Rząd przyjął projekt tzw. ustawy praworządnościowej, która kończy chaos w sądownictwie związany z działalnością neosędziów, czyli osób nieprawidłowo powołanych na urząd od 2018 roku. Nowe przepisy przywrócą obywatelom pewność, że sądy działają zgodnie z Konstytucją, a wyroki w ich sprawach są niepodważalne. To krok w stronę odbudowy zaufania do wymiaru sprawiedliwości i przywrócenia standardów państwa prawa. Projekt wykonuje także postanowienia sądów europejskich i krajowych oraz kończy wieloletni stan niepewności prawnej.

Skala problemu neosędziów, powoływanych przy udziale Krajowej Rady Sądownictwa od 2018 roku, jest bardzo duża. Skutkiem ich działalności są wyroki sądów i trybunałów europejskich, które kosztują wszystkich obywateli już prawie 3 mld zł.

Najważniejsze rozwiązania

• Projekt rozróżnia sytuacje sędziów w zależności od ich drogi zawodowej.
  • Absolwenci Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury – ok. 1200 osób, tzw. grupa zielona – zachowują status sędziego, pomimo że ich powołanie odbyło się przy udziale neoKRS.
  • Sędziowie legalnie powołani (nie przy udziale neoKRS), którzy następnie uzyskali awans przy udziale neoKRS, ok. 1100 osób, tzw. grupa żółta – mają wrócić do macierzystych sądów na stanowiska zajmowane przed awansem.
    • Do czasu przeprowadzenia nowych konkursów (przez legalną KRS) będą oni delegowani na dotychczas zajmowane stanowiska, aby mogli m.in. dokończyć prowadzone sprawy.

• Osoby, które zostały sędziami po przejściu z innych zawodów prawniczych – np. prokuratorzy, adwokaci czy radcowie prawni, ok. 380 osób, tzw. grupa czerwona – przestaną być sędziami. O powrocie do ich wcześniejszych zajęć zadecydują ich właściwe samorządy zawodowe.
• Neosędziowie nie będą mogli orzekać w Sądzie Najwyższym – ich akty powołania zostaną uznane za nieważne i nie będą mieli możliwości pozostania na delegacji w SN (56 osób).
• Orzeczenia wydane dotychczas z udziałem nieprawidłowo powołanych sędziów zostają utrzymane w mocy.
  • Wyjątkiem będzie możliwość podważenia wyroków przez strony, które w czasie procesu konsekwentnie kwestionowały status neosędziego. Nie będzie to dotyczyć postępowań o nieodwracalnych skutkach, takich jak postępowania rozwodowe.
• Zniesiona zostaje Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych.
• Zlikwidowana zostaje skarga nadzwyczajna, ze względu na to, że otwiera drogę do arbitralności, powoduje ryzyko nadużyć i podważa stabilność prawomocnych orzeczeń sądowych.
• Projekt realizuje wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Trybunału Sprawiedliwości UE.

Nowe przepisy mają wejść w życie zasadniczo po 30 dniach od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.