Podstawę prawną funkcjonowania HELCOM stanowi przyjęta w 1992 r. zaktualizowana Konwencja Helsińska (Konwencja Helsińska z 1992 r.).

Konwencja została rozszerzona na dziesięć umawiających się Stron (w tym nowopowstałe państwa w wyniku upadku Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich) , tj. Danię, Estonię, Finlandię, Litwę, Łotwę, Niemcy, Polskę, Rosję, Szwecję oraz Unię Europejską (dalej: Strony Konwencji).

Konwencja Helsińska z 1992 r. obejmuje ochronę Morza Bałtyckiego przed wszystkimi źródłami zanieczyszczeń z lądu, powietrza i morza. Zobowiązuje ona ponadto Strony Konwencji do podjęcia działań na rzecz ochrony siedlisk i różnorodności biologicznej oraz zrównoważonego użytkowania zasobów morskich.

Konwencja Helsińska z 1992 r, obejmuje cały obszar Morza Bałtyckiego, w tym wody śródlądowe, a także wody samego morza i dna morskiego. Podejmowane są również działania na całym obszarze zlewni Morza Bałtyckiego w celu zmniejszenia zanieczyszczeń pochodzenia lądowego.

Konwencja Helsińska z 1992 r. weszła w życie dnia 17 stycznia 2000 r., po złożeniu instrumentów ratyfikacyjnych przez jej sygnatariuszy.

W Polsce Konwencja Helsińska z 1992 r. weszła w życie w dniu 17 stycznia 2000 r.

Konwencja Helsińska z 1992 r. jest zmieniana, ilekroć uzna się to za konieczne, m.in. uwzględniając rozwój międzynarodowego prawa ochrony środowiska i prawa morskiego. Ostatnia zmiana Konwencji weszła w życie w dniu 1 lipca 2014 r.

Obecnie do Konwencji Helsińskiej z 1992 r. dołączono siedem załączników, zawierających bardziej szczegółowe procedury, środki i regulacje związane z określonymi celami, zasadami lub obowiązkami ekologicznymi określonymi w Konwencji, tj.:

• załącznik 1 – Szkodliwe substancje;
• załącznik 2 – Kryteria stosowania najlepszych praktyk środowiskowych (BEP) i najlepszych dostępnych technologii (BAT);
• załącznik 3 – Kryteria i środki dotyczące zapobiegania zanieczyszczeniom ze źródeł lądowych;
• załącznik 4 – Zapobieganie zanieczyszczeniom ze statków
• załącznik 5 – Wyłączenia od ogólnego zakazu składowania odpadów i innych substancji na obszarze Morza Bałtyckiego (dumping);
• załącznik 6 – Zapobieganie zanieczyszczeniom z działalności na morzu;
• załącznik 7 – Reakcja na zdarzenia związane z zanieczyszczeniem.

Tekst Konwencji Helsińskiej z 1992 r. wraz z aneksami, jak i dokonanych zmian w Konwencji dostępne są na stronie Sekretariatu HELCOM w Helsinkach: https://helcom.fi/about-us/convention/.