Rzecznik
Praw Pacjenta

Podstawową metodą leczenia zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży jest psychoterapia i terapia rodzin. Pomocne bywają też oddziaływania środowiskowe – pomoc w funkcjonowaniu w szkole, grupie rówieśniczej, rodzinie. Jedynie w kilku wypadkach leki są najważniejszą metodą leczenia. Jest tak w leczeniu schizofrenii i w chorobie afektywnej dwubiegunowej. Leki są też bardzo ważne w głębokim, długotrwałym, nawracającym obniżeniu nastroju czy w nadpobudliwości z deficytem uwagi.

Czasami bardzo wierzymy w leki, a czasami bardzo nie chcemy ich brać. Koniecznie porozmawiaj ze swoim psychiatrą o wszelkich uczuciach i obawach, jakie możesz mieć w związku ze stosowaniem leków. Nie wstydź się. Im bardziej będziesz przekonany do leczenia,  tym większa szansa, że będzie ono skuteczne.

Nie ma leku na zaburzenia odżywiania. Oznacza to, że nie ma leku, który może kogoś wyleczyć z zaburzeń odżywiania. W anoreksji najskuteczniejsza jest psychoterapia i terapia rodzin. Pomocne bywają też konsultacje dietetyczne i psychoedukacja. Leki mogą mieć w anoreksji jedynie funkcję pomocniczą. Mogą obniżyć lęk, poprawić nastrój lub zmniejszyć niepokój – ale Cię nie wyleczą.  W leczeniu anoreksji dużo zależy od Twojej determinacji i chęci zmiany. Lekarze, psycholodzy, psychoterapeuci, a nawet Twoi bliscy jedynie Ci pomagają podjąć decyzję, czy chcesz walczyć z lękiem przed przytyciem albo pragnieniem schudnięcia. Nikt nie zrobi tego za Ciebie. Powodzenia! Anoreksja to poważny problem psychiczny. Nie odwlekaj leczenia. Im szybciej je zaczniesz, tym większa szansa na pełne zdrowie.

W leczeniu bulimii psychicznej stosowane bywają leki, które zmniejszają pragnienie objadania się lub hamują impuls chęci wymiotowania. Jednak podobnie jak w anoreksji nie wyleczą Cię one bez Twojej własnej pracy! I tutaj ważna jest decyzja, czy chcesz coś zmienić i się wyleczyć.

Leki przeciwpsychotyczne są w psychiatrii dzieci i młodzieży używane w różnych sytuacjach. Przede wszystkim i to w największych dawkach zapisywane są w psychozach. Psychoza to taki stan, kiedy mamy trudność w ocenie tego, co jest prawdziwe, a co nam się wydaje. Leki przeciwpsychotyczne przywracają nas wtedy do porządku i powodują, że zaczynamy z powrotem logicznie myśleć i prawidłowo oceniać rzeczywistość. Neuroleptyki (to inna nazwa tej grupy leków) bywają też zapisywane w manii czy chorobie afektywnej dwubiegunowej. Ich zadaniem jest wtedy stabilizacja nastroju — wyrównanie i utrzymanie na prawidłowym poziomie. Czasami neuroleptyki stosowane są u osób, które za bardzo i za szybko się denerwują. Mają wówczas za zadanie nieco uspokoić i zmniejszyć chwiejność emocji. Znamy bardzo wiele osób, które biorą leki przeciwpsychotyczne i tak dobrze funkcjonują na co dzień, że nikt się tego nie domyśla. Znamy bardzo dobrych lekarzy biorących leki przeciwpsychotyczne! Leki te nikogo nie “ogłupiają”, tylko leczą. To wielkie szczęście, że możemy ich używać. Dzięki lekom przeciwpsychotycznym wiele osób, które bez nich skazane byłyby na życie w szpitalach, może funkcjonować normalnie i cieszyć się życiem.

Leki pomagają w leczeniu jedynie części problemów psychicznych. W wypadku innych najlepiej działa psychoterapia. Leki mogą być stosowane przez jakiś czas, np. na początku leczenia, mogą też wspierać leczenie przez psychoterapię. Czasami leki podawane są osobom, które nie są zainteresowane pracą nad sobą. Branie przez Ciebie leków nie oznacza, że z Tobą jest gorzej niż z Twoimi koleżankami i kolegami. Po prostu każdy z Was może mieć inny problem wymagający odmiennego leczenia.
Warto zapytać lekarza o powody, dla których musisz brać leki oraz czy możesz zrobić coś, aby brać ich mniej lub nie brać ich w ogóle.

Jest to jedno z najczęstszych pytań zadawanych nam, psychiatrom. Pacjenci i ich rodzice boją się, że jak zaczną brać leki, to już nie będą mogli przestać. Otóż większość leków w psychiatrii nie uzależnia, tzn. że jeśli je odstawisz, to nie będzie się to wiązało z żadnymi przykrymi doznaniami. Uwaga! Odstawienie leków bez konsultacji z lekarzem może być groźne. Najbardziej niebezpieczne jest to, że jeśli zrobisz to za szybko, to objawy, z powodu których brałeś leki, mogą nawrócić. Są leki,  w wypadku których istnieje ryzyko uzależnienia - to część leków przeciwlękowych, tzw. benzodiazepin. Lekarze psychiatrzy przepisują je dzieciom i młodzieży bardzo niechętnie i zazwyczaj tylko na krótko. Jeśli boisz się, że leki, które przepisuje Ci psychiatra, mogą zrobić Ci krzywdę, to powiedz o tym otwarcie i przedyskutuj  z lekarzem swoje wątpliwości. Bardzo lubimy, kiedy pacjenci dopytują nas o te rzeczy, bo im bardziej świadomie ktoś bierze leki, tym bardziej jest skłonny do przestrzegania naszych zaleceń.

Leki, które stosujemy, są bezpieczne - przechodzą bardzo dużo badań zanim lekarze mogą je zapisywać pacjentom. Później również prowadzone są badania nad ich bezpieczeństwem. Bezpieczne nie oznacza niestety, że nie mają różnych niekorzystnych, niepożądanych dla nas działań - niechcianych dla nas skutków. Gdy jednak lek jest zarejestrowany do stosowania w Twoim rozpoznaniu i grupie wiekowej lub też jego stosowanie zgodne jest ze stanem wiedzy medycznej, nie ma potrzeby podpisywania specjalnej zgody na jego stosowanie.

Zgodę na stosowanie leku podpisujemy w dwóch sytuacjach. Pierwszą z nich jest eksperyment leczniczy, drugą eksperyment naukowy.

W eksperymencie leczniczym lekarz stosuje lek, który ma nadzieję, że Ci pomoże - jego stosowanie w Twoim schorzeniu i grupie wiekowej nie jest jednak powszechne i oparte o wystarczającą ilość badań naukowych. Lekarz może tak zrobić, gdy dotychczasowe sposoby leczenia są niewystarczające lub nieskuteczne. 

W eksperymencie badawczym lekarz sprawdza, czy dany lek w ogóle może pomóc w takim problemie jak Twój. W tym wypadku jednak zanim tak się stanie spełnione musi być wiele innych warunków, a Ty MUSISZ wiedzieć, że bierzesz udział w eksperymencie naukowym. 

Upewnij się, jakie są powody, dla których jesteś proszony/poproszona o podpisanie zgody. Powinno być to w jasny i przystępny sposób wytłumaczone przez lekarza.

Psychiatria dysponuje kilkoma metodami leczenia. Najważniejszą w leczeniu dzieci i młodzieży jest psychoterapia i terapia rodzin. Istnieje kilka szkół pomagania przez mówienie. Omawiamy je gdzie indziej. Stosujemy również leki. Są one podawane na różne sposoby. Najczęściej są to tabletki do połykania, tabletki rozpuszczające się w jamie ustnej lub w formie zastrzyków domięśniowych i dożylnych. Czasami lek podawany jest w formie płynu i odmierzany kropelkami. Nowoczesne leki mogą być też wciągane pod postacią areozolu do nosa. 

Leki należą do kilku grup o uzupełniającym się działaniu.  Najczęściej stosowane są leki przeciwdepresyjne, będące często też lekami przeciwlękowymi. Druga grupa to leki uspokajające. Trzecia grupa to leki stymulujące używane w nadpobudliwości psychoruchowej. Do czwartej należą neuroleptyki używane w psychozach i chorobie afektywnej dwubiegunowej.  To najważniejsze grupy leków. 

Zastrzyki stosowane są zwykle wtedy, gdy chcemy szybko osiągnąć efekt. Tą drogą podawane bywają też preparaty długodziałające – tzw. depot, które przyjmować można raz w miesiącu. Pacjenci szpitali psychiatrycznych często dostają leki. Nie jest to jednak reguła. Na pewno nie dostaniesz leku, jeśli nie będzie to absolutnie niezbędne. 

Bardzo byśmy chcieli! Jeżeli coś działa szybko, bezpiecznie, skutecznie i trwale, tzn. szybko leczy, i to na długo, i jeszcze nie szkodzi, to bardzo chętnie z tego korzystamy. Niestety niewiele jest leków, o których można powiedzieć coś podobnego! Leki przeciwdepresyjne, popularnie "antydepresanty", mogą pomagać, i to na długo, i są dość bezpieczne. W pełni zaczynają jednak działać dopiero po kilku tygodniach! Jeżeli czujesz, że to za długo, trzeba dobrze zaplanować pomoc i wsparcie dla Ciebie w tym czasie, np. z rodzicami i lekarzem. Po kilku tygodniach będziesz czuć się lepiej, ale pewnie nie będziesz czuć się "doskonale".  Leki nie pomogą w wielu Twoich trudnościach emocjonalnych, np. w radzeniu sobie z silnymi emocjami, nie rozwiążą też Twoich problemów, które pojawiły się w raz z problemem psychicznym, np. zaległości w szkole czy konfliktów z kolegami i koleżankami. Kiedy już poczujesz się lepiej, powoli będziesz się musiał zająć Swoimi trudnościami, aby poczuć się jeszcze lepiej i aby zapobiec podobnej sytuacji. Dlatego polecamy psychoterapię, gdyż w większości sytuacji jest to najlepsze, najbezpieczniejsze, najtrwalsze i najskuteczniejsze lekarstwo dla dzieci i młodzieży z problemami emocjonalnymi i psychicznymi. Niestety, wymaga to czasu i Twojej cierpliwości, ale w międzyczasie już po kilku tygodniach działają leki! 🙃

Na nastrój składają się emocje i przeżycia danej osoby w dłuższym okresie czasu. Prawidłowo nastrój jest wyrównany.

Martwimy się, kiedy nastrój jest obniżony, ale martwimy się też, kiedy nastrój jest podwyższony. Szybkie zmiany nastrojów też nas martwią. Przejmujemy się, bo problemy z nastrojem, szczególnie, gdy długo trwają lub często się powtarzają, mogą powodować cierpienie i utrudniać normalne życie. Mogą być niebezpieczne dla życia i zdrowia cierpiącej na nie osoby, bo mogą prowadzić do bardzo niebezpiecznych sytuacji, jak np. prób odebrania sobie życia! Dlatego problemy z nastrojem trzeba badać, rozpoznawać i leczyć.

I tu pojawiają się stabilizatory nastroju. Najprościej, jak sama nazwa wskazuje, stabilizują nastrój. Oznacza to, że zmniejszają i zapobiegają zmianom nastrojów. Kiedy nastrój jest podwyższony lub obniżony, stabilizatory nastroju zmniejszają tego objawy i pomagają go "wyrównać ", tzn. doprowadzić do prawidłowego stanu. Po "wyrównaniu" nastroju stabilizatory mają go "stabilizować" na prawidłowym poziomie, tj. zapobiegać jego obniżeniu albo podwyższeniu. Jak to się dzieje, że stabilizatory działają, jest bardziej skomplikowane i wciąż nie do końca zbadane. Przy pomocy systemu wielu białek, receptorów, kanałów, przekaźników i wielu, wielu innych zapobiegają dużemu pobudzeniu lub zahamowaniu w mózgu, czyli zbyt dużym zmianom nastroju. Ważne jest dla Ciebie słowo "zapobiegać ". Oznacza ono, że leki te nie pozwalają objawom i chorobie wrócić. Nie pozwalają na to, kiedy je bierzesz jak powiedział lekarz! W psychiatrii i w ogóle w medycynie często tak jest, że leki trzeba brać, kiedy ktoś się dobrze czuje - po to, aby choroba nie wróciła, aby "zapobiec" chorobie. Czy mówimy o stabilizatorach nastroju, czy o innych lekach, bierz je tak, jak mówi lekarz. Jeżeli dobrze się już czujesz "na lekach", to pewnie również dlatego, że je bierzesz!

Tak, najprostsza odpowiedź jest taka, że za leki trzeba płacić. Leki są produktami sprzedawanymi przez firmy farmaceutyczne (tj. produkujące leki) i firmy te na ich sprzedaży zarabiają. Pytanie jednak, kto za te leki płaci! Mówi się, że niektóre leki są refundowane. Oznacza to, że część ich ceny, czasem nawet większość, pokrywa budżet kraju. Wtedy kupujący lek w aptece płaci tylko część, czasem niewielką, ceny początkowej. Warto jednak wiedzieć, że tylko niektóre leki są refundowane, ponadto tylko w wybranych chorobach, a czasem i wybranych grupach wiekowych.

Jeżeli obawiasz się, czy Twoich rodziców i Ciebie stać na leki, porozmawiaj o tym z nimi i swoim lekarzem prowadzącym. Wtedy lekarz będzie o tym pamiętał, decydując o wyborze leków. Jeżeli jednak nie ma innej możliwości i wybrane dla Ciebie leki są drogie, nie martw się, wciąż istnieją inne formy “dopłacania” (tzw. dofinansowania) do leków przez różne instytucje, np. pomocy społecznej czy fundacje. Porozmawiaj o tym ze swoim lekarzem i rodzicami! Najważniejsze jest Twoje zdrowie i życie, i pozwól dorosłym znaleźć rozwiązanie, jak za leki zapłacić.

Za leki nie musisz płacić, kiedy jesteś w szpitalu. Wtedy leki, jak i koszty całego Twojego leczenia i pobytu w oddziale pokrywa budżet państwa, ponieważ jako obywatel Polski jesteś objęty ubezpieczeniem zdrowotnym. Dotyczy to wszystkich dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia w Polsce, a także później po spełnieniu pewnych warunków, np. dalsze kontynuowanie nauki.

Jak najbardziej! Jeśli masz jakieś pytania i wątpliwości dotyczące leku i leczenia ogólnie, rozmawiaj o tym ze swoim lekarzem. Nie bój się pytać! To samo dotyczy skutków ubocznych. Jeśli obawiasz się niekorzystnego działania leku na Ciebie i Twój organizm, omów swoje wątpliwości z lekarzem. Jeżeli już dostrzegasz niekorzystne działanie leku, tym bardziej porozmawiaj z nim o tym, zastanówcie się wspólnie, co można z tym zrobić. Możesz zawsze - z różnych powodów - poprosić o zmianę leczenia, ale nie odstawiaj leków na własną rękę. Część skutków ubocznych może być przejściowa - pojawią się i same znikną - albo wynikać ze zmiany dawki - wtedy warto poczekać, bo najprawdopodobniej szybko ustąpią. Jeżeli jakiś objaw bardzo Cię niepokoi i nie możesz się skontaktować z lekarzem psychiatrą, poradź się pediatry lub lekarza rodzinnego.

Antydepresanty, czyli leki przeciwdepresyjne, działają na depresję, powodując, że się przestaje ją mieć. Najbardziej skuteczne są w wypadku tak zwanej dużej depresji. Duża depresja to taka, w której nastrój jest naprawdę BAAARDZO i trwale obniżony, a do tego zaburzone są też często rytmy biologiczne: ktoś nie śpi lub ciągle śpi, traci apetyt lub ciągle by jadł. W dodatku nie może się skupić i ma trudności z zapamiętywaniem. Czasami traci ochotę na seks. W wypadku mniej nasilonych depresji skuteczna jest przede wszystkim psychoterapia. Leki bywają jedynie czasami przydatne, gdy sama psychoterapia nie odnosi skutku. 

W psychiatrii stosowanych jest kilka grup antydepresantów. Każda z nich działa na trochę inne układy NEUROMEDIATORÓW (neuromediatory to substancje, które przekazują informacje pomiędzy komórkami nerwowymi w mózgu). Leki powodują, że w konkretnych rejonach mózgu jest ich więcej - co wpływa na pracę mózgu i przyczynia się do ustępowania depresji (prosimy nie pytaj nas, jak to się dzieje - bo tego tak naprawdę do końca nikt nie wie). Niektóre antydepresanty bywają też skuteczne w zaburzeniach lękowych, bulimii czy różnych dolegliwościach bólowych.

Najprostsza odpowiedź jest taka, że leki biorą się z fabryki, w której produkuje się leki  Leki to substancje chemiczne, dlatego ich produkcją zajmują się specjaliści znający się na nich (m.in. biochemicy, biotechnolodzy i farmaceuci). Produkcja jest bardzo skomplikowana i używa się w niej wielu maszyn i nowoczesnych technologii. Skąd jednak wiedzą, że dana substancja będzie lekiem? Najstarsze z leków pochodzą z natury. Przez wieki obserwowano, że np. niektóre rośliny pomagają w wielu problemach ze zdrowiem. Z czasem odkryto, jakie dokładnie substancje w tych roślinach mogą leczyć i nauczono się produkować je w fabrykach. Obecnie coraz częściej nowe leki się wymyśla, używając do tego programów komputerowych i sztucznej inteligencji. W komputerze powstają możliwe odpowiedzi naszego organizmu na różne substancje. W ten sposób sprawdza się, czy dana substancja może pomóc w danej chorobie. Zanim jednak lek może być użyty do leczenia, musi przejść wiele etapów badań. Stworzenie nowego leku trwać może nawet do 15 lat! Kosztuje to - ta! dam! - około 1.2 miliarda dolarów. Ta mała niepozorna tabletka, którą bierzesz, to efekt lat pracy tysięcy różnych specjalistów korzystających z technologii czasami bardziej zaawansowanych niż te w przemyśle kosmicznym.

Leki nie mają mocy zmiany człowieka w kogoś zupełnie innego. Czy jak złamiesz nogę, masz gips i podpierasz się kulą, to jesteś zupełnie innym człowiekiem? Oczywiście, że nie. Leki to najczęściej taki gips na psychikę. Dzięki nim masz szansę być taki, jak byłeś kiedyś: mniej smutny, spokojniejszy, zadowolony z siebie. Niektóre leki służą nam podobnie jak okulary. Poprawiają w nas coś, co nie działa na 100%. Taki jest efekt leków pomagających się skupić. Inne leki wreszcie działają na nas jak ochraniacze sportowe - łagodzą różne przykre doznania. To funkcja np. leków przeciwlękowych. Leki nie zmienią Cię więc w zupełnie innego człowieka, a raczej pozwolą być taką osobą, jaką jesteś.