wojnie kontynuowała pracę w zawodzie lekarza. Zmarła w 1969 r.

Dr Zofia Franio, ps. Doktór. Lekarka, Sprawiedliwa Wśród Narodów Świata (1971). Studiowała na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego, uzyskując w lipcu 1927 r. dyplom doktora wszechnauk lekarskich. W okresie okupacji służyła w szeregach Armii Krajowej. Uczestniczka Powstania Warszawskiego. Zaangażowana w pomoc Żydom, osobiście opiekowała się kilkoma osobami pochodzenia żydowskiego i współpracowała z Radą Pomocy Żydom „Żegota”. W 1946 r. aresztowana przez UB, została skazana na 12 lat więzienia. Po wyjściu z więzienia pracowała w Liceum Medycznym w Warszawie.

Prof. Aleksander Gieysztor, ps. Borodzicz, szef Wydziału Informacji, porucznik rezerwy piechoty. W 1937 ukończył studia na Wydziale Historycznym UW. Wykładał na Tajnym Uniwersytecie Warszawskim, w 1942 r. obronił doktorat. Jeniec Oflagu II D Gross-Born. W obozie wspólnie z kolegą Stanisławem Płoskim, szefem Wojskowego Biura Historycznego AK, napisał broszurę o Powstaniu Warszawskim, która mogła ukazać się drukiem w Polsce dopiero w okresie pierwszej „Solidarności” w 1981 r. W 1945 r. został adiunktem w Państwowym Instytucie Historii Sztuki i Inwentaryzacji Zabytków, potem adiunktem na Uniwersytecie Warszawskim. W 1949 r. mianowany profesorem nadzwyczajnym historii Polski średniowiecznej i nauk pomocniczych historii na UW. Dyrektor Instytutu Historii UW. Członek Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie, pierwszy długoletni dyrektor Zamku (1980–1991). W 1989 r. uczestnik obrad Okrągłego Stołu. Autor ok. 500 książek i publikacji z zakresu historii.

Prof. Tytus Karlikowski, ps. Tytus, Wąż, starszy strzelec m.in. w batalionach „Kiliński” i „Zośka”. We wrześniu 1939 r. uczestniczył w obronie Warszawy. W wyniku ran podczas Powstania utracił wzrok w prawym oku, miał pełny bezwład lewej ręki i częściowy bezwład lewej nogi. Po wojnie studiował na Wydziale Leśnym SGGW. Kierownik Katedry Profilaktyki Pożarniczej w Szkole Głównej Służby Pożarniczej. Członek Rady Naukowej przy Instytucie Badawczym Leśnictwa, Rady Naukowej Ogrodu Botanicznego PAN, Komitetu Techniki Rolniczej PAN oraz Komitetu Nauk Leśnych PAN, Międzynarodowej Unii Leśnych Organizacji Badawczych, FAO/ECE przy ONZ w Genewie. Autor licznych opracowań naukowych i pięciu wdrożonych do praktyki patentów z zakresu zwalczania pożarów leśnych.  Zmarł w 2019 r.

Prof. Witold Kieżun, ps. Wypad, podporucznik, walczył w oddziałach batalionu „Karpaty” – kompania K-4 i batalionu „Gustaw”. W 1942 r. ukończył studia w Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki, uzyskując dyplom technika-inżyniera budowy maszyn. Począwszy od 1942 r. studiował na Wydziale Prawa Tajnego UW. Wyszedł wraz z ludnością cywilną, w Krakowie kontynuował działalność konspiracyjną, aresztowany przez NKWD w 1945 r., został wywieziony do gułagu „Krasnowodsk” na Pustyni Kara Kum. Po wyjściu na wolność rozpoczął studia prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pracował w Narodowym Banku Polskim, był kierownikiem Zakładu Prakseologii PAN. Wykładał zarządzanie m.in. na Temple University w Filadelfii i na Uniwersytecie w Montrealu. Pracował w Burundi (Afryka Środkowa), najpierw z ramienia ONZ, później jako przedstawiciel Kanady, gdzie pomagał w tworzeniu nowoczesnej administracji.  W 2007 otrzymał nagrodę Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za wybitne osiągnięcia naukowe.

Prof. Jerzy Kłoczowski, ps. Piotruś, plutonowy podchorąży. Przydzielony do pułku „Baszta”, podczas Powstania stracił prawą rękę. W latach 1945–1948 studiował na UAM w Poznaniu oraz na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. W 1950 uzyskał stopień naukowy doktora i został wykładowcą Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W 1967 został profesorem nadzwyczajnym (otrzymując tytuł naukowy profesora), a w 1974 profesorem zwyczajnym. Członek rady Polskiego Instytutu Kultury Chrześcijańskiej Fundacji Jana Pawła II w Rzymie. W okresie stanu wojennego współpracował z tajnymi strukturami „Solidarności”. W 1989 został powołany w skład Trybunału Stanu, senator I kadencji. Zmarł w 2017 r.

Prof. Edward Loth, ps. Gozdawa, podpułkownik lekarz, szef sanitarny V Obwodu. Jako uczeń został usunięty ze szkół za udział w demonstracji przeciw caratowi. Studiował antropologię w Zurychu i w 1907 r. otrzymał doktorat z filozofii. Następnie studiował medycynę w Bonn, Getyndze i Heidelbergu, gdzie otrzymał stopień doktora nauk medycznych, po czym pracował jako asystent w Katedrze Anatomii we Lwowie. W 1915 r. był jednym z organizatorów Uniwersytetu Warszawskiego, w którym objął Katedrę Anatomii Prawidłowej. W okresie I wojny światowej był żołnierzem Legionów Józefa Piłsudskiego i naczelnym lekarzem Polskich Sił Zbrojnych. W czasie okupacji organizator szkolenia inwalidów, uczestnik tajnego nauczania medycyny, twórca konspiracyjnej składnicy sanitarnej w Zamku Ujazdowskim. Dwukrotnie więziony na Pawiaku. Poległ wraz z żoną Jadwigą, również lekarzem, i córką Heleną podczas bombardowania.

Ppłk Julian Marian Piasecki, ps. Wiktor, Bogusław. Ukończył Gimnazjum Filologiczne Wojciecha Górskiego w Warszawie. W ostatnich latach nauki był czynny w Wolnej Szkole Wojskowej, a potem w Strzelcu. W latach 1915–1918 studiował na Politechnice Warszawskiej.

W czasie I wojny światowej walczył w Legionach Polskich i Polskiej Organizacji Wojskowej. Następnie pełnił służbę w 74. Pułku Piechoty w Lublińcu. W latach 1923–1923 został odkomenderowany na Politechnikę Warszawską celem ukończenia studiów. W 1924 r. był wykładowcą w Oficerskiej Szkole Inżynierii i oficerem nadetatowym 7. Pułku Saperów Wielkopolskich w Poznaniu. W 1925 roku rozpoczął naukę na Kursie Normalnym Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Po ukończeniu kursu 1927 i uzyskaniu dyplomu naukowego oficera Sztabu Generalnego, przydzielony został do Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, gdzie objął stanowisko asystenta. Obowiązki wykładowcy łączył z funkcją starszego asystenta w Katedrze Dróg Żelaznych na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej. Do stopnia majora awansowany został ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 r. w korpusie oficerów inżynierii i saperów. Następnie pełnił funkcję pierwszego wiceministra komunikacji, był członkiem Rady Naczelnej Obozu Zjednoczenia Narodowego i prezesem Automobilklubu Polskiego. We wrześniu 1939 r. obowiązki pierwszego wiceministra komunikacji łączył z funkcją szefa II Eszelonu Szefostwa Komunikacji Naczelnego Wodza.

W latach okupacji niemieckiej działał w Obozie Polski Walczącej. Uczestniczył w Powstaniu Warszawskim. Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy (Nr 4966), Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Polonia Restituta, Krzyżem Walecznych (trzykrotnie), Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–1921 „Polska Swemu Obrońcy”, Medalem Dziesięciolecia.

Ryszard Jerzy Załęski, ps. Włodek. Uczył się w liceum im. Stefana Batorego w Warszawie. Był harcerzem 23. Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego – „Pomarańczarnia”. Od jesieni 1939 r. kontynuował naukę na tajnych kompletach, maturę zdał w 1942 r. W tym samym roku rozpoczął studia na tajnym wydziale Politechniki Warszawskiej ukrytym pod nazwą „Szkoły Rysunku Technicznego”. Członek Grup Szturmowych Szarych Szeregów: Hufiec „Centrum” (CR) − drużyna CR-500. Wraz z drużyną wszedł do Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej, w lipcu 1944 żołnierz I plutonu 1. kompanii Maciek batalionu „Zośka”. Poległ w wypadzie na niemiecki pociąg pancerny na ul. Ostroroga róg Tatarskiej. Wraz z nim zginęli m.in. Wiesław Brauliński Borsuk i Ryszard Henryk Zalewski Wojdak. Odznaczony Krzyżem Walecznych. Jego symboliczna mogiła znajduje się na Powązkach Wojskowych w Warszawie.

Źródła:

Muzeum Powstania Warszawskiego

Instytut Pamięci Narodowej

Lekarzepowstania.pl

archiwum rodzinne Witolda Kieżuna