Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw
2.0
11.07.2025 13:07 Agnieszka Kowalska
Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw
1.0
07.03.2025 10:43 Magdalena Kucharska
Aby uzyskać archiwalną wersję należy skontaktować się z Redakcją BIP
{"register":{"columns":[{"header":"Numer projektu","value":"UD206","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"sequence":{"regex":"UD{#UD_1}"},"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Rodzaj dokumentu","registerId":20874195,"dictionaryValues":[{"id":"Projekty ustaw","value":"Projekty ustaw"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Typ dokumentu","registerId":20874195,"dictionaryValues":[{"id":"D – pozostałe projekty","value":"D – pozostałe projekty"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Informacja dodatkowa","value":"","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":false,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Cele projektu oraz informacja o przyczynach i potrzebie rozwiązań planowanych w projekcie","value":"Projektowana ustawa realizuje trzy zasadnicze cele:\n1) zwiększenie poziomu samorządności sądów i demokratyzację funkcjonowania ich organów, jak również zmiany w zakresie organizacji sądów dyscyplinarnych i instytucji rzeczników dyscyplinarnych,\n2) przywrócenie ładu w szeroko rozumianym wymiarze sprawiedliwości, w zakresie odnoszącym się do niezawisłości sędziowskiej oraz odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów oraz\n3) umożliwienie orzekania asesorom sądowym w sprawach rodzinnych i opiekuńczych oraz nieletnich.\nW ramach realizacji pierwszego z celów projekt ustawy przewiduje w szczególności zmiany organizacji i funkcjonowania organów sądów, samorządu sędziowskiego, rzeczników dyscyplinarnych sędziów oraz sądów dyscyplinarnych.\nW ramach realizacji drugiego ze wskazanych celów projekt ustawy zakłada nowelizację ustaw regulujących funkcjonowanie sądów, sędziów i prokuratorów w sferze, która była objęta regulacją ustawy z dnia 20 grudnia 2019 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2020 r. poz. 190, z późn. zm.). Istotą tej nowelizacji było między innymi wprowadzenie zakazu badania prawidłowości umocowania sędziego, ustanowienie deliktu dyscyplinarnego w tym zakresie, a także wprowadzenie obowiązków odnoszących się do składania oświadczeń o członkostwie w organizacjach społecznych. Przepisy te zostały zakwestionowane pod kątem ich zgodności z prawem Unii Europejskiej w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 5 czerwca 2023 r. (C-204/21). W związku z powyższym przedkładana nowelizacja zmierza do wyeliminowania wskazanych powyżej rozwiązań z polskiego porządku prawnego. Uchylane przepisy mogły wywoływać efekt mrożący na sędziach i zniechęcać ich do badania spełnienia wymogów UE oraz państwa prawa dotyczących niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy. Realna wydaje się obawa wielu sędziów przed wszczynaniem wobec nich postępowań dyscyplinarnych w przypadku zidentyfikowania przez nich potrzeby zbadania, czy inny sędzia został prawidłowo powołany i czy w związku z tym sąd został prawidłowo obsadzony. \nProjektodawca w pełni podziela stanowisko zawarte w powołanym powyżej wyroku TSUE z dnia 5 czerwca 2023 r., który stwierdził, że regulacja nakładająca na sędziów obowiązek składania oświadczeń o członkostwie w organizacjach społecznych uchybiła prawu do poszanowania życia prywatnego i prawu do ochrony danych osobowych. W związku z tym konieczne jest przywrócenie gwarancji ww. praw podstawowych poprzez uchylenie przepisów zakwestionowanych przez Trybunał.\nW ramach realizacji trzeciego ze wskazanych celów projektowana ustawa zakłada umożliwienie asesorom sądowym wykonywania obowiązków orzeczniczych także we wszystkich kategoriach spraw pozostających w zakresie właściwości wydziałów rodzinnych i nieletnich w sądach rejonowych w celu kadrowego wsparcia tych wydziałów, a ponadto w celu umożliwienia asesorom zdobywania doświadczenia orzeczniczego w obszarze sądownictwa rodzinnego i nieletnich, które w szczególnym stopniu skupione jest na zapewnieniu ochrony prawnej najsłabszym członkom społeczeństwa, tj. np. dzieciom i ich rodzinom, pacjentom szpitali psychiatrycznych, seniorom czy osobom z niepełnosprawnościami. Wobec faktu, że asesura jest podstawową ścieżką dojścia do zawodu sędziego, obecna sytuacja prawna, w której brak jest możliwości odbywania asesury w wydziałach rodzinnych i nieletnich utrudnia zdobywanie praktycznych umiejętności przez osoby, które mogłyby zostać sędziami orzekającymi w tym zakresie, oraz ogranicza dopływ nowych kadr sędziowskich do tych wydziałów, gdyż nierzadko asesorzy, którzy odbywali asesurę w innych wydziałach, po jej zakończeniu nie są już zainteresowani zmianą pionu orzeczniczego. Projektodawca jest przekonany, że proponowane zmiany przyczynią się w znacznym stopniu do zapewnienia bardziej sprawnego funkcjonowania sądownictwa rodzinnego, które powinno być priorytetem z uwagi na szczególny charakter spraw rozpoznawanych przez te sądy.\nProjektowana ustawa zakłada również doprecyzowanie procedury zmierzającej do powołania asesora sądowego na stanowisko sędziego sądu rejonowego w celu ujednolicenia postępowań w tym przedmiocie.","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Istota rozwiązań planowanych w projekcie, w tym proponowane środki realizacji","value":"Projektowana ustawa zakłada:\n– zmiany w sposobie powoływania prezesów sądów poprzez powierzenie samorządowi sędziowskiemu uprawnienia do przedstawienia kandydatów na prezesa danego sądu (w sądzie każdego szczebla), spośród których Minister Sprawiedliwości będzie zobligowany dokonać wyboru prezesa;\n– ukształtowanie na nowo instytucji kolegium sądu poprzez ukształtowanie kolegium jako organu składającego się z prezesa sądu i 5 (3 w sądzie, w którym jest mniej niż 50 stanowisk sędziowskich i asesorskich) członków kolegium wybieranych na okres trzech lat przez zgromadzenie ogólne sędziów sądu, w miejsce obecnego kształtu kolegium, składającego się z prezesa sądu i prezesów sądów niższego szczebla z obszaru właściwości danego sądu, oraz ustanowienie kolegium sądu organem sądu także w sądach rejonowych;\n– przywrócenie kworum niezbędnego do skutecznego podejmowania uchwał przez zgromadzenie ogólne sędziów (w postaci co najmniej połowy wszystkich członków zgromadzenia) w celu zapewnienia reprezentatywności gremium faktycznie podejmującego decyzje;\n– przywrócenie zgromadzeniu ogólnemu sędziów uprawnienia do opiniowania kandydatów na stanowiska sędziowskie w ten sposób, że zgromadzenie ogólne sędziów każdego sądu będzie opiniowało kandydatury na stanowiska sędziowskie w tym sądzie (w miejsce obecnego opiniowania przez kolegia sądów apelacyjnych i okręgowych, składające się z pochodzących ze swobodnego wyboru Ministra Sprawiedliwości prezesów sądów);\n– odejście od modelu wyodrębnionych sądów dyscyplinarnych przy sądach apelacyjnych, składających się z sędziów wybranych przez Ministra Sprawiedliwości na sześcioletnie kadencje i kierowanych przez prezesów sądów dyscyplinarnych na rzecz powrotu do wykonywania zadań sądów dyscyplinarnych pierwszej instancji przez sądy apelacyjne działające w składzie trzech sędziów tego sądu (wyłanianych do każdej sprawy spośród wszystkich sędziów danego sądu dyscyplinarnego, z wyjątkiem prezesa sądu, wiceprezesów sądu oraz rzecznika dyscyplinarnego);\n– modyfikacje w zakresie instytucji oskarżyciela dyscyplinarnego poprzez odejście od swobodnego wyboru i powołania przez Ministra Sprawiedliwości Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych oraz dwóch Zastępców Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych na rzecz ich powołania spośród kandydatów przedstawionych przez zgromadzenia ogólne sędziów sądów apelacyjnych oraz zapewnienie obsługi administracyjnej tych rzeczników dyscyplinarnych przez sądy będące miejscem służbowym powołanych sędziów, w miejsce Biura Krajowej Rady Sądownictwa. Nadto zastępcy rzecznika dyscyplinarnego działający przy sądach apelacyjnych i przy sądach okręgowych nie będą już - zgodnie z projektowanymi rozwiązaniami - powoływani przez Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych, lecz wybierani przez właściwe zgromadzenia ogólne sędziów.\nW ramach realizacji drugiego z celów planowane zmiany przewidują:\n– zniesienie regulacji zakładających zakaz kwestionowania umocowania sądów i trybunałów, konstytucyjnych organów państwowych oraz organów kontroli i ochrony prawa, a także zakaz ustalania lub oceny przez sąd lub inny organ władzy zgodności z prawem powołania sędziego lub wynikającego z tego powołania uprawnienia do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości;\n– zniesienie przepisów zobowiązujących sędziów i prokuratorów do składania pisemnych oświadczeń o członkostwie w zrzeszeniu, w tym w stowarzyszeniu, o funkcji pełnionej w organie fundacji nieprowadzącej działalności gospodarczej, o członkostwie w partii politycznej;\n– uchylenie regulacji przewidujących odpowiedzialność dyscyplinarną z tytułu „odmowy wykonywania wymiaru sprawiedliwości”, „działania lub zaniechania mogącego uniemożliwić lub istotnie utrudnić funkcjonowanie organu wymiaru sprawiedliwości”, a także „działania kwestionującego istnienie stosunku służbowego sędziego, skuteczność powołania sędziego, lub umocowanie konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej”. Należy odnotować, że obawy sędziów o wszczynanie wobec nich postępowań dyscyplinarnych w oparciu o ww. podstawy są realne i oparte na rzeczywistych działaniach rzeczników dyscyplinarnych, bowiem w 2023 r. miało miejsce czternaście spraw dyscyplinarnych, w których wszczęto postępowanie za kwestionowanie skuteczności powołania sędziowskiego, dwie sprawy dyscyplinarne, w których odmówiono wszczęcia postępowania dyscyplinarnego w ww. przedmiocie oraz jedną sprawę, w której z urzędu podjęto czynności wyjaśniające w celu ustalenia, czy doszło do opisanych powyżej przewinień dyscyplinarnych określonych w art. 107 § 1 pkt 1 i 3 u.s.p.\nPonadto projektowana ustawa przewiduje wyeliminowanie z porządku prawnego regulacji funkcjonalnie sprzężonych ze znoszonymi przepisami, zakwestionowanymi przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, a odnoszących się do badania spełniania przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego postępowania po powołaniu. Procedura w tym zakresie stanie się bezprzedmiotowa w związku ze zniesieniem zakazów dotyczących oceny prawidłowości umocowania organów władzy publicznej.\nProjektowana ustawa zakłada również umożliwienie asesorom sądowym wykonywania obowiązków orzeczniczych w sprawach pozostających w zakresie właściwości wydziałów rodzinnych i nieletnich. Środkiem realizacji celu projektowanej ustawy w postaci zapewnienia funkcjonowania sądownictwa rodzinnego na wysokim poziomie jest zagwarantowanie odpowiedniej liczby orzeczników i racjonalne obciążenie ich pracą, tak aby mogli w sposób dokładny wykonywać swoje zadania, a ponadto stworzenie warunków do nabywania doświadczenia orzeczniczego przez asesorów w ramach sądownictwa rodzinnego. W 2023 r. liczba spraw załatwionych przez sędziego w wydziałach rodzinnych i nieletnich wg obsady średniookresowej wyniosła 1582, a w 2024 r. – 1534,4, podczas gdy w wydziałach cywilnych było to odpowiednio 648,5 oraz 596,3 sprawy, a w wydziałach karnych 1021,4 oraz 988,4 sprawy. Jeszcze bardziej widoczna dysproporcja w średniej liczbie spraw załatwionych przez jednego sędziego jest widoczna w wydziałach pracy i ubezpieczeń społecznych, gdzie w 2023 r. przypadło 349,6 załatwionych spraw na jednego sędziego, a w 2024 r. 403,4 sprawy. Również w wydziałach gospodarczych obciążenie sędziów jest zdecydowanie niższe niż w wydziałach rodzinnych i nieletnich, bo w 2023 r. było to średnio 409 sprawy załatwionej przez sędziego, a w 2024 r. – 403,4 sprawy. Dodać też należy, że specyfiką wydziałów rodzinnych i nieletnich jest znaczna liczba koniecznych do rozpoznania spraw z kategorii pilnych. Wzrost liczby orzeczników poprzez dopuszczanie do orzekania we wszystkich sprawach rozstrzyganych w wydziałach rodzinnych i nieletnich asesorów sądowych, pozwoli na zmniejszenie obciążenia pracą sędziów rodzinnych, co wpłynie na jakość orzecznictwa, komfort pracy sędziów rodzinnych i poświęcenie większej ilości czasu sprawom, które tego wymagają. Jednocześnie należy podkreślić, że asesorzy orzekają wyłącznie w sądach rejonowych, a zatem nie będą orzekać w sprawach należących w I instancji do sądów okręgowych, np. sprawach rozwodów.\nProjekt niniejszego aktu prawnego zawiera również doprecyzowanie, że wniosek asesora sądowego o powołanie na stanowisko sędziego sądu rejonowego nie może zostać złożony przed upływem 30 miesięcy pełnienia obowiązków sędziego przez asesora sądowego, a zarządzenie przez prezesa sądu okręgowego dokonania oceny kwalifikacji asesora sądowego może nastąpić dopiero po 36 miesiącach jego służby.","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Oddziaływanie na życie społeczne nowych regulacji prawnych","value":"","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":false,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Spodziewane skutki i następstwa projektowanych regulacji prawnych","value":"","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":false,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Sposoby mierzenia efektów nowych regulacji prawnych","value":"","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":false,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Organ odpowiedzialny za opracowanie projektu","registerId":20874195,"dictionaryValues":[{"id":"MS","value":"MS"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Organ współpracujący przy opracowaniu projektu","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":false,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Osoba odpowiedzialna za opracowanie projektu","value":"Arkadiusz Myrcha Sekretarz Stanu","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Organ odpowiedzialny za przedłożenie projektu RM","registerId":20874195,"dictionaryValues":[{"id":"MS","value":"MS"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Planowany termin przyjęcia projektu przez RM","value":"III kwartał 2025 r.","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Informacja o rezygnacji z prac nad projektem","value":"","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Status realizacji","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"}]}}
Numer projektu:
UD206
Rodzaj dokumentu:
Projekty ustaw
Typ dokumentu:
D – pozostałe projekty
Cele projektu oraz informacja o przyczynach i potrzebie rozwiązań planowanych w projekcie:
Projektowana ustawa realizuje trzy zasadnicze cele: 1) zwiększenie poziomu samorządności sądów i demokratyzację funkcjonowania ich organów, jak również zmiany w zakresie organizacji sądów dyscyplinarnych i instytucji rzeczników dyscyplinarnych, 2) przywrócenie ładu w szeroko rozumianym wymiarze sprawiedliwości, w zakresie odnoszącym się do niezawisłości sędziowskiej oraz odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów oraz 3) umożliwienie orzekania asesorom sądowym w sprawach rodzinnych i opiekuńczych oraz nieletnich. W ramach realizacji pierwszego z celów projekt ustawy przewiduje w szczególności zmiany organizacji i funkcjonowania organów sądów, samorządu sędziowskiego, rzeczników dyscyplinarnych sędziów oraz sądów dyscyplinarnych. W ramach realizacji drugiego ze wskazanych celów projekt ustawy zakłada nowelizację ustaw regulujących funkcjonowanie sądów, sędziów i prokuratorów w sferze, która była objęta regulacją ustawy z dnia 20 grudnia 2019 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2020 r. poz. 190, z późn. zm.). Istotą tej nowelizacji było między innymi wprowadzenie zakazu badania prawidłowości umocowania sędziego, ustanowienie deliktu dyscyplinarnego w tym zakresie, a także wprowadzenie obowiązków odnoszących się do składania oświadczeń o członkostwie w organizacjach społecznych. Przepisy te zostały zakwestionowane pod kątem ich zgodności z prawem Unii Europejskiej w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 5 czerwca 2023 r. (C-204/21). W związku z powyższym przedkładana nowelizacja zmierza do wyeliminowania wskazanych powyżej rozwiązań z polskiego porządku prawnego. Uchylane przepisy mogły wywoływać efekt mrożący na sędziach i zniechęcać ich do badania spełnienia wymogów UE oraz państwa prawa dotyczących niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy. Realna wydaje się obawa wielu sędziów przed wszczynaniem wobec nich postępowań dyscyplinarnych w przypadku zidentyfikowania przez nich potrzeby zbadania, czy inny sędzia został prawidłowo powołany i czy w związku z tym sąd został prawidłowo obsadzony. Projektodawca w pełni podziela stanowisko zawarte w powołanym powyżej wyroku TSUE z dnia 5 czerwca 2023 r., który stwierdził, że regulacja nakładająca na sędziów obowiązek składania oświadczeń o członkostwie w organizacjach społecznych uchybiła prawu do poszanowania życia prywatnego i prawu do ochrony danych osobowych. W związku z tym konieczne jest przywrócenie gwarancji ww. praw podstawowych poprzez uchylenie przepisów zakwestionowanych przez Trybunał. W ramach realizacji trzeciego ze wskazanych celów projektowana ustawa zakłada umożliwienie asesorom sądowym wykonywania obowiązków orzeczniczych także we wszystkich kategoriach spraw pozostających w zakresie właściwości wydziałów rodzinnych i nieletnich w sądach rejonowych w celu kadrowego wsparcia tych wydziałów, a ponadto w celu umożliwienia asesorom zdobywania doświadczenia orzeczniczego w obszarze sądownictwa rodzinnego i nieletnich, które w szczególnym stopniu skupione jest na zapewnieniu ochrony prawnej najsłabszym członkom społeczeństwa, tj. np. dzieciom i ich rodzinom, pacjentom szpitali psychiatrycznych, seniorom czy osobom z niepełnosprawnościami. Wobec faktu, że asesura jest podstawową ścieżką dojścia do zawodu sędziego, obecna sytuacja prawna, w której brak jest możliwości odbywania asesury w wydziałach rodzinnych i nieletnich utrudnia zdobywanie praktycznych umiejętności przez osoby, które mogłyby zostać sędziami orzekającymi w tym zakresie, oraz ogranicza dopływ nowych kadr sędziowskich do tych wydziałów, gdyż nierzadko asesorzy, którzy odbywali asesurę w innych wydziałach, po jej zakończeniu nie są już zainteresowani zmianą pionu orzeczniczego. Projektodawca jest przekonany, że proponowane zmiany przyczynią się w znacznym stopniu do zapewnienia bardziej sprawnego funkcjonowania sądownictwa rodzinnego, które powinno być priorytetem z uwagi na szczególny charakter spraw rozpoznawanych przez te sądy. Projektowana ustawa zakłada również doprecyzowanie procedury zmierzającej do powołania asesora sądowego na stanowisko sędziego sądu rejonowego w celu ujednolicenia postępowań w tym przedmiocie.
Istota rozwiązań planowanych w projekcie, w tym proponowane środki realizacji:
Projektowana ustawa zakłada: – zmiany w sposobie powoływania prezesów sądów poprzez powierzenie samorządowi sędziowskiemu uprawnienia do przedstawienia kandydatów na prezesa danego sądu (w sądzie każdego szczebla), spośród których Minister Sprawiedliwości będzie zobligowany dokonać wyboru prezesa; – ukształtowanie na nowo instytucji kolegium sądu poprzez ukształtowanie kolegium jako organu składającego się z prezesa sądu i 5 (3 w sądzie, w którym jest mniej niż 50 stanowisk sędziowskich i asesorskich) członków kolegium wybieranych na okres trzech lat przez zgromadzenie ogólne sędziów sądu, w miejsce obecnego kształtu kolegium, składającego się z prezesa sądu i prezesów sądów niższego szczebla z obszaru właściwości danego sądu, oraz ustanowienie kolegium sądu organem sądu także w sądach rejonowych; – przywrócenie kworum niezbędnego do skutecznego podejmowania uchwał przez zgromadzenie ogólne sędziów (w postaci co najmniej połowy wszystkich członków zgromadzenia) w celu zapewnienia reprezentatywności gremium faktycznie podejmującego decyzje; – przywrócenie zgromadzeniu ogólnemu sędziów uprawnienia do opiniowania kandydatów na stanowiska sędziowskie w ten sposób, że zgromadzenie ogólne sędziów każdego sądu będzie opiniowało kandydatury na stanowiska sędziowskie w tym sądzie (w miejsce obecnego opiniowania przez kolegia sądów apelacyjnych i okręgowych, składające się z pochodzących ze swobodnego wyboru Ministra Sprawiedliwości prezesów sądów); – odejście od modelu wyodrębnionych sądów dyscyplinarnych przy sądach apelacyjnych, składających się z sędziów wybranych przez Ministra Sprawiedliwości na sześcioletnie kadencje i kierowanych przez prezesów sądów dyscyplinarnych na rzecz powrotu do wykonywania zadań sądów dyscyplinarnych pierwszej instancji przez sądy apelacyjne działające w składzie trzech sędziów tego sądu (wyłanianych do każdej sprawy spośród wszystkich sędziów danego sądu dyscyplinarnego, z wyjątkiem prezesa sądu, wiceprezesów sądu oraz rzecznika dyscyplinarnego); – modyfikacje w zakresie instytucji oskarżyciela dyscyplinarnego poprzez odejście od swobodnego wyboru i powołania przez Ministra Sprawiedliwości Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych oraz dwóch Zastępców Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych na rzecz ich powołania spośród kandydatów przedstawionych przez zgromadzenia ogólne sędziów sądów apelacyjnych oraz zapewnienie obsługi administracyjnej tych rzeczników dyscyplinarnych przez sądy będące miejscem służbowym powołanych sędziów, w miejsce Biura Krajowej Rady Sądownictwa. Nadto zastępcy rzecznika dyscyplinarnego działający przy sądach apelacyjnych i przy sądach okręgowych nie będą już - zgodnie z projektowanymi rozwiązaniami - powoływani przez Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych, lecz wybierani przez właściwe zgromadzenia ogólne sędziów. W ramach realizacji drugiego z celów planowane zmiany przewidują: – zniesienie regulacji zakładających zakaz kwestionowania umocowania sądów i trybunałów, konstytucyjnych organów państwowych oraz organów kontroli i ochrony prawa, a także zakaz ustalania lub oceny przez sąd lub inny organ władzy zgodności z prawem powołania sędziego lub wynikającego z tego powołania uprawnienia do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości; – zniesienie przepisów zobowiązujących sędziów i prokuratorów do składania pisemnych oświadczeń o członkostwie w zrzeszeniu, w tym w stowarzyszeniu, o funkcji pełnionej w organie fundacji nieprowadzącej działalności gospodarczej, o członkostwie w partii politycznej; – uchylenie regulacji przewidujących odpowiedzialność dyscyplinarną z tytułu „odmowy wykonywania wymiaru sprawiedliwości”, „działania lub zaniechania mogącego uniemożliwić lub istotnie utrudnić funkcjonowanie organu wymiaru sprawiedliwości”, a także „działania kwestionującego istnienie stosunku służbowego sędziego, skuteczność powołania sędziego, lub umocowanie konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej”. Należy odnotować, że obawy sędziów o wszczynanie wobec nich postępowań dyscyplinarnych w oparciu o ww. podstawy są realne i oparte na rzeczywistych działaniach rzeczników dyscyplinarnych, bowiem w 2023 r. miało miejsce czternaście spraw dyscyplinarnych, w których wszczęto postępowanie za kwestionowanie skuteczności powołania sędziowskiego, dwie sprawy dyscyplinarne, w których odmówiono wszczęcia postępowania dyscyplinarnego w ww. przedmiocie oraz jedną sprawę, w której z urzędu podjęto czynności wyjaśniające w celu ustalenia, czy doszło do opisanych powyżej przewinień dyscyplinarnych określonych w art. 107 § 1 pkt 1 i 3 u.s.p. Ponadto projektowana ustawa przewiduje wyeliminowanie z porządku prawnego regulacji funkcjonalnie sprzężonych ze znoszonymi przepisami, zakwestionowanymi przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, a odnoszących się do badania spełniania przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego postępowania po powołaniu. Procedura w tym zakresie stanie się bezprzedmiotowa w związku ze zniesieniem zakazów dotyczących oceny prawidłowości umocowania organów władzy publicznej. Projektowana ustawa zakłada również umożliwienie asesorom sądowym wykonywania obowiązków orzeczniczych w sprawach pozostających w zakresie właściwości wydziałów rodzinnych i nieletnich. Środkiem realizacji celu projektowanej ustawy w postaci zapewnienia funkcjonowania sądownictwa rodzinnego na wysokim poziomie jest zagwarantowanie odpowiedniej liczby orzeczników i racjonalne obciążenie ich pracą, tak aby mogli w sposób dokładny wykonywać swoje zadania, a ponadto stworzenie warunków do nabywania doświadczenia orzeczniczego przez asesorów w ramach sądownictwa rodzinnego. W 2023 r. liczba spraw załatwionych przez sędziego w wydziałach rodzinnych i nieletnich wg obsady średniookresowej wyniosła 1582, a w 2024 r. – 1534,4, podczas gdy w wydziałach cywilnych było to odpowiednio 648,5 oraz 596,3 sprawy, a w wydziałach karnych 1021,4 oraz 988,4 sprawy. Jeszcze bardziej widoczna dysproporcja w średniej liczbie spraw załatwionych przez jednego sędziego jest widoczna w wydziałach pracy i ubezpieczeń społecznych, gdzie w 2023 r. przypadło 349,6 załatwionych spraw na jednego sędziego, a w 2024 r. 403,4 sprawy. Również w wydziałach gospodarczych obciążenie sędziów jest zdecydowanie niższe niż w wydziałach rodzinnych i nieletnich, bo w 2023 r. było to średnio 409 sprawy załatwionej przez sędziego, a w 2024 r. – 403,4 sprawy. Dodać też należy, że specyfiką wydziałów rodzinnych i nieletnich jest znaczna liczba koniecznych do rozpoznania spraw z kategorii pilnych. Wzrost liczby orzeczników poprzez dopuszczanie do orzekania we wszystkich sprawach rozstrzyganych w wydziałach rodzinnych i nieletnich asesorów sądowych, pozwoli na zmniejszenie obciążenia pracą sędziów rodzinnych, co wpłynie na jakość orzecznictwa, komfort pracy sędziów rodzinnych i poświęcenie większej ilości czasu sprawom, które tego wymagają. Jednocześnie należy podkreślić, że asesorzy orzekają wyłącznie w sądach rejonowych, a zatem nie będą orzekać w sprawach należących w I instancji do sądów okręgowych, np. sprawach rozwodów. Projekt niniejszego aktu prawnego zawiera również doprecyzowanie, że wniosek asesora sądowego o powołanie na stanowisko sędziego sądu rejonowego nie może zostać złożony przed upływem 30 miesięcy pełnienia obowiązków sędziego przez asesora sądowego, a zarządzenie przez prezesa sądu okręgowego dokonania oceny kwalifikacji asesora sądowego może nastąpić dopiero po 36 miesiącach jego służby.
