Rzecznik
Praw Pacjenta

PODSUMOWANIE

Prezentowany Raport zawiera szczegółową analizę prowadzonych postępowań wyjaśniających, zakończonych w latach 2019–2021, przedstawia sposób inicjowania przez Rzecznika postępowań wyjaśniających, zasady i tryb postępowania oraz omawia zakres poszczególnych praw pacjenta w kontekście prowadzonych postępowań. Ostatnia część Raportu zawiera studium wybranych przypadków naruszeń praw pacjenta w ujęciu teoretycznym i praktycznym.

 

Lecznictwo szpitalne

Najwięcej zgłoszeń dotyczyło lecznictwa szpitalnego, które stanowiły 60 % wszystkich spraw, którymi zajmował się Rzecznik w latach 2019-2021. W 71% przypadków potwierdziliśmy naruszenia praw pacjenta. Najczęściej naruszanym prawem na oddziałach szpitalnych, było prawo do świadczeń zdrowotnych udzielanych z należytą starannością. Wiązało się to ze standardami udzielania świadczeń zdrowotnych, w szczególności brakiem przestrzegania procedur sanitarnych oraz zapewnienia środków ochrony indywidualnej dla personelu medycznego i pacjentów, a także zastrzeżeniami odnoszącymi się do jakości udzielanych świadczeń.

Postępowania dotyczyły m.in.:

• odmowy udzielenia świadczenia w ramach kontroli leczenia,
• odmowy kwalifikacji do leczenia szpitalnego (głównie w pierwszych miesiącach epidemii)
• odwoływania zabiegów planowych (z długim terminem oczekiwania) i nie wyznaczenia nowego terminu.

Natomiast rodziny pacjentów przebywających w szpitalach skarżyły się na wprowadzony zakaz odwiedzin. Chodziło w szczególności o nieuprawnione uzależnienie odwiedzin u ciężko chorych pacjentów od przedstawienia przez osobę bliską negatywnego testu na COVID-19 oraz braku możliwości uzyskania informacji o stanie zdrowia pacjenta przebywającego w szpitalu.

W tym okresie odnotowaliśmy znaczący, bo 24% wzrost liczby stwierdzeń naruszeń praw pacjenta na oddziałach ginekologii i położnictwa. Związane to było m.in. z organizacją opieki okołoporodowej w warunkach epidemii, a w szczególności nieuzasadnionego oraz całkowitego zakazu przeprowadzania porodów rodzinnych lub znacznego ich ograniczenia.

 

Ambulatoryjna opieka specjalistyczna (AOS)

Postępowania wyjaśniające prowadzone przez Rzecznika w zakresie AOS, w latach 2019–2021, stanowiły 14% wszystkich zakończonych postępowań wyjaśniających w sprawach indywidualnych. 79% z nich zostało zakończonych stwierdzeniem naruszenia praw pacjenta. W roku 2021 wskaźnik ten wyniósł aż 85% wszystkich rozstrzygnięć w ramach AOS. W porównaniu do pozostałych świadczeń finansowanych przez NFZ, liczba stwierdzonych naruszeń jest równie wysoka jak w POZ. Oznacza to, że prawa pacjenta w ramach AOS nie były realizowane na właściwym poziomie. Postępowania dotyczyły głównie:

• poradni ginekologicznej (17,7%);
• poradni chirurgicznej (10,0%);
• poradni stomatologicznej (8,5%);
• poradni ortopedycznej (6,3%);

Ponad połowa stwierdzonych uchybień w wydanych rozstrzygnięciach, dotyczyła nieprzestrzegania przez podmioty lecznicze prawa pacjenta do świadczeń zdrowotnych udzielanych z należytą starannością, w tym braku obiektywnej procedury ustalającej kolejność udzielania świadczeń zdrowotnych, m.in. umieszczania pacjentów na listach oczekujących bez względu na stan ich zdrowia.

Wysoki wzrost stwierdzeń odnotowaliśmy w stomatologii – w roku 2019– 4 stwierdzenia, w roku 2020 już 15, a w 2021 roku aż 27. Gabinety stomatologiczne, które świadczyły usługi w ramach ubezpieczenia zdrowotnego, na początku epidemii w wielu miejscach były zamknięte i nie przyjmowały pacjentów, nawet w przypadku silnego bólu zęba. Pacjenci nie mogli również uzyskać pomocy w gabinetach prywatnych.

 

Podstawowa opieka zdrowotna (POZ)

W latach 2019–2021 podstawowa opieka zdrowotna znalazła się na trzecim miejscu spraw (po szpitalnictwie i AOS) pod kątem liczby rozpatrzonych postępowań wyjaśniających przez Rzecznika. Stanowiła także:

• 15% wszystkich zakończonych postepowań wyjaśniających, którymi w latach 2019–2021 zajmował się Rzecznik
• w 2021 roku liczba zakończonych postępowań wyjaśniających, które dotyczyły POZ wzrosła o 14,6% w stosunku do 2020 roku oraz o 16,7% w stosunku do 2019

Nieprawidłowości występujące w POZ dotyczyły głównie braku dostępu do świadczeń zdrowotnych medycyny rodzinnej oraz – w mniejszym stopniu – pediatrii.

Z zakończonych postępowań wyjaśniających wynika, że w 93% przypadków potwierdziliśmy naruszenia praw pacjenta. W porównaniu do innych rodzajów świadczeń ten wskaźnik stwierdzeń jest najwyższy. Powtarzającym się problemem, był przede wszystkim:

• braku możliwości rejestracji na wizytę do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, szczególne podczas pandemii oraz odmowa jej udzielenia w sytuacji nagłego pogorszenia stanu zdrowia;
• braku kontaktu telefonicznego z placówką, z powodu nadmiernego obciążenia linii telefonicznej;
• braku informacji o standardzie teleporady – pacjenci nie otrzymywali informacji, kiedy teleporadą można bezpiecznie zastąpić osobistą wizytę u lekarza, a kiedy są wskazania do bezpośredniego z nim kontaktu.
• braku możliwości skorzystania z teleporady, jak również braku należytej staranności podczas teleporad (np. pomimo wskazań medycznych odmówiono pacjentowi wizyty stacjonarnej czy informacji o stanie zdrowia).

Nieprawidłowości dotyczyły także organizacji i sposobu udzielania świadczeń. Była to np. odmowa przyjęcia deklaracji do lekarza/pielęgniarki POZ, czy udostępnienia wyników badania pacjenta (uzależniając to od wizyty lekarskiej). Te działania skutkowały ograniczeniem przysługujących pacjentowi praw.

 

Prawa pacjenta

W raporcie skoncentrowano się na tych prawach, których naruszenia Rzecznik Praw Pacjenta stwierdzał najczęściej. Jest to: prawo do świadczeń zdrowotnych, dostępu do dokumentacji medycznej, prawo do informacji oraz wyrażenia zgody na udzielenie świadczenia zdrowotnego, tajemnicy informacji związanych z pacjentem, prawo do poszanowania intymności i godności oraz prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego.

Wykres. 1. Zakończone postępowania wyjaśniające w podziale na prawa pacjenta w latach 2019–2021

W latach 2019–2021, przedmiotem prowadzonych spraw – było najczęściej prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych. Stwierdzono naruszenia w 2292 przypadkach, co stanowiło 74% wszystkich zakończonych spraw, które zostały podjęte w związku z możliwym naruszeniami praw pacjentów do świadczeń zdrowotnych. Zasadnicza część stwierdzonych naruszeń prawa pacjenta do świadczeń zdrowotnych jest związana z lecznictwem szpitalnym (medycyna ratunkowa – SOR, ginekologia i położnictwo, chirurgia) oraz odnosi się do przebiegu leczenia. Główne powody prowadzonych postępowań wyjaśniających dotyczyły:

• udzielania pacjentom świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze bez dołożenia należytej staranności (m.in.: nieprawidłowa organizacja udzielania świadczeń zdrowotnych, braki w obsadzie personelu, zwłoka w udzieleniu świadczenia zdrowotnego, nieodpowiednie warunki udzielania świadczeń zdrowotnych);
• braku niezwłocznego udzielenia pacjentowi świadczeń zdrowotnych z uwagi na stan zagrożenia życia lub zdrowia (m.in. który to problem uwidocznił się szczególnie w okresie obciążenia systemu w związku ze zwiększoną liczbą zachorowań na COVID-19);
• udzielania świadczeń opieki zdrowotnej niezgodnie z wymaganiami aktualnej wiedzy medycznej (m.in. zastosowanie u pacjenta nieodpowiedniego leczenia, brak wdrożenia pogłębionej diagnostyki, adekwatnej do prezentowanych przez pacjenta objawów czy też wyników innych badań);
• nieprawidłowej procedury ustalania kolejności przyjęcia do podmiotu leczniczego, (m.in. prowadzenie list oczekujących, również w sytuacji szczególnych uprawnień pacjentów w dostępie do świadczeń opieki zdrowotnej).

Zasadnicza część stwierdzonych naruszeń prawa pacjenta do świadczeń zdrowotnych jest związana z lecznictwem szpitalnym (medycyna ratunkowa – SOR, ginekologia i położnictwo, chirurgia) oraz odnosi się do przebiegu leczenia.

Kolejnym, najczęściej badanym prawem było prawo pacjenta do dokumentacji medycznej, które znalazło się w co piątej sprawie badanej przez Rzecznika. W latach 2019–2021 najwięcej stwierdzonych naruszeń prawa pacjenta do dokumentacji medycznej w podziale na poziomy opieki, dotyczyło szpitali – 422. Ta liczba stanowi 49% zakończonych postępowań wyjaśniających w tym zakresie. Stwierdzenia naruszenia prawa do dokumentacji medycznej w ambulatoryjnej opiece specjalistycznej stanowiły 27% stwierdzeń, podstawowa opieka zdrowotna stanowiła zaś 11%.

Stwierdzone przez Rzecznika uchybienia w zakresie prawa pacjenta do dokumentacji medycznej dotyczyły przede wszystkim:

• nieprawidłowego prowadzenia dokumentacji medycznej polegającej m.in. na wpisywaniu danych dotyczących zdrowia innego pacjenta czy dokonywaniu wpisów w sposób nieczytelny oraz bez zachowania porządku chronologicznego, braku autoryzacji dokonywanych wpisów;
• uchybień w zakresie przechowywania dokumentacji medycznej, m.in. braku zapewnienia przez podmiot leczniczy odpowiednich środków ochrony dokumentacji przed zniszczeniem, czy celowe jej zniszczenie przed upływem okresu wskazanego w obowiązujących przepisach, braku dokumentacji z teleporady lub jej zniszczenie przed upływem 30 dni, braku przechowywania dokumentacji w formie elektronicznej;
• niewłaściwego stosowania przepisów ustawy o prawach pacjenta dotyczących udostępniania dokumentacji medycznej, w szczególności w zakresie konieczności składania wniosków o udostępnienie dokumentacji medycznej przez osoby uprawnione, w określonej formie; czasu realizacji wniosków o udostępnienie dokumentacji medycznej, w tym braku udostępnienia „bez zbędnej zwłoki” (np. oczekiwanie na otrzymanie karty informacyjnej z leczenia szpitalnego po miesiącu);

 

Liczba zgłoszeń kierowanych do Rzecznika

Liczba zgłoszeń, sygnałów oraz spraw kierowanych do Rzecznika od 2017 r. zachowuje tendencję wzrostową. W latach 2019–2021 r. odnotowano jednak znaczny wzrost zgłaszanych sygnałów, zarówno przez pacjentów, jaki i ich bliskich. Ma to niewątpliwie związek z sytuacją epidemiczną, spowodowaną rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2. Świadczy także o coraz większej rozpoznawalności urzędu i sukcesywnemu zwiększaniu zaufania obywateli do Rzecznika Praw Pacjenta. Wzrost wpływających sygnałów w ujęciu procentowym w latach 2019–2021 kształtował się następująco:

• w roku 2019 wpłynęło o 24,87% więcej zgłoszeń w odniesieniu do roku 2018;
• w roku 2020 wpłynęło o 57,49% więcej zgłoszeń w stosunku do roku 2019;
• w roku 2021 wpłynęło o 20,85% więcej zgłoszeń w odniesieniu do roku 2020.

Ponadto, jak wskazuje wykres 2, w roku 2021 Rzecznik odnotował znaczny wzrost wpływu wniosków od osób indywidualnych (19 847) – tj. o prawie 65% więcej w stosunku do 2020 r. (12 067).

Wykres 2. Liczba nowych wniosków pisemnych w sprawach indywidualnych pacjentów w latach 2019–2021

Wraz ze wzrostem sygnałów kierowanych do Rzecznika, zwiększyła się liczba prowadzonych postępowań wyjaśniających w sprawach indywidualnych, zgłaszanych przez pacjentów. Podobnie zwiększyła się liczba stwierdzonych naruszeń praw pacjenta (wykres 3).

Wykres 3. Liczba prowadzonych postępowań wyjaśniających w stosunku do stwierdzonych naruszeń praw pacjenta na tle porównawczym w latach 2017–2021*

 * w ramach jednego postepowania mogło być badanych kilka praw pacjenta

Rzecznik Praw Pacjenta nie pozostawia bez zbadania żadnego sygnału, który nawet w małym stopniu wskazywałby na naruszenie praw pacjenta. Dlatego też liczba podjętych spraw z własnej inicjatywy na podstawie m.in. doniesień medialnych czy innych środków komunikacji w latach 2019–2021 także wzrosła, tj. w roku 2019 – podjęto 294 sprawy, natomiast w 2021 roku było ich już 469, czyli nastąpił wzrost o 60%.

W 2019 roku Rzecznik prowadził 1683 postępowania wyjaśniające, z czego 1389 postępowań było prowadzonych na wniosek, zaś 294 z własnej inicjatywy Rzecznika. Rzecznik zakończył 979 postępowań i wydał 1030 rozstrzygnięć. W wydanych rozstrzygnięciach Rzecznik dokonał badania naruszeń poszczególnych praw pacjenta 1312 razy.

W roku 2020 Rzecznik prowadził 1861 postępowań wyjaśniających, z czego 1502 postępowania prowadził na wniosek, zaś 359 z własnej inicjatywy. Zakończył 1345 postępowań, wydał 1421 rozstrzygnięć, w których badał naruszenia poszczególnych praw pacjenta 1938 razy. W 2020 r. względem 2019 r. wzrosła zarówno liczba prowadzonych postępowań wyjaśniających, jak i zakończonych postępowań w sprawach indywidualnych. Wzrost ten wynosił odpowiednio 10,6% oraz 37,4%. W związku ze stwierdzonymi naruszeniami praw pacjenta Rzecznik wydał placówkom medycznym 9164 zaleceń, które zostały wykonane w ponad 81%.