Przymus bezpośredni a zabezpieczenie pozycji pacjenta przed upadkiem
09.07.2025
Zagadnienie stosowania przymusu bezpośredniego w ochronie zdrowia psychicznego budzi istotne wątpliwości etyczne i prawne, zwłaszcza w kontekście opieki nad osobami wymagającymi szczególnego nadzoru. Kluczowe jest rozróżnienie między środkami zabezpieczającymi pacjenta przed upadkiem a formalnym zastosowaniem przymusu bezpośredniego, które regulowane jest przez ściśle określone przepisy. Niewłaściwe utożsamianie tych działań może prowadzić do nadużyć oraz naruszenia praw pacjenta.
Środki przymusu bezpośredniego, okoliczności i sposób ich zastosowania są szczegółowo opisane w przepisach prawa (ochronie zdrowia psychicznego i rozporządzenie wykonawcze). Przymus bezpośredni, o którym mowa w art. 18 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego ma miejsce i tym samym można go zastosować wyłącznie w sytuacjach, kiedy zachodzą okoliczności opisane w ww. artykule. Zastosowanie przymusu w rozumieniu ww. ustawy wobec osoby wymagającej zabezpieczenia przed upadkiem, np. jako forma bezpiecznego przebywania w łóżku, czy na wózku do transportu jest nadużyciem oraz bezzasadnym zastosowaniem przymusu bezpośredniego. Takie działanie jest niedopuszczalne.
Zabezpieczenie pozycji pacjenta przed upadkiem jest odrębnym zagadnieniem. Czasem istnieje potrzeba zabezpieczenia pozycji pacjenta, w taki sposób, aby był on bezpieczny w łóżku, na krześle, fotelu czy wózku inwalidzkim. Służą temu różnego rodzaju środki bezpieczeństwa jak np. barierki przyłóżkowe i nałóżkowe, w tym miękkie, stoliki zapewniające oparcie, ruchome podparcia twarde lub miękkie na fotele. Istnieją również specjalne szelki dla osób dorosłych. Katalog wszystkich pomocniczych sprzętów jest dość szeroki. Zastosowanie ww. środków nie jest przymusem bezpośrednim, w rozumieniu ustawy ochronie zdrowia psychicznego (art. 18), a zatem ich stosowanie nie może być traktowane jako rodzaj przymusu bezpośredniego.
Niemniej zagadnienie to wymaga unormowania. Dobrą praktyką może być wprowadzenie w życie procedury stosowania zabezpieczeń przed upadkiem, czy nagłą zmianą pozycji do procedury pielęgnowania pacjenta. Taki dokument powinien określać co najmniej: kto i kiedy decyduje o zastosowaniu dodatkowego zabezpieczenia pacjenta przed upadkiem (być może, wobec niektórych pacjentów powinien wypowiedzieć się w tej kwestii również lekarz), w jakich sytuacjach powinno być stosowane oraz z użyciem jakich sprzętów pomocniczych. W dokumentacji medycznej pacjenta np. w dokumentacji procesu pielęgnowania należy również opisać stosowanie dodatkowych środków zabezpieczających przed upadkiem/nagłą zmiany pozycji. Do tych czynności nie powinny być używane pasy magnetyczne unieruchamiające pacjenta w łóżku (całkowicie, bez możliwości zmiany pozycji).