Projekt ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk oraz niektórych innych ustaw

Informacje o publikacji dokumentu

Pierwsza publikacja:: 21.10.2025 13:16 Agnieszka Kowalska
Wytwarzający/ Odpowiadający:: Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Tytuł	Wersja	Dane zmiany / publikacji
Projekt ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk oraz niektórych innych ustaw	1.0	21.10.2025 13:16 Agnieszka Kowalska

Aby uzyskać archiwalną wersję należy skontaktować się z Redakcją BIP

{"register":{"columns":[{"header":"Numer projektu","value":"UD322","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"sequence":{"regex":"UD{#UD_1}"},"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Rodzaj dokumentu","registerId":20874195,"dictionaryValues":[{"id":"Projekty ustaw","value":"Projekty ustaw"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Typ dokumentu","registerId":20874195,"dictionaryValues":[{"id":"D – pozostałe projekty","value":"D – pozostałe projekty"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Informacja dodatkowa","value":"","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":false,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Cele projektu oraz informacja o przyczynach i potrzebie rozwiązań planowanych w projekcie","value":"Regulacje proponowane w projekcie obejmują reformę Polskiej Akademii Nauk, zwanej dalej „PAN”, będącej podmiotem systemu szkolnictwa wyższego i nauki i skupiającej osoby wchodzące w skład korporacji uczonych, instytuty naukowe i międzynarodowe instytuty naukowe, a także jednostki pomocnicze PAN. PAN zajmuje istotne miejsce w systemie szkolnictwa wyższego i nauki realizując badania naukowe, kształcenie doktorantów oraz pozostałe cele wynikające z misji PAN.\nPAN działa na podstawie ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk (Dz. U. z 2020 r. poz. 1796, z późn. zm). W trakcie 15 lat obowiązywania ustawy podlegała ona jedynie niewielkim zmianom będącym konsekwencją zmian dokonywanych w innych ustawach, poza ostatnią zmianą, wprowadzoną ustawą z dnia 16 października 2019 r. o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 2227), która swym zakresem objęła jedynie kwestię minimalnego wynagrodzenia pracowników jednostek naukowych.\nPotrzeba nowelizacji ustawy po pierwsze wynika z własnych analiz Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (dalej także: ministerstwo), głosu środowiska członków PAN, dyrektorów instytutów oraz środowisk związkowych PAN w postaci przedłożonych merytorycznych propozycji zmian, a po drugie z dynamicznych zmian, jakie zaszły w otoczeniu zewnętrznym PAN, w tym ewolucji sposobu rozumienia samej nauki, jak również pozycji PAN w życiu gospodarczym i społecznym, tj. uzupełniania tradycyjnego modelu PAN o zagadnienia komercjalizacji wiedzy i społecznej odpowiedzialności nauki.\nDotychczasowe próby reformy PAN – takie jak „Projekt PIN PAN”, „Projekt PAN Beta”, „Biała księga reform PAN” czy „Środowiskowy projekt ustawy”, były rozproszone i często wzajemnie niespójne. Brakowało w nich jednolitej wizji reformy, co utrudniało prowadzenie prac legislacyjnych i pogłębiało poczucie impasu w środowisku naukowym. Obecna propozycja nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk powstała w ścisłej współpracy z Prezesem PAN, reprezentacją dyrektorów instytutów naukowych i związkami zawodowymi działającymi w PAN, wskutek czego odzwierciedla środowiskowy charakter projektu.\nCelem projektu jest:\n1. wzrost efektywności i przejrzystości działania PAN,\n2. wzmocnienie integracji środowiska naukowego PAN,\n3. zwiększenie atrakcyjności PAN jako miejsca pracy,\n4. wzmocnienie etyki i odpowiedzialności zawodowej w PAN,\n5. zwiększenie zdolności PAN do reagowania na wyzwania współczesności,\n6. wzmocnienie pozycji PAN na arenie międzynarodowej,\n7. wzmocnienie roli PAN jako instytucji publicznego zaufania.\nOpinia na temat zasadności reformy PAN jest powszechnie podzielana tak przez członków PAN, jak również przez pracowników instytutów naukowych PAN. Projekt będący przedmiotem wniosku jest realizacją woli środowiska co do reformy PAN. Poza nowelizacją ustawy o Polskiej Akademii Nauk, w projekcie proponuje się zmiany w niektórych innych ustawach, które mają na celu ujednolicenie terminologii albo mają charakter wynikowy.","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Istota rozwiązań planowanych w projekcie, w tym proponowane środki realizacji","value":"Projekt ustawy przewiduje kompleksowy zestaw rozwiązań legislacyjnych, których celem jest modernizacja struktury i funkcjonowania PAN. Proponowane zmiany odpowiadają na potrzeby środowiska naukowego oraz wyzwania współczesnego świata, w którym nauka odgrywa coraz większą rolę w rozwoju społecznym, gospodarczym i technologicznym. Istotą projektowanych rozwiązań są zmiany mające na celu:\nAd. 1. Wzrost efektywności i przejrzystości działania PAN\nW celu osiągnięcia wzrostu efektywności i przejrzystości działania PAN projekt przewiduje zestaw skoordynowanych rozwiązań organizacyjnych i proceduralnych. Usprawnienie procesów decyzyjnych ma być osiągnięte przez wprowadzenie Zgromadzenia Dyrektorów Instytutów Naukowych oraz Prezydium Zgromadzenia Dyrektorów Instytutów Naukowych, co umożliwi szybsze podejmowanie decyzji dotyczących działalności badawczej i zarządzania instytutami oraz lepszą koordynację między jednostkami. Uproszczenie struktury organizacyjnej i członkostwa korporacji uczonych – m.in. przez klarowne kryteria i procedury nabywania oraz utraty członkostwa – ma na celu redukcję zbędnej biurokracji, uproszczenie obiegu dokumentów i zmniejszenie dublowania kompetencji organów PAN. Projekt przewiduje także zwiększenie kompetencji Prezesa PAN w obszarze koordynacji strategicznej i reprezentacji PAN, przy jednoczesnym wzmocnieniu mechanizmów odpowiedzialności (jasne zakresy kompetencji, obowiązki sprawozdawcze, procedury audytu wewnętrznego). Przejrzystość procedur zostanie dodatkowo zwiększona przez wprowadzenie standardów publikacji decyzji organów PAN, dostępnych reguł przydziału środków oraz mechanizmów kontroli wewnętrznej i zewnętrznej. W rezultacie PAN zyska bardziej funkcjonalne i elastyczne mechanizmy zarządzania, skrócony czas podejmowania decyzji, ograniczenie sporów kompetencyjnych oraz wzmocnione zaufanie interesariuszy.\nAd. 2. Wzmocnienie integracji środowiska naukowego\nIstotną kwestią w reformie PAN jest integracja środowiska naukowego, zarówno korporacji doświadczonych uczonych, jak i instytutów naukowych PAN prowadzących działalność naukową. W celu zacieśnienia współpracy pomiędzy korporacją uczonych a instytutami naukowymi PAN proponuje się nowe mechanizmy koordynacji, wspólne platformy decyzyjne oraz uproszczoną strukturę organizacyjną mającą sprzyjać budowie wspólnej tożsamości środowiskowej, wymianie doświadczeń i realizacji interdyscyplinarnych projektów badawczych.\nW praktyce zacieśnienie współpracy będzie polegać na stałym i systematycznym powiązaniu procesów decyzyjnych obu środowisk, tak by decyzje dotyczące polityki naukowej, priorytetów badawczych i alokacji zasobów uwzględniały zarówno dorobek korporacji uczonych, jak i potrzeby instytutów naukowych. Wspólne platformy decyzyjne umożliwią koordynację działań programowych oraz planowanie przedsięwzięć badawczych o charakterze interdyscyplinarnym, co ma się przełożyć na bardziej spójne i skonsolidowane kierunki rozwoju naukowego PAN. Uproszczona struktura organizacyjna ma natomiast skrócić ścieżki komunikacji i usuwać bariery formalne między korporacją a instytutami, co sprzyjać będzie szybszemu przepływowi informacji oraz łatwiejszemu podejmowaniu wspólnych inicjatyw.\nBudowanie wspólnej tożsamości środowiskowej zostanie osiągnięte przez utrwalenie mechanizmów współdziałania, jak również poprzez wyraźne powiązanie roli korporacji uczonych ze strategią i działalnością instytutów naukowych. W efekcie integracja ma prowadzić do intensywniejszej wymiany doświadczeń pomiędzy doświadczonymi uczonymi a zespołami badawczymi instytutów, co sprzyjać będzie transferowi wiedzy, standaryzacji praktyk badawczych oraz lepszemu wykorzystaniu zasobów instytucjonalnych. Zacieśnienie współpracy ułatwi również realizację interdyscyplinarnych projektów badawczych poprzez zapewnienie przejrzystych mechanizmów koordynacji oraz współodpowiedzialności za osiągane cele naukowe.\nW rezultacie proponowane rozwiązania mają stworzyć ramy organizacyjne i proceduralne, które umożliwią trwalsze i efektywniejsze powiązanie korporacji uczonych z instytutami naukowymi PAN, promowanie kulturowej spójności środowiska naukowego PAN oraz zwiększenie zdolności PAN do prowadzenia skoordynowanych, interdyscyplinarnych działań badawczych.\nAd. 3. Zwiększenie atrakcyjności PAN jako miejsca pracy\nProponuje się wprowadzenie szeregu rozwiązań mających na celu poprawę warunków zatrudnienia i rozwoju zawodowego pracowników naukowych oraz pracowników badawczo‑technicznych. Zakres proponowanych zmian obejmuje ujednolicenie zasad zatrudnienia, rozszerzenie katalogu stanowisk oraz wprowadzenie elastycznych form zatrudnienia, co ma się przyczynić do wyrównania praktyk kadrowych w różnych jednostkach PAN i ułatwić dostosowanie zatrudnienia do specyfiki prowadzonych projektów badawczych. Nowe regulacje dotyczące ocen okresowych mają zapewnić przejrzyste kryteria oceny pracy oraz wsparcie rozwoju kompetencji, natomiast uregulowania dotyczące nagród jubileuszowych wzmocnią elementy motywacyjne i zabezpieczenie socjalne zatrudnionych.\nW rezultacie proponowane zmiany zwiększą stabilność i przewidywalność ścieżek kariery w PAN, poprawiając warunki planowania rozwoju zawodowego dla młodych naukowców oraz dając impuls do pozostania w systemie dla doświadczonych specjalistów. Dzięki ujednoliconym zasadom zatrudniania i elastycznym formom organizacyjnym PAN stanie się bardziej konkurencyjna wobec innych instytucji naukowych, co przyczyni się do przyciągania talentów i ich utrzymania w środowisku naukowym.\nAd. 4. Wzmocnienie etyki i odpowiedzialności zawodowej\nW toku pre-konsultacji z środowiskiem PAN zaproponowano rozbudowany system odpowiedzialności dyscyplinarnej, obejmujący nowe procedury, rozszerzony katalog kar, mediacje oraz rejestrację orzeczeń dyscyplinarnych w systemie POL-on, co ma na celu podniesienie standardów etycznych w środowisku naukowym. System ten ma zapewnić czytelne ramy postępowania w sprawach naruszeń obowiązków zawodowych, ułatwiając identyfikację naruszeń, stosowanie proporcjonalnych sankcji oraz dokumentowanie orzeczeń w centralnym rejestrze.\nWprowadzenie instytucji mediatora pracowników i doktorantów instytutów PAN oraz możliwość prowadzenia mediacji w sprawach konfliktów pracowniczych ma sprzyjać budowie kultury dialogu, zaufania i współodpowiedzialności. Mediacje mają pełnić rolę alternatywnego, mniej konfliktogennego mechanizmu rozwiązywania sporów, przyczyniając się do utrzymania warunków sprzyjających pracy naukowej oraz ochrony dobrego imienia jednostek i osób zaangażowanych w badania.\nProponuje się także rozwiązania umożliwiające określanie liczby członków oraz dookreślające funkcjonowanie Komisji do spraw etyki w nauce. Komisja ta nie jest tylko organem wewnętrznym PAN — ma również rolę opiniodawczą w sprawach dotyczących naruszeń zasad etyki w nauce przez pracowników podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki. Tak określona pozycja Komisji ma na celu zapewnienie spójności standardów etycznych w całym systemie oraz wzmocnienie mechanizmów nadzoru i egzekwowania zasad etycznych.\nAd. 5. Zwiększenie zdolności PAN do reagowania na wyzwania współczesności\nProjektowana ustawa umożliwi PAN i jej instytutom naukowym tworzenie spółek celowych i fundacji, co zwiększy elastyczność finansową i otworzy nowe możliwości w zakresie komercjalizacji wyników badań, zarządzania infrastrukturą badawczą oraz współpracy z sektorem prywatnym. Takie rozwiązania pozwolą instytucjom PAN dostosować formy organizacyjno‑prawne działalności do wymogów realizowanych przedsięwzięć, umożliwiając prowadzenie projektów o charakterze wdrożeniowym i gospodarczym w sposób bardziej operacyjny niż dotychczas.\nDzięki możliwości tworzenia spółek celowych i fundacji PAN zyska narzędzia do pozyskiwania środków zewnętrznych oraz efektywniejszego zarządzania aktywami i infrastrukturą badawczą, co zwiększy skalę i tempo wdrażania rezultatów badań do praktyki. Rozwiązania te sprzyjać będą także komercjalizacji powstałej własności intelektualnej, umożliwiając przekształcanie wyników działalności naukowej w produkty i usługi o znaczeniu społecznym i gospodarczym.\nW rezultacie PAN będzie mogła aktywniej uczestniczyć w gospodarce opartej na wiedzy, realizować projekty o dużym znaczeniu społecznym i gospodarczym oraz budować trwałe formy współpracy z sektorem prywatnym, co zwiększy jej zdolność do reagowania na współczesne wyzwania.\nAd. 6. Wzmocnienie pozycji PAN na arenie międzynarodowej\nNowoczesna struktura organizacyjna, przejrzyste zasady działania, wysoki poziom etyki zawodowej oraz elastyczne mechanizmy współpracy z otoczeniem zewnętrznym przyczynią się do zwiększenia rozpoznawalności i prestiżu PAN w skali międzynarodowej. Projekt ustawy umożliwia powoływanie w instytutach naukowych międzynarodowych komitetów doradczych, które służyć będą głosem doradczym dyrektorom instytutów naukowych, w szczególności w zakresie kierunków rozwoju naukowego instytutów naukowych i ich zgodności z kierunkami rozwoju światowej nauki. Takie rozwiązania umożliwią lepsze dostosowanie działalności badawczej instytutów naukowych do międzynarodowych standardów i oczekiwań środowiska naukowego, wzmocnią pozycję PAN jako partnera merytorycznego w projektach międzynarodowych oraz zwiększą jej atrakcyjność dla zagranicznych współpracowników. Przejrzystość procedur i wysoki standard etyczny budować będą zaufanie partnerów zagranicznych, zaś nowe mechanizmy współpracy z otoczeniem zewnętrznym ułatwią uczestnictwo PAN w międzynarodowych konsorcjach badawczych. W efekcie PAN będzie w lepszej pozycji do przyciągania zagranicznych partnerów i naukowców oraz do wpływania na kształtowanie europejskiej i globalnej polityki naukowej.\nAd. 7. Wzmocnienie roli PAN jako instytucji publicznego zaufania\nDzięki nowelizacji PAN zyska sprawniejsze mechanizmy wewnętrzne, ale również większą zdolność do pełnienia roli eksperckiej i doradczej wobec państwa i społeczeństwa. Przejrzystość procedur oraz wzmocnione mechanizmy odpowiedzialności sprzyjać będą rzetelnej komunikacji wyników naukowych i jasnemu przedstawianiu stanowisk ekspertów PAN, co zwiększy wiarygodność opinii formułowanych przez PAN. Wyraźne powiązanie wysokich standardów etycznych z funkcjonowaniem organów PAN oraz rejestracja orzeczeń dyscyplinarnych i decyzji w stosownych systemach informacyjnych wzmocnią odpowiedzialność zawodową pracowników i instytucji, co przyczyni się do budowy i utrzymania zaufania publicznego.\nWysoka jakość badań naukowych realizowanych w PAN będzie stanowić fundament dla jej pozycji jako źródła wiedzy, rozwiązań i wartości wykorzystywanych w debacie publicznej i procesach decyzyjnych. Umożliwienie instytutom naukowym elastycznych form współpracy z otoczeniem zewnętrznym oraz tworzenia struktur pozwalających na efektywne wdrażanie rezultatów badań zwiększy zdolność PAN do szybkiego i wiarygodnego reagowania na potrzeby państwa i społeczeństwa. W efekcie proponowane zmiany mają umocnić PAN jako instytucję publicznego zaufania, której ekspertyzy i rekomendacje są rozpoznawalne, akceptowane i wykorzystywane w kreowaniu polityk oraz rozwiązań służących interesowi publicznemu.","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Oddziaływanie na życie społeczne nowych regulacji prawnych","value":"","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":false,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Spodziewane skutki i następstwa projektowanych regulacji prawnych","value":"","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":false,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Sposoby mierzenia efektów nowych regulacji prawnych","value":"","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":false,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Organ odpowiedzialny za opracowanie projektu","registerId":20874195,"dictionaryValues":[{"id":"MNiSW","value":"MNiSW"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Organ współpracujący przy opracowaniu projektu","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":false,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Osoba odpowiedzialna za opracowanie projektu","value":"Karolina Zioło-Pużuk Sekretarz Stanu ","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Organ odpowiedzialny za przedłożenie projektu RM","registerId":20874195,"dictionaryValues":[{"id":"MNiSW","value":"MNiSW"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Planowany termin przyjęcia projektu przez RM","value":"IV kwartał 2025 r.","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Informacja o rezygnacji z prac nad projektem","value":"","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Status realizacji","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"}]}}

UD322

Projekty ustaw

D – pozostałe projekty

Regulacje proponowane w projekcie obejmują reformę Polskiej Akademii Nauk, zwanej dalej „PAN”, będącej podmiotem systemu szkolnictwa wyższego i nauki i skupiającej osoby wchodzące w skład korporacji uczonych, instytuty naukowe i międzynarodowe instytuty naukowe, a także jednostki pomocnicze PAN. PAN zajmuje istotne miejsce w systemie szkolnictwa wyższego i nauki realizując badania naukowe, kształcenie doktorantów oraz pozostałe cele wynikające z misji PAN.
PAN działa na podstawie ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk (Dz. U. z 2020 r. poz. 1796, z późn. zm). W trakcie 15 lat obowiązywania ustawy podlegała ona jedynie niewielkim zmianom będącym konsekwencją zmian dokonywanych w innych ustawach, poza ostatnią zmianą, wprowadzoną ustawą z dnia 16 października 2019 r. o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 2227), która swym zakresem objęła jedynie kwestię minimalnego wynagrodzenia pracowników jednostek naukowych.
Potrzeba nowelizacji ustawy po pierwsze wynika z własnych analiz Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (dalej także: ministerstwo), głosu środowiska członków PAN, dyrektorów instytutów oraz środowisk związkowych PAN w postaci przedłożonych merytorycznych propozycji zmian, a po drugie z dynamicznych zmian, jakie zaszły w otoczeniu zewnętrznym PAN, w tym ewolucji sposobu rozumienia samej nauki, jak również pozycji PAN w życiu gospodarczym i społecznym, tj. uzupełniania tradycyjnego modelu PAN o zagadnienia komercjalizacji wiedzy i społecznej odpowiedzialności nauki.
Dotychczasowe próby reformy PAN – takie jak „Projekt PIN PAN”, „Projekt PAN Beta”, „Biała księga reform PAN” czy „Środowiskowy projekt ustawy”, były rozproszone i często wzajemnie niespójne. Brakowało w nich jednolitej wizji reformy, co utrudniało prowadzenie prac legislacyjnych i pogłębiało poczucie impasu w środowisku naukowym. Obecna propozycja nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk powstała w ścisłej współpracy z Prezesem PAN, reprezentacją dyrektorów instytutów naukowych i związkami zawodowymi działającymi w PAN, wskutek czego odzwierciedla środowiskowy charakter projektu.
Celem projektu jest:
1. wzrost efektywności i przejrzystości działania PAN,
2. wzmocnienie integracji środowiska naukowego PAN,
3. zwiększenie atrakcyjności PAN jako miejsca pracy,
4. wzmocnienie etyki i odpowiedzialności zawodowej w PAN,
5. zwiększenie zdolności PAN do reagowania na wyzwania współczesności,
6. wzmocnienie pozycji PAN na arenie międzynarodowej,
7. wzmocnienie roli PAN jako instytucji publicznego zaufania.
Opinia na temat zasadności reformy PAN jest powszechnie podzielana tak przez członków PAN, jak również przez pracowników instytutów naukowych PAN. Projekt będący przedmiotem wniosku jest realizacją woli środowiska co do reformy PAN. Poza nowelizacją ustawy o Polskiej Akademii Nauk, w projekcie proponuje się zmiany w niektórych innych ustawach, które mają na celu ujednolicenie terminologii albo mają charakter wynikowy.

Projekt ustawy przewiduje kompleksowy zestaw rozwiązań legislacyjnych, których celem jest modernizacja struktury i funkcjonowania PAN. Proponowane zmiany odpowiadają na potrzeby środowiska naukowego oraz wyzwania współczesnego świata, w którym nauka odgrywa coraz większą rolę w rozwoju społecznym, gospodarczym i technologicznym. Istotą projektowanych rozwiązań są zmiany mające na celu:
Ad. 1. Wzrost efektywności i przejrzystości działania PAN
W celu osiągnięcia wzrostu efektywności i przejrzystości działania PAN projekt przewiduje zestaw skoordynowanych rozwiązań organizacyjnych i proceduralnych. Usprawnienie procesów decyzyjnych ma być osiągnięte przez wprowadzenie Zgromadzenia Dyrektorów Instytutów Naukowych oraz Prezydium Zgromadzenia Dyrektorów Instytutów Naukowych, co umożliwi szybsze podejmowanie decyzji dotyczących działalności badawczej i zarządzania instytutami oraz lepszą koordynację między jednostkami. Uproszczenie struktury organizacyjnej i członkostwa korporacji uczonych – m.in. przez klarowne kryteria i procedury nabywania oraz utraty członkostwa – ma na celu redukcję zbędnej biurokracji, uproszczenie obiegu dokumentów i zmniejszenie dublowania kompetencji organów PAN. Projekt przewiduje także zwiększenie kompetencji Prezesa PAN w obszarze koordynacji strategicznej i reprezentacji PAN, przy jednoczesnym wzmocnieniu mechanizmów odpowiedzialności (jasne zakresy kompetencji, obowiązki sprawozdawcze, procedury audytu wewnętrznego). Przejrzystość procedur zostanie dodatkowo zwiększona przez wprowadzenie standardów publikacji decyzji organów PAN, dostępnych reguł przydziału środków oraz mechanizmów kontroli wewnętrznej i zewnętrznej. W rezultacie PAN zyska bardziej funkcjonalne i elastyczne mechanizmy zarządzania, skrócony czas podejmowania decyzji, ograniczenie sporów kompetencyjnych oraz wzmocnione zaufanie interesariuszy.
Ad. 2. Wzmocnienie integracji środowiska naukowego
Istotną kwestią w reformie PAN jest integracja środowiska naukowego, zarówno korporacji doświadczonych uczonych, jak i instytutów naukowych PAN prowadzących działalność naukową. W celu zacieśnienia współpracy pomiędzy korporacją uczonych a instytutami naukowymi PAN proponuje się nowe mechanizmy koordynacji, wspólne platformy decyzyjne oraz uproszczoną strukturę organizacyjną mającą sprzyjać budowie wspólnej tożsamości środowiskowej, wymianie doświadczeń i realizacji interdyscyplinarnych projektów badawczych.
W praktyce zacieśnienie współpracy będzie polegać na stałym i systematycznym powiązaniu procesów decyzyjnych obu środowisk, tak by decyzje dotyczące polityki naukowej, priorytetów badawczych i alokacji zasobów uwzględniały zarówno dorobek korporacji uczonych, jak i potrzeby instytutów naukowych. Wspólne platformy decyzyjne umożliwią koordynację działań programowych oraz planowanie przedsięwzięć badawczych o charakterze interdyscyplinarnym, co ma się przełożyć na bardziej spójne i skonsolidowane kierunki rozwoju naukowego PAN. Uproszczona struktura organizacyjna ma natomiast skrócić ścieżki komunikacji i usuwać bariery formalne między korporacją a instytutami, co sprzyjać będzie szybszemu przepływowi informacji oraz łatwiejszemu podejmowaniu wspólnych inicjatyw.
Budowanie wspólnej tożsamości środowiskowej zostanie osiągnięte przez utrwalenie mechanizmów współdziałania, jak również poprzez wyraźne powiązanie roli korporacji uczonych ze strategią i działalnością instytutów naukowych. W efekcie integracja ma prowadzić do intensywniejszej wymiany doświadczeń pomiędzy doświadczonymi uczonymi a zespołami badawczymi instytutów, co sprzyjać będzie transferowi wiedzy, standaryzacji praktyk badawczych oraz lepszemu wykorzystaniu zasobów instytucjonalnych. Zacieśnienie współpracy ułatwi również realizację interdyscyplinarnych projektów badawczych poprzez zapewnienie przejrzystych mechanizmów koordynacji oraz współodpowiedzialności za osiągane cele naukowe.
W rezultacie proponowane rozwiązania mają stworzyć ramy organizacyjne i proceduralne, które umożliwią trwalsze i efektywniejsze powiązanie korporacji uczonych z instytutami naukowymi PAN, promowanie kulturowej spójności środowiska naukowego PAN oraz zwiększenie zdolności PAN do prowadzenia skoordynowanych, interdyscyplinarnych działań badawczych.
Ad. 3. Zwiększenie atrakcyjności PAN jako miejsca pracy
Proponuje się wprowadzenie szeregu rozwiązań mających na celu poprawę warunków zatrudnienia i rozwoju zawodowego pracowników naukowych oraz pracowników badawczo‑technicznych. Zakres proponowanych zmian obejmuje ujednolicenie zasad zatrudnienia, rozszerzenie katalogu stanowisk oraz wprowadzenie elastycznych form zatrudnienia, co ma się przyczynić do wyrównania praktyk kadrowych w różnych jednostkach PAN i ułatwić dostosowanie zatrudnienia do specyfiki prowadzonych projektów badawczych. Nowe regulacje dotyczące ocen okresowych mają zapewnić przejrzyste kryteria oceny pracy oraz wsparcie rozwoju kompetencji, natomiast uregulowania dotyczące nagród jubileuszowych wzmocnią elementy motywacyjne i zabezpieczenie socjalne zatrudnionych.
W rezultacie proponowane zmiany zwiększą stabilność i przewidywalność ścieżek kariery w PAN, poprawiając warunki planowania rozwoju zawodowego dla młodych naukowców oraz dając impuls do pozostania w systemie dla doświadczonych specjalistów. Dzięki ujednoliconym zasadom zatrudniania i elastycznym formom organizacyjnym PAN stanie się bardziej konkurencyjna wobec innych instytucji naukowych, co przyczyni się do przyciągania talentów i ich utrzymania w środowisku naukowym.
Ad. 4. Wzmocnienie etyki i odpowiedzialności zawodowej
W toku pre-konsultacji z środowiskiem PAN zaproponowano rozbudowany system odpowiedzialności dyscyplinarnej, obejmujący nowe procedury, rozszerzony katalog kar, mediacje oraz rejestrację orzeczeń dyscyplinarnych w systemie POL-on, co ma na celu podniesienie standardów etycznych w środowisku naukowym. System ten ma zapewnić czytelne ramy postępowania w sprawach naruszeń obowiązków zawodowych, ułatwiając identyfikację naruszeń, stosowanie proporcjonalnych sankcji oraz dokumentowanie orzeczeń w centralnym rejestrze.
Wprowadzenie instytucji mediatora pracowników i doktorantów instytutów PAN oraz możliwość prowadzenia mediacji w sprawach konfliktów pracowniczych ma sprzyjać budowie kultury dialogu, zaufania i współodpowiedzialności. Mediacje mają pełnić rolę alternatywnego, mniej konfliktogennego mechanizmu rozwiązywania sporów, przyczyniając się do utrzymania warunków sprzyjających pracy naukowej oraz ochrony dobrego imienia jednostek i osób zaangażowanych w badania.
Proponuje się także rozwiązania umożliwiające określanie liczby członków oraz dookreślające funkcjonowanie Komisji do spraw etyki w nauce. Komisja ta nie jest tylko organem wewnętrznym PAN — ma również rolę opiniodawczą w sprawach dotyczących naruszeń zasad etyki w nauce przez pracowników podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki. Tak określona pozycja Komisji ma na celu zapewnienie spójności standardów etycznych w całym systemie oraz wzmocnienie mechanizmów nadzoru i egzekwowania zasad etycznych.
Ad. 5. Zwiększenie zdolności PAN do reagowania na wyzwania współczesności
Projektowana ustawa umożliwi PAN i jej instytutom naukowym tworzenie spółek celowych i fundacji, co zwiększy elastyczność finansową i otworzy nowe możliwości w zakresie komercjalizacji wyników badań, zarządzania infrastrukturą badawczą oraz współpracy z sektorem prywatnym. Takie rozwiązania pozwolą instytucjom PAN dostosować formy organizacyjno‑prawne działalności do wymogów realizowanych przedsięwzięć, umożliwiając prowadzenie projektów o charakterze wdrożeniowym i gospodarczym w sposób bardziej operacyjny niż dotychczas.
Dzięki możliwości tworzenia spółek celowych i fundacji PAN zyska narzędzia do pozyskiwania środków zewnętrznych oraz efektywniejszego zarządzania aktywami i infrastrukturą badawczą, co zwiększy skalę i tempo wdrażania rezultatów badań do praktyki. Rozwiązania te sprzyjać będą także komercjalizacji powstałej własności intelektualnej, umożliwiając przekształcanie wyników działalności naukowej w produkty i usługi o znaczeniu społecznym i gospodarczym.
W rezultacie PAN będzie mogła aktywniej uczestniczyć w gospodarce opartej na wiedzy, realizować projekty o dużym znaczeniu społecznym i gospodarczym oraz budować trwałe formy współpracy z sektorem prywatnym, co zwiększy jej zdolność do reagowania na współczesne wyzwania.
Ad. 6. Wzmocnienie pozycji PAN na arenie międzynarodowej
Nowoczesna struktura organizacyjna, przejrzyste zasady działania, wysoki poziom etyki zawodowej oraz elastyczne mechanizmy współpracy z otoczeniem zewnętrznym przyczynią się do zwiększenia rozpoznawalności i prestiżu PAN w skali międzynarodowej. Projekt ustawy umożliwia powoływanie w instytutach naukowych międzynarodowych komitetów doradczych, które służyć będą głosem doradczym dyrektorom instytutów naukowych, w szczególności w zakresie kierunków rozwoju naukowego instytutów naukowych i ich zgodności z kierunkami rozwoju światowej nauki. Takie rozwiązania umożliwią lepsze dostosowanie działalności badawczej instytutów naukowych do międzynarodowych standardów i oczekiwań środowiska naukowego, wzmocnią pozycję PAN jako partnera merytorycznego w projektach międzynarodowych oraz zwiększą jej atrakcyjność dla zagranicznych współpracowników. Przejrzystość procedur i wysoki standard etyczny budować będą zaufanie partnerów zagranicznych, zaś nowe mechanizmy współpracy z otoczeniem zewnętrznym ułatwią uczestnictwo PAN w międzynarodowych konsorcjach badawczych. W efekcie PAN będzie w lepszej pozycji do przyciągania zagranicznych partnerów i naukowców oraz do wpływania na kształtowanie europejskiej i globalnej polityki naukowej.
Ad. 7. Wzmocnienie roli PAN jako instytucji publicznego zaufania
Dzięki nowelizacji PAN zyska sprawniejsze mechanizmy wewnętrzne, ale również większą zdolność do pełnienia roli eksperckiej i doradczej wobec państwa i społeczeństwa. Przejrzystość procedur oraz wzmocnione mechanizmy odpowiedzialności sprzyjać będą rzetelnej komunikacji wyników naukowych i jasnemu przedstawianiu stanowisk ekspertów PAN, co zwiększy wiarygodność opinii formułowanych przez PAN. Wyraźne powiązanie wysokich standardów etycznych z funkcjonowaniem organów PAN oraz rejestracja orzeczeń dyscyplinarnych i decyzji w stosownych systemach informacyjnych wzmocnią odpowiedzialność zawodową pracowników i instytucji, co przyczyni się do budowy i utrzymania zaufania publicznego.
Wysoka jakość badań naukowych realizowanych w PAN będzie stanowić fundament dla jej pozycji jako źródła wiedzy, rozwiązań i wartości wykorzystywanych w debacie publicznej i procesach decyzyjnych. Umożliwienie instytutom naukowym elastycznych form współpracy z otoczeniem zewnętrznym oraz tworzenia struktur pozwalających na efektywne wdrażanie rezultatów badań zwiększy zdolność PAN do szybkiego i wiarygodnego reagowania na potrzeby państwa i społeczeństwa. W efekcie proponowane zmiany mają umocnić PAN jako instytucję publicznego zaufania, której ekspertyzy i rekomendacje są rozpoznawalne, akceptowane i wykorzystywane w kreowaniu polityk oraz rozwiązań służących interesowi publicznemu.

MNiSW

Karolina Zioło-Pużuk Sekretarz Stanu

MNiSW

IV kwartał 2025 r.