Zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków jest zadaniem własnym gminy (art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym), dlatego inwestycje w tym zakresie są finansowane przez jednostki samorządu terytorialnego ze środków własnych.

Dodatkowo jednostki samorządu terytorialnego mogą korzystać z następujących instrumentów finansowych umożliwiających wsparcie inwestycji w zaopatrzeniu w wodę:
 

1. Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko na lata 2021-2027 (FEnIKS)

Dedykowane środki finansowe w formie dotacji przeznaczone są na wspieranie dostępu do wody oraz zrównoważonej gospodarki wodnej. Finansowane są kompleksowe projekty z zakresu gospodarki wodno-ściekowej w aglomeracjach ujętych w KPOŚK o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) co najmniej 15 tys. W przedmiotowym obszarze priorytetem jest zapewnienie gospodarki ściekowej zgodnej z wymogami dyrektywy ściekowej, niemniej jednak ważne jest również zapewnienie dostaw wody dobrej jakości, zmniejszenie zużycia wody, ujęcia jej w obieg zamknięty oraz wtórne wykorzystanie wody w gospodarce komunalnej. W uzasadnionych przypadkach i wyłącznie w ramach realizacji kompleksowych projektów, dopuszczalne będzie włączenie do zakresu projektu ściekowego również zadań związanych z rozbudową i poprawą jakości systemów zaopatrzenia ludności w wodę. Inwestycje takie będą mieć charakter jedynie uzupełniający i będą dopuszczalne wyłącznie na tych obszarach, gdzie równocześnie zostanie zapewniona gospodarka ściekowa zgodna z wymaganiami dyrektywy ściekowej. Wspierane będą zadania dotyczące ograniczania strat wody w sieciach wodociągowych, zwiększania efektywności dostaw wody, rozwoju systemów ujęć, uzdatniania, zaopatrzenia, dostawy wody do spożycia (w tym budowa nowych lub modernizacja istniejących sieci wodociągowych, stacji uzdatniania, ujęć wody), zmniejszenia zużycia wody, ujęcia jej w obieg zamknięty oraz wtórnego wykorzystania wody w gospodarce komunalnej. Budżet programu na projekty z zakresu gospodarki wodno-ściekowej wynosi 1,05 mld €, z czego na inwestycje związane
z zaopatrzeniem w wodę przewidziano 100 mln €.

Program FEnIKS wspiera również samodzielne projekty dotyczące systemów zaopatrzenia w wodę w gminach o liczbie ludności co najmniej 15 tys. mieszkańców. Priorytetowo traktowane są zadania związane z efektywnym gospodarowaniem wodą do spożycia i poprawą jej jakości (np. modernizacja/naprawa sieci, inteligentne systemy monitowania i zarzadzania siecią wodociągową, modernizacja SUW, promowanie oszczędności wody do spożycia przez mieszkańców i przedsiębiorstwa).

Zadania związane z rozbudową systemów wodociągowych (nowe sieci wodociągowe, nowe stacje uzdatniania wody i ujęcia) mogą być realizowane wyłącznie w sytuacji, gdy zapewniona jest już gospodarka ściekowa zgodna z przepisami krajowymi i unijnymi na danym obszarze, tj. inwestycja dotyczy zaopatrzenia w wodę aglomeracji, ujętej w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych, zgodnej z Dyrektywą 91/271/EWG dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych (lub taka zgodność zostanie uzyskana w wyniku zakończenia realizowanych już projektów). Budżet programu przeznaczony na samodzielne inwestycje związane z zaopatrzeniem w wodę wynosi 180 mln €.

Projekty dotyczące gospodarowania i zarządzania wodą przeznaczoną do spożycia są również wspierane w ramach działań adaptacyjnych (z wyjątkiem poboru, uzdatniania i dystrybucji wody do odbiorców) w zakresie, w jakim wynika to z konieczności dostosowania do ekstremalnych zjawisk pogodowych (adaptacji do zmian klimatu).

Jednostka zarządzająca: Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.
 

2. Programy regionalne w polityce spójności w perspektywie finansowej 2021-2027

Zgodnie z podziałem zakresu wsparcia finansowanie z wykorzystaniem środków unijnych ujęte zostało w ramach programów regionalnych. Na wsparcie w formie dotacji będą mogły liczyć projekty  dotyczące zaopatrzenia w wodę: budowa, rozbudowa sieci wodociągowych, nowe stacje uzdatniania wody, nowe ujęcia wody, komplementarnie do projektów kanalizacyjno-ściekowych w aglomeracjach niespełniających wymogów dyrektywy ściekowej z przedziału 2-15 tys. RLM ujętych w KPOŚK oraz w uzasadnionych przypadkach, jako samodzielne projekty, gdy na danym obszarze zostały zrealizowane potrzeby kanalizacyjno-ściekowe. Budżet na zadanie w tym zakresie przewidziany w projektach programów regionalnych wynosi ok. 423 mln € (stan na 15.03.2022).

W gminach o liczbie ludności do 15 tys. mieszkańców wspierane są projekty dotyczące efektywnego gospodarowania wodą do spożycia: modernizacja/naprawa sieci, inteligentne systemy monitorowania i zarządzania siecią wodociągową, modernizacja stacji uzdatniania wody, promowanie oszczędności wody do spożycia przez mieszkańców i przedsiębiorstwa. Projekty te będą mogły być realizowane samodzielnie, niezależne od projektów kanalizacyjno-ściekowych oraz jako elementy projektów kanalizacyjno-ściekowych. Budżet programów regionalnych przewidziany na powyższe działania  w tym zakresie wynosi ok. 201 mln € (stan na 15.03.2022).

Jednostki zarządzające:  Urzędy Marszałkowskie

Instytucja do spraw koordynacji wdrożeniowej Umowy Partnerstwa w zakresie Programów Regionalnych – Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej
 

3. Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO)

 

1. Wsparcie terenów i obszarów wiejskich

W ramach obszaru B3.1.1 KPO pn. „Inwestycje w zrównoważoną gospodarkę wodno-ściekową na terenach wiejskich” wsparcie w formie finansowania z części grantowej KPO, będą mogły uzyskać przedsięwzięcia realizowane na obszarze gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej z wyłączeniem miast liczących powyżej 5 tys. mieszkańców, pod warunkiem, że ich realizacja przyczynia się do wykonania nowych podłączeń do zbiorczej sieci wodociągowej lub kanalizacyjnej. W ramach inwestycji powstanie nowa infrastruktura wodociągowo - kanalizacyjna w ilości 27 522 umożliwiająca dodatkowe przyłącza dla ludności wiejskiej. Dopuszczalny zakres przedsięwzięć obejmuje:

• budowę, rozbudowę lub modernizację systemów zaopatrzenia w wodę lub odprowadzania ścieków (w tym m.in. rozbudowę/modernizację stacji uzdatniania wody),
• infrastrukturę wykorzystującą rozwiązania cyfrowe jak np. montaż/wymiana wodomierzy
  na urządzenia pozwalające na zdalne odczyty, tworzenie systemów teleinformatycznych
  do zarządzania gospodarką wodno-ściekową,
• przedsięwzięcia związane z promocją racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej
  jak np. kampanie informacyjne w lokalnych mediach, konkursy skierowane dla dzieci i młodzieży dot. oszczędzania wody (jako element dodatkowy - zostanie określony poziom kosztów możliwych do poniesienia na tę część projektu).

Budżet inwestycji wynosi 203 954 525 €

W ramach obszaru B3.3.1 KPO pn. „Inwestycje w zwiększanie potencjału zrównoważonej gospodarki wodnej na obszarach wiejskich” zakłada się finansowanie z części pożyczkowej (bezzwrotnej) KPO inwestycji celem poprawy retencji wody na powierzchni 858 568 ha gruntów rolnych lub leśnych. Dopuszczalny zakres przedsięwzięć obejmuje:

• budowę, przebudowę, odbudowę, rozbudowę urządzeń melioracji wodnych oraz niewielkich urządzeń wodnych (w szczególności ograniczających odpływ wody, z uwzględnieniem jej retencjonowania), w celu rozwoju ogólnopolskiego systemu retencji wodnej na obszarach wiejskich, realizowane na terenach rolniczych,
• możliwa będzie również realizacja inwestycji na wiejskich terenach zurbanizowanych pod warunkiem, że inwestycje oprócz gromadzenia wody, będą również wywierały pozytywny wpływ na grunty rolne lub leśne.

Budżet inwestycji wynosi 289 000 000 €

Instytucja odpowiedzialna za realizację inwestycji: Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Jednostka wspierająca plan rozwojowy: Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

2. Wsparcie miast i obszarów funkcjonalnych

W ramach obszaru B3.4.1 KPO pn. „Inwestycje na rzecz zielonej transformacji miast” przewiduje się możliwość wspierania samorządów m.in. w realizacji projektów z zakresu zrównoważonych systemów gospodarowania wodami opadowymi z udziałem zielono-błękitnej infrastruktury. Wsparcie finansowe w formie pożyczek ze środków KPO będzie realizowane za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Zielonej Transformacji Miast.

Całkowity budżet inwestycji B3.4.1 wynosi: 8 879 059 920 €

Jednostka zarządzająca: Bank Gospodarstwa Krajowego

 

4. Programy Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

NFOŚiGW finansuje ze środków krajowych przedsięwzięcia dotyczące zaopatrzenia w wodę w ramach programów priorytetowych Adaptacja do zmian klimatu oraz Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach część 1) Gospodarka ściekowa w ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych.

W ramach programu priorytetowego Adaptacja do zmian klimatu finansowane w formie pożyczki mogą być m.in. projekty z zakresu: „zielono-niebieskiej” infrastruktury, likwidacji powierzchni nieprzepuszczalnych, zrównoważonych systemów zagospodarowania wód opadowych i kanalizacji deszczowej oraz zabezpieczenia ludności w wodę do picia (budowa i modernizacja ujęć wód i stacji uzdatniania wody oraz sieci wodociągowych). Budżet programu wynosi 0,75 mld zł.

W ramach programu priorytetowego Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach część 1) Gospodarka ściekowa w ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych finansowane  w formie pożyczki mogą być projekty dotyczące zaopatrzenia w wodę będące elementem kompleksowego projektu połączonego z gospodarką ściekową. Budżet programu wynosi 3,8 mld zł.

NFOŚiGW koordynuje wdrażanie w Polsce programu LIFE na lata 2021-2027. Program LIFE jest to jedyny instrument finansowy Unii Europejskiej poświęcony wyłącznie współfinansowaniu projektów z dziedziny ochrony środowiska, w tym przyrody oraz wpływu człowieka na klimat i dostosowania się do jego zmian. Jego głównym celem jest wspieranie procesu wdrażania wspólnotowego prawa ochrony środowiska, realizacja unijnej polityki w tym zakresie, a także identyfikacja i promocja nowych rozwiązań dla problemów dotyczących środowiska i klimatu. W ramach podprogramu „Gospodarka o obiegu zamkniętym i jakość życia” priorytet „Woda” możliwe jest finansowanie w formie dotacji z KE i NFOŚiGW w wysokości do 95% kosztów kwalifikowanych innowacyjnych projektów zaopatrzenia wodę w zakresie poprawy jakości wody oraz zastosowania innowacyjnych technologii i narzędzi obsługujących systemy uzdatniania wody pitnej i oczyszczania ścieków komunalnych. Budżet Podprogramu na całą perspektywę finansową wynosi 1,345 mld €. Więcej informacji na temat Life znaleźć można na stronie internetowej NFOŚiGW: https://www.gov.pl/web/nfosigw/informacje-o-programie

Jednostka zarządzająca: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

 

5. Dodatkowe środki z budżetu państwa, jako uzupełnienie subwencji ogólnej

W 2021 r. jednostki samorządu terytorialnego otrzymały dodatkowo 4 mld zł na wsparcie inwestycji wodno-kanalizacyjnych, w tym 1 mld zł z przeznaczeniem na wsparcie finansowe inwestycji w zakresie wodociągów i zaopatrzenia w wodę i 3 mld zł z przeznaczeniem na wsparcie finansowe inwestycji w zakresie kanalizacji. Podział środków na poszczególne gminy oparty jest na obiektywnym, ustawowym algorytmie. Podstawę do wyliczenia środków stanowiły dane Głównego Urzędu Statystycznego za rok 2019, według stanu na dzień 31 października 2021 r. Nowelizacja  ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, dokonana ustawą z 15 września 2022 r., w zakresie wsparcia finansowego gminnych inwestycji wodociągowo-kanalizacyjnych: wydłuża do końca 2025 roku termin realizacji obowiązku przeznaczenia przez gminę na inwestycje wydatków nie mniejszych niż równowartość otrzymanych środków, umożliwia poniesienie wydatków na inwestycje w obszarze wodociągów i zaopatrzenia w wodę w miejsce wydatków na kanalizację (bądź odwrotnie).

Jednostka zarządzająca: Ministerstwo Finansów

 

6. Rządowy Fundusz Polski Ład: Program Inwestycji Strategicznych

Program określa zasady rozdziału i przekazywania jednostkom samorządu terytorialnego oraz związkom jednostek samorządu terytorialnego dofinansowania na realizację zadań inwestycyjnych, mających na celu przeciwdziałanie COVID-19, o którym mowa w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych
(Dz. U. z 2023 r. poz. 1327, ze zm.), przyznawanego na podstawie promes udzielanych przez Bank Gospodarstwa Krajowego.

Dofinansowanie z Programu przeznaczone jest na pokrycie wydatków związanych z realizacją zadań inwestycyjnych w ramach 36 obszarów inwestycyjnych, o których mowa § 3 ust. 2 uchwały, w tym m.in. takich jak budowa lub modernizacja infrastruktury wodno-kanalizacyjnej.

Prezes Rady Ministrów, biorąc pod uwagę zasady zrównoważonego rozwoju oraz mające na celu przeciwdziałanie COVID-19, o którym mowa w art. 2 ust. 2 przywołanej powyżej ustawy, może wskazać obszary inwestycyjne inne niż 36 obszarów określonych przepisami uchwały.

Program realizowany jest ze środków Funduszu Przeciwdziałania COVID-19, o którym mowa w art. 65 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 568, ze zm.).

Prezes Rady Ministrów, kierując się postanowieniami uchwały, dotychczas podjął decyzję o uruchomieniu łącznie dziewięciu edycji Programu. W wyniku rozstrzygnięcia tych edycji, dofinansowaniem z Programu objęto ponad 19,5 tys. inwestycji samorządowych z terenu całego kraju na łączną kwotę dofinansowania blisko 99,2 mld zł.

Jednostka zarządzająca: Bank Gospodarstwa Krajowego

 

7. Partnerstwo publiczno - prywatne

Jednym z dostępnych instrumentów finasowania inwestycji w zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków jest partnerstwo publiczno – prywatne (PPP). PPP - to sposób realizacji zadań publicznych, oparty na wieloletniej umowie określającej podział zadań i ryzyk pomiędzy podmiotem publicznym, a partnerem prywatnym. Celem PPP jest świadczenie określonej usługi publicznej przez partnera prywatnego w oparciu o stworzoną przez niego infrastrukturę, za wynagrodzeniem. Przedsięwzięcie PPP to budowa lub remont infrastruktury publicznej, połączone z jej utrzymaniem i/lub zarządzaniem. Realizacja inwestycji w formule PPP to szereg korzyści dla instytucji publicznych (np. realizacja inwestycji na czas i zgodnie z zaplanowanym budżetem), ale przede wszystkim jest to możliwość optymalizacji wydatkowania środków budżetowych poprzez zaangażowanie kapitału prywatnego w inwestycje publiczne, oraz możliwość skorzystania ze specjalistycznej wiedzy sektorowej i doświadczenia biznesu. Sukces w realizacji projektu PPP to nie tylko dobrze przygotowana dokumentacja i skutecznie rozstrzygnięte postępowanie na wybór partnera prywatnego, ale przede wszystkim wieloletnia korzystna dla obu stron współpraca podmiotu publicznego i partnera prywatnego w całym cyklu życia projektu.

Jednostka koordynująco-zarządzająca: Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej

 

8. Międzynarodowe Instytucje Finansowe

Międzynarodowe Instytucje Finansowe oferują instrumenty wsparcia samorządów oraz przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych dla realizacji ich zadań w obszarze gospodarki wodno-ściekowej. Instytucje takie jak Europejski Bank Inwestycyjny (EBI), Bank Rozwoju Rady Europy oraz Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju oferują: pożyczki krótko i długoterminowe, gwarancje, finansowanie łączone (pożyczki i pomoc bezzwrotna) oraz wsparcie eksperckie w zakresie przygotowania i wdrażania projektów inwestycyjnych.

EBI, jako Bank Unii Europejskiej, ale także bank klimatyczny, w sposób szczególny wspiera priorytety i polityki UE w tym zakresie. Zapewnienie dostępności wody i infrastruktury sanitarnej oraz zrównoważone zarządzanie sektorem wodnym jest obecnie jednym z najważniejszych wyzwań. EBI oferuje:

• pożyczki bezpośrednie dla sektora publicznego (w tym przedsiębiorstw wodociągowych
  i samorządów). Bank ma duże doświadczenie w tym obszarze w Polsce we współpracy np. z Warszawą, Poznaniem, Krakowem i Wrocławiem. W przypadku pożyczek bezpośrednich minimalna kwota finansowania to 25 mln €,
• finansowanie projektów w formule Partnerstwa Publiczno-Prywatnego,
• kredyty pośrednie oferowane z udziałem pośredniczących banków (np. BGK, BOŚ).

BRRE może finansować projekty, które przyczynią się do ochrony i poprawy środowiska, a tym samym poprawy warunków życia, w tym z zakresu np. oczyszczania i ochrony wód powierzchniowych i podziemnych; odkażania gleb i warstw wodonośnych; ochrony i rozwoju różnorodności biologicznej. Ponadto, biorąc pod uwagę znaczne skutki społeczne zagrożeń związanych z klimatem, takich jak fale upałów, pożary, susze i powodzie, BRRE koncentruje się na finansowaniu działań zwiększających odporność na zmiany klimatyczne zagrożonych populacji i wspieraniu reakcji społeczności na zmiany klimatyczne i inne katastrofy. Jest to zgodne z mandatem społecznym BRRE i stanowi odpowiedź na globalny apel skierowany do międzynarodowych banków rozwoju o zwiększenie wsparcia na rzecz adaptacji do zmiany klimatu, która cieszy się znacznie mniejszym zainteresowaniem i finansowaniem na arenie międzynarodowej niż łagodzenie zmiany klimatu. BRRE może sfinansować do 50% kosztów projektu. Stroną umowy pożyczkowej może być organ władzy samorządowej.

EBOR angażuje się w finansowanie projektów inwestycyjnych, w szczególności promujących zrównoważony rozwój oraz zieloną transformację. Zakres projektów, które Bank może wspierać jest szeroki, mogą to być projekty polegające na:

• finansowaniu ekspansji/modernizacji, w tym usprawnień w wykorzystywaniu zasobów,
• zmianach własnościowych: przejęcia, konsolidacja, prywatyzacja,
• PPPs,
• finansowaniu płynnościowym.

Projekty, które Bank może finansować w tym sektorze to: ponowne wykorzystanie wody, drenaż, rozwiązania przeciwpowodziowe, instalacja czujników i mierników, budowa nowych i modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków, modernizacja i rozbudowa sieci, zakup i instalacja pomp i mierników w celu poprawy jakości, projekty dostosowujące do wymogów ochrony środowiska. EBOR oferuje zarówno finansowanie dłużne, jak i w postaci inwestycji kapitałowych. Zazwyczaj okres finansowania
to 5-7 lat, ale wspiera również inwestycje o dłuższym horyzoncie czasowym, np. 20-letnie.

Kontakt:

https://www.eib.org/en/infocentre/contact/offices/ue/poland.html

https://www.ebrd.com/poland.html

https://coebank.org/en/