W celu świadczenia usług na najwyższym poziomie stosujemy pliki cookies. Korzystanie z naszej witryny oznacza, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniu. W każdym momencie można dokonać zmiany ustawień Państwa przeglądarki. Zobacz politykę cookies.
Powrót

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw

{"register":{"columns":[{"header":"Numer projektu","value":"UD222","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"sequence":{},"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Rodzaj dokumentu","registerId":20476989,"dictionaryValues":[{"id":"Projekty ustaw","value":"Projekty ustaw"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Typ dokumentu","registerId":20476989,"dictionaryValues":[{"id":"D – pozostałe projekty","value":"D – pozostałe projekty"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Informacje o przyczynach i potrzebie wprowadzenia rozwiązań planowanych w projekcie","value":"W obecnym stanie prawnym, w braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy, cały spadek przypada w częściach równych dziadkom spadkodawcy. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych. Krąg spadkobierców ustawowych, uwzględniający dziedziczenie dziadków i ich zstępnych, został wprowadzony ustawą z dnia 2 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny [1]. \nZ danych statystycznych projektodawcy wynika, że po wejściu w życie ww. ustawy doszło do zwiększenia zaległości w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku, pomimo zmniejszenia się ogólnego wpływu tego typu spraw. Ponadto zaobserwować można zwiększenie wpływu spraw o uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia o przyjęciu/odrzuceniu spadku i spraw o wyrażenie przez sąd opiekuńczy zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego. Przyczyn takiego stanu rzeczy niewątpliwie należy doszukiwać się w zbyt szeroko zakreślonym kręgu spadkobierców ustawowych. Sąd spadku został bowiem zmuszony do poszukiwania dalekich, a nawet bardzo dalekich krewnych spadkodawcy. Z praktyki orzeczniczej wynika, że sąd często posiada informacje o rodzinie zmarłego, ale bez danych teleadresowych. Koniecznym zatem staje się długotrwałe i często kosztowne poszukiwanie dalszych spadkobierców, najczęściej w zakresie dalszych zstępnych dziadków, tzn. ich prawnuków czy praprawnuków. W przypadku, gdy spadek nie prezentuje wartości dodatnich (obciążony jest licznymi długami), większa ilość osób musi złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku, często też nie mając wiedzy o sytuacji uzasadniającej złożenie przez nich takiego oświadczenia, z uwagi na brak kontaktu ze spadkodawcą przed jego śmiercią. Zasadnym wydaje się zatem ograniczenie kręgu spadkobierców ustawowych w przypadku, gdy do dziedziczenia dochodzą zstępni dziadków, którzy nie dożyli otwarcia spadku. Proponowane rozwiązanie, w ocenie projektodawcy, pozwoli na odwzorowanie hipotetycznej woli spadkodawcy, przy jednoczesnym ograniczeniu kręgu osób uprawnionych do rzeczywiście najbliższej rodziny. Projektowana regulacja nie będzie stała na przeszkodzie do odmiennego rozdysponowania swoim majątkiem przez spadkodawcę w drodze testamentu.\nPrzewidziany w art. 1015 § 1 k.c. [2] termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest terminem zawitym. Jego upływ powoduje utratę uprawnienia do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Do jego zachowania nie wystarczy, aby przedstawiciele ustawowi małoletniego bądź opiekunowie pozostającego pod opieką przed jego upływem wystąpili do sądu o wydanie im zezwolenia na przyjęcie lub odrzucenie spadku przez małoletniego lub pozostającego pod opieką. Złożenie takiego wniosku nie jest bowiem jednoznaczne ze złożeniem stosownego oświadczenia. Przebieg postępowania nieprocesowego w przedmiocie zezwolenia na przyjęciu lub odrzucenie spadku, a zwłaszcza czas jego trwania, jest niezależny od przedstawicieli ustawowych lub opiekunów spadkobiercy. Sprawy te nie mają pierwszeństwa w ich rozpoznawaniu i w związku z tym mogą zakończyć się po upływie sześciomiesięcznego terminu przewidzianego w art. 1015 § 1 k.c., nawet przy daleko posuniętej staranności działania i aktywności wnioskodawców. Prowadzić to może do sytuacji, w których małoletni lub osoba pozostająca pod opieką nie będzie mogła przyjąć lub odrzucić spadku w terminie wskazanym w art. 1015 § 1 k.c., nawet w przypadku złożenia przez jego przedstawiciela ustawowego czy opiekuna wniosku do sądu o wyrażenie zezwolenia na przyjęcie lub odrzucenie spadku w pierwszym dniu biegu tego terminu. Tymczasem każda osoba uprawniona do przyjęcia lub odrzucenia spadku powinna mieć możliwość wykorzystania całego przewidzianego w tym przepisie czasu. Przedstawiciel ustawowy małoletniego lub opiekun nie powinien być w gorszej sytuacji niż każdy inny spadkobierca, który dla złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie musi dokonywać żadnych dodatkowych czynności. Problem, jak rozstrzygnąć sytuacje, w których trwa zainicjowane przez przedstawiciela ustawowego osoby małoletniej lub ubezwłasnowolnionej pozostającej pod opieką postępowanie sądowe co do złożenia przez tę osobę oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, a jednocześnie upływa dla niej termin z art. 1015 § 1 k.c. do złożenia takiego oświadczenia, jest sporny w doktrynie i orzecznictwie. \nW Kodeksie cywilnym brak jest bowiem wyraźnej podstawy prawnej do uznania, że termin ten ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego lub zostaje przerwany z chwilą wystąpienia do sądu o wyrażenie zezwolenia na dokonanie czynności przyjęcia lub odrzucenia spadku. Zagadnienie to jedynie prowizorycznie zostało rozwiązane w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2018 r. III CZP 102/17.\nW doktrynie akcentuje się, że brak regulacji prawnej, określającej wpływ postępowania o zezwolenie na złożenie omawianego oświadczenia, stanowi lukę w prawie, a uznanie, iż ten wpływ nie istnieje, narusza zasadę równości i godzi w interesy małoletniego. Na konieczność wprowadzenia odpowiedniej regulacji zwracał również uwagę Rzecznik Praw Dziecka w wystąpieniu z dnia 14 grudnia 2020 r., skierowanym do Ministra Sprawiedliwości. By przeciąć spór dotyczący kwestii wpływu wszczęcia postępowania o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub pozostającego pod opieką na bieg terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, zdecydowano się wprowadzić wyraźną regulację w tym zakresie. \nCo również istotne, de lege lata treść postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku opisana w art. 677 § 1 zd. 2 i § 2 k.p.c. odbiega od treści aktu poświadczenia dziedziczenia, tożsamego w skutku w obrocie prawnym z postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku. Zgodnie z treścią art. 95j ustawy Prawo o notariacie [3], zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Ponadto brak obowiązku sądu do zawarcia w sentencji postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku sposobu, w jaki spadek został nabyty przez spadkobierców, może rodzić problemy na etapie dochodzenia roszczeń przez wierzycieli spadkodawcy. \nCzas trwania postępowań sądowych wydłuża również fakt, że obecnie sądy nie mają możliwości weryfikacji danych osób biorących udział w postępowaniu, ich adresów, danych dotyczących nieruchomości etc. Utrudnia to postępowanie, gdyż sąd nie może ustalić składników majątku ani właściwie doręczyć pozwu pozwanemu. Są to zaś informacje często kluczowe nie tylko dla samego rozstrzygnięcia sprawy, ale również zagwarantowania praw procesowych stron. Projektowana regulacja – poprzez umożliwienie sądom umożliwienie sądom, nieograniczonego w czasie i nieodpłatnego sięgania do danych zgromadzonych w rejestrach lub bazach publicznych, takich jak: Baza Usług Stanu Cywilnego, rejestr danych kontaktowych, ewidencja gruntów i budynków, przyspieszy postępowania sądowe. Jednocześnie dostęp ten będzie możliwy tylko w zakresie i na potrzeby prowadzonych postępowań sądowych.\t\nNadto, w ocenie projektodawcy, ze względów słusznościowych, zasadne wydaje się dodanie kolejnych przesłanek niegodności dziedziczenia w postaci uporczywego niewykonywania obowiązku alimentacyjnego względem spadkodawcy i uporczywego uchylania się od sprawowania opieki nad nim. System prawny powinien bowiem reagować na etycznie niewłaściwe zachowania osób, które osiągnąć mogą korzyści ze spadku. \n\n-------------------------------------------\n[1] Ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 79, poz. 662).\n[2] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 i 2320 oraz z 2021 r. poz. 1509 i 2459); dalej: k.c\n[3] Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz.U. z 2020 r. poz. 1192 i 2320 oraz z 2021 r. poz. 1177), dalej „u.p.n.” ","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Istota rozwiązań ujętych w projekcie","value":"Projekt przewiduje zmianę zasad dziedziczenia w przypadku, gdy jeden z dziadków spadkodawcy nie dożył otwarcia spadku. Udział spadkowy, który by mu przypadał, przypadał będzie jego dzieciom w częściach równych. Jeżeli któreś z dzieci dziadków spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypadał będzie w częściach równych ich dzieciom, a w braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku - pozostałym dziadkom w częściach równych. Wyłączeni od dziedziczenia zostaną dalsi zstępni dziadków spadkodawcy, czyli tzw. cioteczne lub stryjeczne wnuki i dalsze pokolenia. Nowelizacja przepisu art. 934 § 2 i 3 k.c. doprowadzi do usunięcia z kręgu osób uprawnionych do spadkobrania dalekich krewnych, z którymi więź często jest znikoma albo w ogóle nie powstała, przy pozostawieniu swobody testowania i wyrażenia woli przez spadkodawcę, gdy jest ona odmienna od założenia poczynionego przez ustawodawcę. Zaproponowana zmiana w sposób niewątpliwy pozwoli na skrócenie długości postępowań o stwierdzenie nabycia spadku wobec braku potrzeby poszukiwania dalszej rodziny zmarłego spadkodawcy. Obciążenie sądów zostanie również ograniczone poprzez zmniejszenie się ilości spraw o uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, spraw o złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku czy protokołów o odebraniu takiego oświadczenia przez inne sądy, notariuszy i inne uprawnione osoby, jak i spraw o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub osoby pozostającej pod opieką. Skoro bowiem mniej osób będzie uprawnionych do spadku z ustawy, to mniej osób będzie zmuszonych inicjować tego typu postępowania. Dalszą konsekwencją proponowanych zmian będzie zmniejszenie zaległości sądów powszechnych w zakresie spraw o stwierdzenie nabycia spadku poprzez przyspieszenie ich rozpoznawalności. Wpłynie ona również na intensyfikację rozpoznawania innych spraw dzięki sprawniejszemu ustalaniu następców prawnych zmarłej strony postępowania sądowego. \nPrzyspieszeniu postępowań spadkowych będzie służyła też – powiązana z powyższą zmianą – zmiana art. 669, 670 i 672 ustawy – Kodeks postępowania cywilnego. [4] Projektowany przepis art. 669 k.c. ogranicza krąg potencjalnych obowiązkowych uczestników postępowania o stwierdzenie nabycia spadku do osób mogących wchodzić w rachubę jako spadkobiercy testamentowi oraz spadkobiercy z pierwszego (małżonek, zstępni), drugiego (rodzice) i częściowo trzeciego (rodzeństwo) kręgu spadkobierców ustawowych. Skutkiem jego wejścia w życie będzie ograniczenie kręgu podmiotów biorących potencjalnie obowiązkowo udział w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku o dalszych krewnych spadkodawcy tzn. zstępnych rodzeństwa, jego dziadków (por. art. 934 § 1 k.c.) i zstępnych dziadków (por. art. 934 § 1 k.c.), a także dzieci małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku (tzw. pasierbów – art. 9341 k.c.). W świetle projektowanego art. 670 § 1 k.p.c. sąd będzie mógł stwierdzać nabycie spadku na rzecz gminy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarbu Państwa w braku zgłoszenia się do sądu innych spadkobierców ustawowych niż małżonek, zstępni, rodzice oraz rodzeństwo spadkodawcy. Tylko w zakresie tego kręgu osób spoczywał będzie na sądzie spadku obowiązek ustalenia z urzędu spadkobierców ustawowych. W wypadku odrzuceniu spadku przez takich najbliższych krewnych spadkodawcy to na dalszych krewnych spoczywał będzie obowiązek udowodnienia przez nich praw do spadku. Wyjątkiem byłaby jedynie sytuacja, w której osoby takie „byłyby sądowi znane” (np. są wnioskodawcami w danym postępowaniu). \nPrzyspieszeniem postępowań sądowych ma służyć też zmiana art. 672 k.p.c. Proponowana regulacja uszczegóławia dotychczasową treść przepisu i wprost wskazuje, że sytuacja konieczności wzywania spadkobierców przez ogłoszenie może zaistnieć także wówczas, gdy nie udało się ustalić spadkobierców, o których mowa w art. 669 k.p.c., a zatem nie zachodzi przypadek dziedziczenia testamentowego i nie ma powołanych do spadku z ustawy: małżonka, zstępnych, osób pozostających w stosunku przysposobienia, rodziców, rodzeństwa. Możliwość dokonania ogłoszenia w trybie art. 672 k.p.c. zgodnie z nową treścią tego przepisu skorelowana jest zatem z treścią art. 669 k.p.c., który wskazuje, jakie osoby sąd wzywa na rozprawę w sprawie stwierdzenia nabycia spadku. \nZgodnie z projektem (art. 1015 § 1 1 k.c.), dla zachowania terminu na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, o którym mowa w § 1, wystarczające jest złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Dodatkowo, zgodnie z projektowanym art. 1015 § 1 2 k.c., jeśli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku będzie wymagało zezwolenia sądu, termin na złożenie oświadczenia ulegnie zawieszeniu na czas trwania postępowania w tym przedmiocie. Tym samym, w sytuacji, w której ustawa wymagać będzie uzyskania zezwolenia sądu, uzależniającej możliwość skutecznego przyjęcia lub odrzucenia spadku, wystąpienie do sądu o jego udzielenie przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku spowoduje, że bieg terminu będzie zawieszony do chwili uprawomocnienia się postanowienia sądu, udzielającego takiego zezwolenia. Skoro bowiem ustawa wymaga przeprowadzenia określonego postępowania poprzedzającego udzielenie zezwolenia, a czas trwania tego postępowania może w niektórych wypadkach uniemożliwić dotrzymanie terminu, to czas ten należy uwzględnić przy ocenie spełnienia przesłanek z art. 1015 § 1 k.c. Po ustaniu okoliczności uzasadniających zawieszenie, termin będzie biegł dalej od chwili, w której nastąpiło zawieszenie. Oznacza to, że termin określony w art. 1015 § 1 k.c. zostanie wydłużony o czas trwania przeszkody, jaką niewątpliwie jest konieczność uzyskania zgody sądu na przyjęcie lub odrzucenie spadku w imieniu małoletniego lub osoby pozostającej pod opieką. \nZezwolenie na przyjęcie lub odrzucenie spadku będzie wydawał – w trakcie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku - sąd spadku (art. 6401 § 1 k.p.c.). Sąd spadku posiada bowiem często uzyskane w toku postępowania spadkowego informacje o składzie majątku spadkowego, a więc może ustalić, czy ewentualne przyjęcie spadku, w którym pasywa przewyższają aktywa, lub odrzucenie spadku, w którym aktywa przewyższają pasywa, będzie korzystne dla małoletniego lub osoby ubezwłasnowolnionej pozostającej pod opieką. Jednocześnie § 2 tego artykułu przewiduje, że z chwilą wszczęcia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, wniosek o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub osoby pozostającej pod opieką w postaci prostego przyjęcia lub odrzucenia spadku, złożony do sądu opiekuńczego, będzie przekazywany do dalszego rozpoznania sądowi spadku.\nAnalogiczną zmianę jak w art. 1015 § 11 projekt przewiduje w odniesieniu do oświadczeń o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku lub skutków prawnych niezłożenia żadnego oświadczenia w terminie. W art. 1019 § 1 w pkt 2 k.c. kropkę zastępuje się średnikiem i dodaje pkt 3, zgodnie z którym dla zachowania terminu, wystarczające będzie złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia.\nCo więcej, asesorzy sądowi uzyskają uprawnienia do orzekania w sprawach o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego lub ubezwłasnowolnionego w postaci przyjęcia lub odrzucenia spadku. Projektowane zmiany zabezpieczą prawa małoletnich spadkobierców i osób pozostających pod opieką oraz umożliwią ich rodzicom i opiekunom złożenie oświadczenia w przepisanym terminie. Dodatkowo, brak konieczności prowadzenia odrębnego postępowania sądowego w przedmiocie zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego lub ubezwłasnowolnionego w postaci przyjęcia lub odrzucenia spadku, przyczyni się do przyspieszenia postępowań oraz zmniejszy ilość spraw wpływających do sądów opiekuńczych, jednocześnie je odciążając. \nProjekt przewiduje również regulację wyłączającą konieczność pozyskania zezwolenia sądu na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu w sytuacji, gdy czynność polega na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka, a dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez któregokolwiek z rodziców, którym przysługuje pełna władza rodzicielska (projektowany art. 101 § 3 ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy [5]). Zgoda sądu będzie jednak wymagana, jeśli inny zstępny rodziców tego dziecka przyjmuje spadek. Czynność taka wymagała będzie zgody drugiego rodzica, któremu także przysługuje władza rodzicielska, chyba że jest dokonywana przez rodziców wspólnie lub między rodzicami nie ma porozumienia co do tej czynności (art. 101 § 4 k.r. i o.). Proponowane rozwiązanie powinno przyczynić się do usprawnienia postępowań, a jednocześnie nie doprowadzi do jakiegokolwiek naruszenia interesów dziecka, gdyż z założenia dotyczyć będzie spadków, w których pasywa przeważają nad aktywami. \nW ścisłym związku z tą zmianą pozostaje modyfikacja art. 641 k.p.c., do którego dodano § 31, w którym przewiduje się, że rodzic, składając oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego dziecka, informuje sąd lub notariusza o: 1) przysługiwaniu władzy rodzicielskiej i jej zakresie, 2) wyrażeniu przez drugiego z rodziców zgody na odrzucenie spadku - chyba, że oświadczenie to składane jest wspólnie, 3) uprzednim odrzuceniu spadku przez któregokolwiek z rodziców, 4) przyjęciu spadku przez innego zstępnego rodziców tego dziecka. Obowiązek informacyjny nie powstaje, jeśli przed złożeniem oświadczenia wydane zostało zezwolenie sądu na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka w postaci odrzucenia spadku. \nDodatkowo projekt dokonuje zmiany art. 641 § 1 pkt 1 k.p.c. w ten sposób, że dotychczasowe pojęcie „miejsce jego ostatniego zamieszkania” zastąpiono pojęciem „miejsce jego zwykłego pobytu”, dostosowując w ten sposób treść art. 641 k.p.c. do innych przepisów k.p.c. (np. art. 628 k.p.c.). W projekcie przewiduje się uchylenie § 3 art. 641 k.p.c., który wywołuje rozbieżności w praktyce sądów. \nProjekt przewiduje także zmianę k.p.c. w zakresie art. 677 poprzez zmianę treści § 1 i § 2 i dodanie § 11 k.p.c. Projektowany przepis art. 677 § 11 k.p.c. nakłada na sąd – analogicznie jak art. 95 § 1 u.p.n. na notariusza - obowiązek wymienienia w sentencji postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku: 1) imienia i nazwiska spadkodawcy, imion jego rodziców oraz jego numer PESEL - jeżeli został nadany, daty i miejsca zgonu albo znalezienia zwłok oraz ostatniego miejsca jego zwykłego pobytu; 2) wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł - ich imion, nazwisk i imion rodziców oraz daty i miejsca urodzenia osób fizycznych, a w przypadku osób prawnych - nazwy i siedziby; 3) tytułu powołania do spadku i wysokość udziałów w spadku, a w razie dziedziczenia testamentowego - określenia formy testamentu oraz powołania protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu; 4) sposobu nabycia spadku; 5) spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne podlegające dziedziczeniu z ustawy oraz ich udziały w nim.\nW odniesieniu do zapisu windykacyjnego, brzmienie art. 677 § 2 k.c. także dostosowano do treści art. 95f u.p.n. poprzez wskazanie, że w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd stwierdza także nabycie zapisu windykacyjnego, wymieniając osobę, dla której spadkodawca uczynił zapis windykacyjny oraz przedmiot tego zapisu, a przepis § 11 pkt 2 będzie stosowany odpowiednio. Projekt przewiduje, że w ustawie z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie dokonano zmiany w projektowanym pkt. 6 art. 95f § 1, a ponadto po pkt 6 dodano pkt 6a, wskazujący na obowiązek określenia w akcie poświadczenia dziedziczenia sposobu nabycia spadku – analogicznie jak w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku. \nZ kolei do odciążenia sądów powinna przyczynić się zmiana art. 640 k.p.c., znosząca obowiązek notariusza przesyłania do sądu spadku oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku i art. 652 k.p.c., znosząca obowiązek notariusza zawiadamiania sądu spadku o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu – w obu przypadkach w sytuacji, gdy notariusz sporządził akt poświadczenia dziedziczenia. \nProjekt przewiduje nadto dodanie nowych przesłanek niegodności dziedziczenia (art. 928 § 1 pkt 4 i 5 k.c.) w postaci uporczywego niewykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy, określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, a także w postaci uporczywego uchylania się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą (w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka). Ma to na celu wyeliminowanie sytuacji, w których korzyści ze spadku odnoszą osoby uporczywie uchylające się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego w stosunku do spadkodawcy, pomimo realnej możliwości jego spełnienia czy też unikające udzielenia spadkodawcy potrzebnej opieki. Powszechnie brak jest bowiem zgody na to, aby majątek spadkodawcy, będący niejednokrotnie dorobkiem jego całego życia, przeszedł po jego śmierci na osobę, która swoim celowym działaniem uniemożliwiała zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych uprawnionego spadkodawcy.\n\n-------------------------------------------\n[4] Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 ze zm,; dalej: „k.p.c.”\n[5] Dz. U. 2020, poz. 1359 – t.j.","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Organ odpowiedzialny za opracowanie projektu","registerId":20476989,"dictionaryValues":[{"id":"MS","value":"MS"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Osoba odpowiedzialna za opracowanie projektu","value":"Katarzyna Frydrych Podsekretarz Stanu","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Organ odpowiedzialny za przedłożenie projektu RM","registerId":20476989,"dictionaryValues":[{"id":"MS","value":"MS"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Planowany termin przyjęcia projektu przez RM","value":"IV kwartał 2022 r. ZREALIZOWANY Rada Ministrów przyjęła 20 grudnia 2022 r.","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Informacja o rezygnacji z prac nad projektem","value":"","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Status realizacji","registerId":20476989,"dictionaryValues":[{"id":"Zrealizowany","value":"Zrealizowany"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"}]}}
Numer projektu:
UD222
Rodzaj dokumentu:
Projekty ustaw
Typ dokumentu:
D – pozostałe projekty
Informacje o przyczynach i potrzebie wprowadzenia rozwiązań planowanych w projekcie:
W obecnym stanie prawnym, w braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy, cały spadek przypada w częściach równych dziadkom spadkodawcy. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych. Krąg spadkobierców ustawowych, uwzględniający dziedziczenie dziadków i ich zstępnych, został wprowadzony ustawą z dnia 2 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny [1].
Z danych statystycznych projektodawcy wynika, że po wejściu w życie ww. ustawy doszło do zwiększenia zaległości w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku, pomimo zmniejszenia się ogólnego wpływu tego typu spraw. Ponadto zaobserwować można zwiększenie wpływu spraw o uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia o przyjęciu/odrzuceniu spadku i spraw o wyrażenie przez sąd opiekuńczy zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego. Przyczyn takiego stanu rzeczy niewątpliwie należy doszukiwać się w zbyt szeroko zakreślonym kręgu spadkobierców ustawowych. Sąd spadku został bowiem zmuszony do poszukiwania dalekich, a nawet bardzo dalekich krewnych spadkodawcy. Z praktyki orzeczniczej wynika, że sąd często posiada informacje o rodzinie zmarłego, ale bez danych teleadresowych. Koniecznym zatem staje się długotrwałe i często kosztowne poszukiwanie dalszych spadkobierców, najczęściej w zakresie dalszych zstępnych dziadków, tzn. ich prawnuków czy praprawnuków. W przypadku, gdy spadek nie prezentuje wartości dodatnich (obciążony jest licznymi długami), większa ilość osób musi złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku, często też nie mając wiedzy o sytuacji uzasadniającej złożenie przez nich takiego oświadczenia, z uwagi na brak kontaktu ze spadkodawcą przed jego śmiercią. Zasadnym wydaje się zatem ograniczenie kręgu spadkobierców ustawowych w przypadku, gdy do dziedziczenia dochodzą zstępni dziadków, którzy nie dożyli otwarcia spadku. Proponowane rozwiązanie, w ocenie projektodawcy, pozwoli na odwzorowanie hipotetycznej woli spadkodawcy, przy jednoczesnym ograniczeniu kręgu osób uprawnionych do rzeczywiście najbliższej rodziny. Projektowana regulacja nie będzie stała na przeszkodzie do odmiennego rozdysponowania swoim majątkiem przez spadkodawcę w drodze testamentu.
Przewidziany w art. 1015 § 1 k.c. [2] termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest terminem zawitym. Jego upływ powoduje utratę uprawnienia do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Do jego zachowania nie wystarczy, aby przedstawiciele ustawowi małoletniego bądź opiekunowie pozostającego pod opieką przed jego upływem wystąpili do sądu o wydanie im zezwolenia na przyjęcie lub odrzucenie spadku przez małoletniego lub pozostającego pod opieką. Złożenie takiego wniosku nie jest bowiem jednoznaczne ze złożeniem stosownego oświadczenia. Przebieg postępowania nieprocesowego w przedmiocie zezwolenia na przyjęciu lub odrzucenie spadku, a zwłaszcza czas jego trwania, jest niezależny od przedstawicieli ustawowych lub opiekunów spadkobiercy. Sprawy te nie mają pierwszeństwa w ich rozpoznawaniu i w związku z tym mogą zakończyć się po upływie sześciomiesięcznego terminu przewidzianego w art. 1015 § 1 k.c., nawet przy daleko posuniętej staranności działania i aktywności wnioskodawców. Prowadzić to może do sytuacji, w których małoletni lub osoba pozostająca pod opieką nie będzie mogła przyjąć lub odrzucić spadku w terminie wskazanym w art. 1015 § 1 k.c., nawet w przypadku złożenia przez jego przedstawiciela ustawowego czy opiekuna wniosku do sądu o wyrażenie zezwolenia na przyjęcie lub odrzucenie spadku w pierwszym dniu biegu tego terminu. Tymczasem każda osoba uprawniona do przyjęcia lub odrzucenia spadku powinna mieć możliwość wykorzystania całego przewidzianego w tym przepisie czasu. Przedstawiciel ustawowy małoletniego lub opiekun nie powinien być w gorszej sytuacji niż każdy inny spadkobierca, który dla złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie musi dokonywać żadnych dodatkowych czynności. Problem, jak rozstrzygnąć sytuacje, w których trwa zainicjowane przez przedstawiciela ustawowego osoby małoletniej lub ubezwłasnowolnionej pozostającej pod opieką postępowanie sądowe co do złożenia przez tę osobę oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, a jednocześnie upływa dla niej termin z art. 1015 § 1 k.c. do złożenia takiego oświadczenia, jest sporny w doktrynie i orzecznictwie.
W Kodeksie cywilnym brak jest bowiem wyraźnej podstawy prawnej do uznania, że termin ten ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego lub zostaje przerwany z chwilą wystąpienia do sądu o wyrażenie zezwolenia na dokonanie czynności przyjęcia lub odrzucenia spadku. Zagadnienie to jedynie prowizorycznie zostało rozwiązane w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2018 r. III CZP 102/17.
W doktrynie akcentuje się, że brak regulacji prawnej, określającej wpływ postępowania o zezwolenie na złożenie omawianego oświadczenia, stanowi lukę w prawie, a uznanie, iż ten wpływ nie istnieje, narusza zasadę równości i godzi w interesy małoletniego. Na konieczność wprowadzenia odpowiedniej regulacji zwracał również uwagę Rzecznik Praw Dziecka w wystąpieniu z dnia 14 grudnia 2020 r., skierowanym do Ministra Sprawiedliwości. By przeciąć spór dotyczący kwestii wpływu wszczęcia postępowania o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub pozostającego pod opieką na bieg terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, zdecydowano się wprowadzić wyraźną regulację w tym zakresie.
Co również istotne, de lege lata treść postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku opisana w art. 677 § 1 zd. 2 i § 2 k.p.c. odbiega od treści aktu poświadczenia dziedziczenia, tożsamego w skutku w obrocie prawnym z postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku. Zgodnie z treścią art. 95j ustawy Prawo o notariacie [3], zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Ponadto brak obowiązku sądu do zawarcia w sentencji postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku sposobu, w jaki spadek został nabyty przez spadkobierców, może rodzić problemy na etapie dochodzenia roszczeń przez wierzycieli spadkodawcy.
Czas trwania postępowań sądowych wydłuża również fakt, że obecnie sądy nie mają możliwości weryfikacji danych osób biorących udział w postępowaniu, ich adresów, danych dotyczących nieruchomości etc. Utrudnia to postępowanie, gdyż sąd nie może ustalić składników majątku ani właściwie doręczyć pozwu pozwanemu. Są to zaś informacje często kluczowe nie tylko dla samego rozstrzygnięcia sprawy, ale również zagwarantowania praw procesowych stron. Projektowana regulacja – poprzez umożliwienie sądom umożliwienie sądom, nieograniczonego w czasie i nieodpłatnego sięgania do danych zgromadzonych w rejestrach lub bazach publicznych, takich jak: Baza Usług Stanu Cywilnego, rejestr danych kontaktowych, ewidencja gruntów i budynków, przyspieszy postępowania sądowe. Jednocześnie dostęp ten będzie możliwy tylko w zakresie i na potrzeby prowadzonych postępowań sądowych.
Nadto, w ocenie projektodawcy, ze względów słusznościowych, zasadne wydaje się dodanie kolejnych przesłanek niegodności dziedziczenia w postaci uporczywego niewykonywania obowiązku alimentacyjnego względem spadkodawcy i uporczywego uchylania się od sprawowania opieki nad nim. System prawny powinien bowiem reagować na etycznie niewłaściwe zachowania osób, które osiągnąć mogą korzyści ze spadku.

-------------------------------------------
[1] Ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 79, poz. 662).
[2] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 i 2320 oraz z 2021 r. poz. 1509 i 2459); dalej: k.c
[3] Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz.U. z 2020 r. poz. 1192 i 2320 oraz z 2021 r. poz. 1177), dalej „u.p.n.”
Istota rozwiązań ujętych w projekcie:
Projekt przewiduje zmianę zasad dziedziczenia w przypadku, gdy jeden z dziadków spadkodawcy nie dożył otwarcia spadku. Udział spadkowy, który by mu przypadał, przypadał będzie jego dzieciom w częściach równych. Jeżeli któreś z dzieci dziadków spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypadał będzie w częściach równych ich dzieciom, a w braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku - pozostałym dziadkom w częściach równych. Wyłączeni od dziedziczenia zostaną dalsi zstępni dziadków spadkodawcy, czyli tzw. cioteczne lub stryjeczne wnuki i dalsze pokolenia. Nowelizacja przepisu art. 934 § 2 i 3 k.c. doprowadzi do usunięcia z kręgu osób uprawnionych do spadkobrania dalekich krewnych, z którymi więź często jest znikoma albo w ogóle nie powstała, przy pozostawieniu swobody testowania i wyrażenia woli przez spadkodawcę, gdy jest ona odmienna od założenia poczynionego przez ustawodawcę. Zaproponowana zmiana w sposób niewątpliwy pozwoli na skrócenie długości postępowań o stwierdzenie nabycia spadku wobec braku potrzeby poszukiwania dalszej rodziny zmarłego spadkodawcy. Obciążenie sądów zostanie również ograniczone poprzez zmniejszenie się ilości spraw o uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, spraw o złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku czy protokołów o odebraniu takiego oświadczenia przez inne sądy, notariuszy i inne uprawnione osoby, jak i spraw o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub osoby pozostającej pod opieką. Skoro bowiem mniej osób będzie uprawnionych do spadku z ustawy, to mniej osób będzie zmuszonych inicjować tego typu postępowania. Dalszą konsekwencją proponowanych zmian będzie zmniejszenie zaległości sądów powszechnych w zakresie spraw o stwierdzenie nabycia spadku poprzez przyspieszenie ich rozpoznawalności. Wpłynie ona również na intensyfikację rozpoznawania innych spraw dzięki sprawniejszemu ustalaniu następców prawnych zmarłej strony postępowania sądowego.
Przyspieszeniu postępowań spadkowych będzie służyła też – powiązana z powyższą zmianą – zmiana art. 669, 670 i 672 ustawy – Kodeks postępowania cywilnego. [4] Projektowany przepis art. 669 k.c. ogranicza krąg potencjalnych obowiązkowych uczestników postępowania o stwierdzenie nabycia spadku do osób mogących wchodzić w rachubę jako spadkobiercy testamentowi oraz spadkobiercy z pierwszego (małżonek, zstępni), drugiego (rodzice) i częściowo trzeciego (rodzeństwo) kręgu spadkobierców ustawowych. Skutkiem jego wejścia w życie będzie ograniczenie kręgu podmiotów biorących potencjalnie obowiązkowo udział w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku o dalszych krewnych spadkodawcy tzn. zstępnych rodzeństwa, jego dziadków (por. art. 934 § 1 k.c.) i zstępnych dziadków (por. art. 934 § 1 k.c.), a także dzieci małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku (tzw. pasierbów – art. 9341 k.c.). W świetle projektowanego art. 670 § 1 k.p.c. sąd będzie mógł stwierdzać nabycie spadku na rzecz gminy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarbu Państwa w braku zgłoszenia się do sądu innych spadkobierców ustawowych niż małżonek, zstępni, rodzice oraz rodzeństwo spadkodawcy. Tylko w zakresie tego kręgu osób spoczywał będzie na sądzie spadku obowiązek ustalenia z urzędu spadkobierców ustawowych. W wypadku odrzuceniu spadku przez takich najbliższych krewnych spadkodawcy to na dalszych krewnych spoczywał będzie obowiązek udowodnienia przez nich praw do spadku. Wyjątkiem byłaby jedynie sytuacja, w której osoby takie „byłyby sądowi znane” (np. są wnioskodawcami w danym postępowaniu).
Przyspieszeniem postępowań sądowych ma służyć też zmiana art. 672 k.p.c. Proponowana regulacja uszczegóławia dotychczasową treść przepisu i wprost wskazuje, że sytuacja konieczności wzywania spadkobierców przez ogłoszenie może zaistnieć także wówczas, gdy nie udało się ustalić spadkobierców, o których mowa w art. 669 k.p.c., a zatem nie zachodzi przypadek dziedziczenia testamentowego i nie ma powołanych do spadku z ustawy: małżonka, zstępnych, osób pozostających w stosunku przysposobienia, rodziców, rodzeństwa. Możliwość dokonania ogłoszenia w trybie art. 672 k.p.c. zgodnie z nową treścią tego przepisu skorelowana jest zatem z treścią art. 669 k.p.c., który wskazuje, jakie osoby sąd wzywa na rozprawę w sprawie stwierdzenia nabycia spadku.
Zgodnie z projektem (art. 1015 § 1 1 k.c.), dla zachowania terminu na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, o którym mowa w § 1, wystarczające jest złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Dodatkowo, zgodnie z projektowanym art. 1015 § 1 2 k.c., jeśli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku będzie wymagało zezwolenia sądu, termin na złożenie oświadczenia ulegnie zawieszeniu na czas trwania postępowania w tym przedmiocie. Tym samym, w sytuacji, w której ustawa wymagać będzie uzyskania zezwolenia sądu, uzależniającej możliwość skutecznego przyjęcia lub odrzucenia spadku, wystąpienie do sądu o jego udzielenie przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku spowoduje, że bieg terminu będzie zawieszony do chwili uprawomocnienia się postanowienia sądu, udzielającego takiego zezwolenia. Skoro bowiem ustawa wymaga przeprowadzenia określonego postępowania poprzedzającego udzielenie zezwolenia, a czas trwania tego postępowania może w niektórych wypadkach uniemożliwić dotrzymanie terminu, to czas ten należy uwzględnić przy ocenie spełnienia przesłanek z art. 1015 § 1 k.c. Po ustaniu okoliczności uzasadniających zawieszenie, termin będzie biegł dalej od chwili, w której nastąpiło zawieszenie. Oznacza to, że termin określony w art. 1015 § 1 k.c. zostanie wydłużony o czas trwania przeszkody, jaką niewątpliwie jest konieczność uzyskania zgody sądu na przyjęcie lub odrzucenie spadku w imieniu małoletniego lub osoby pozostającej pod opieką.
Zezwolenie na przyjęcie lub odrzucenie spadku będzie wydawał – w trakcie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku - sąd spadku (art. 6401 § 1 k.p.c.). Sąd spadku posiada bowiem często uzyskane w toku postępowania spadkowego informacje o składzie majątku spadkowego, a więc może ustalić, czy ewentualne przyjęcie spadku, w którym pasywa przewyższają aktywa, lub odrzucenie spadku, w którym aktywa przewyższają pasywa, będzie korzystne dla małoletniego lub osoby ubezwłasnowolnionej pozostającej pod opieką. Jednocześnie § 2 tego artykułu przewiduje, że z chwilą wszczęcia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, wniosek o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub osoby pozostającej pod opieką w postaci prostego przyjęcia lub odrzucenia spadku, złożony do sądu opiekuńczego, będzie przekazywany do dalszego rozpoznania sądowi spadku.
Analogiczną zmianę jak w art. 1015 § 11 projekt przewiduje w odniesieniu do oświadczeń o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku lub skutków prawnych niezłożenia żadnego oświadczenia w terminie. W art. 1019 § 1 w pkt 2 k.c. kropkę zastępuje się średnikiem i dodaje pkt 3, zgodnie z którym dla zachowania terminu, wystarczające będzie złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia.
Co więcej, asesorzy sądowi uzyskają uprawnienia do orzekania w sprawach o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego lub ubezwłasnowolnionego w postaci przyjęcia lub odrzucenia spadku. Projektowane zmiany zabezpieczą prawa małoletnich spadkobierców i osób pozostających pod opieką oraz umożliwią ich rodzicom i opiekunom złożenie oświadczenia w przepisanym terminie. Dodatkowo, brak konieczności prowadzenia odrębnego postępowania sądowego w przedmiocie zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego lub ubezwłasnowolnionego w postaci przyjęcia lub odrzucenia spadku, przyczyni się do przyspieszenia postępowań oraz zmniejszy ilość spraw wpływających do sądów opiekuńczych, jednocześnie je odciążając.
Projekt przewiduje również regulację wyłączającą konieczność pozyskania zezwolenia sądu na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu w sytuacji, gdy czynność polega na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka, a dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez któregokolwiek z rodziców, którym przysługuje pełna władza rodzicielska (projektowany art. 101 § 3 ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy [5]). Zgoda sądu będzie jednak wymagana, jeśli inny zstępny rodziców tego dziecka przyjmuje spadek. Czynność taka wymagała będzie zgody drugiego rodzica, któremu także przysługuje władza rodzicielska, chyba że jest dokonywana przez rodziców wspólnie lub między rodzicami nie ma porozumienia co do tej czynności (art. 101 § 4 k.r. i o.). Proponowane rozwiązanie powinno przyczynić się do usprawnienia postępowań, a jednocześnie nie doprowadzi do jakiegokolwiek naruszenia interesów dziecka, gdyż z założenia dotyczyć będzie spadków, w których pasywa przeważają nad aktywami.
W ścisłym związku z tą zmianą pozostaje modyfikacja art. 641 k.p.c., do którego dodano § 31, w którym przewiduje się, że rodzic, składając oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego dziecka, informuje sąd lub notariusza o: 1) przysługiwaniu władzy rodzicielskiej i jej zakresie, 2) wyrażeniu przez drugiego z rodziców zgody na odrzucenie spadku - chyba, że oświadczenie to składane jest wspólnie, 3) uprzednim odrzuceniu spadku przez któregokolwiek z rodziców, 4) przyjęciu spadku przez innego zstępnego rodziców tego dziecka. Obowiązek informacyjny nie powstaje, jeśli przed złożeniem oświadczenia wydane zostało zezwolenie sądu na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka w postaci odrzucenia spadku.
Dodatkowo projekt dokonuje zmiany art. 641 § 1 pkt 1 k.p.c. w ten sposób, że dotychczasowe pojęcie „miejsce jego ostatniego zamieszkania” zastąpiono pojęciem „miejsce jego zwykłego pobytu”, dostosowując w ten sposób treść art. 641 k.p.c. do innych przepisów k.p.c. (np. art. 628 k.p.c.). W projekcie przewiduje się uchylenie § 3 art. 641 k.p.c., który wywołuje rozbieżności w praktyce sądów.
Projekt przewiduje także zmianę k.p.c. w zakresie art. 677 poprzez zmianę treści § 1 i § 2 i dodanie § 11 k.p.c. Projektowany przepis art. 677 § 11 k.p.c. nakłada na sąd – analogicznie jak art. 95 § 1 u.p.n. na notariusza - obowiązek wymienienia w sentencji postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku: 1) imienia i nazwiska spadkodawcy, imion jego rodziców oraz jego numer PESEL - jeżeli został nadany, daty i miejsca zgonu albo znalezienia zwłok oraz ostatniego miejsca jego zwykłego pobytu; 2) wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł - ich imion, nazwisk i imion rodziców oraz daty i miejsca urodzenia osób fizycznych, a w przypadku osób prawnych - nazwy i siedziby; 3) tytułu powołania do spadku i wysokość udziałów w spadku, a w razie dziedziczenia testamentowego - określenia formy testamentu oraz powołania protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu; 4) sposobu nabycia spadku; 5) spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne podlegające dziedziczeniu z ustawy oraz ich udziały w nim.
W odniesieniu do zapisu windykacyjnego, brzmienie art. 677 § 2 k.c. także dostosowano do treści art. 95f u.p.n. poprzez wskazanie, że w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd stwierdza także nabycie zapisu windykacyjnego, wymieniając osobę, dla której spadkodawca uczynił zapis windykacyjny oraz przedmiot tego zapisu, a przepis § 11 pkt 2 będzie stosowany odpowiednio. Projekt przewiduje, że w ustawie z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie dokonano zmiany w projektowanym pkt. 6 art. 95f § 1, a ponadto po pkt 6 dodano pkt 6a, wskazujący na obowiązek określenia w akcie poświadczenia dziedziczenia sposobu nabycia spadku – analogicznie jak w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku.
Z kolei do odciążenia sądów powinna przyczynić się zmiana art. 640 k.p.c., znosząca obowiązek notariusza przesyłania do sądu spadku oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku i art. 652 k.p.c., znosząca obowiązek notariusza zawiadamiania sądu spadku o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu – w obu przypadkach w sytuacji, gdy notariusz sporządził akt poświadczenia dziedziczenia.
Projekt przewiduje nadto dodanie nowych przesłanek niegodności dziedziczenia (art. 928 § 1 pkt 4 i 5 k.c.) w postaci uporczywego niewykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy, określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, a także w postaci uporczywego uchylania się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą (w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka). Ma to na celu wyeliminowanie sytuacji, w których korzyści ze spadku odnoszą osoby uporczywie uchylające się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego w stosunku do spadkodawcy, pomimo realnej możliwości jego spełnienia czy też unikające udzielenia spadkodawcy potrzebnej opieki. Powszechnie brak jest bowiem zgody na to, aby majątek spadkodawcy, będący niejednokrotnie dorobkiem jego całego życia, przeszedł po jego śmierci na osobę, która swoim celowym działaniem uniemożliwiała zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych uprawnionego spadkodawcy.

-------------------------------------------
[4] Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 ze zm,; dalej: „k.p.c.”
[5] Dz. U. 2020, poz. 1359 – t.j.
Organ odpowiedzialny za opracowanie projektu:
MS
Osoba odpowiedzialna za opracowanie projektu:
Katarzyna Frydrych Podsekretarz Stanu
Organ odpowiedzialny za przedłożenie projektu RM:
MS
Planowany termin przyjęcia projektu przez RM:
IV kwartał 2022 r. ZREALIZOWANY Rada Ministrów przyjęła 20 grudnia 2022 r.
Informacja o rezygnacji z prac nad projektem:
Status realizacji:
Zrealizowany