Jakie zmiany w dotychczas obowiązujących wymaganiach wprowadził program azotanowy przyjęty w 2023 r.

W wyniku przeprowadzonych analiz i prac dotychczasowy program azotanowy został uzupełniony o następujące kwestie:

• wprowadzenie elastycznego wiosennego termin nawożenia w okresie od 1 lutego do 1 marca. Termin rozpoczęcia stosowania nawozów będzie związany z przejściem średniej dobowej temperatury powietrza w kolejnych 5 dniach przez próg 3 °C dla roślin zasianych jesienią, upraw trwałych, upraw wieloletnich i trwałych użytków zielonych oraz 5 °C dla pozostałych upraw;
• aktualizację wskaźników produkcji nawozów naturalnych i zawartego w nich azotu (dodano nowe grupy, takie jak osły, bawoły, lamy, alpaki) oraz uporządkowano podział na grupy technologiczne dla innych gatunków. Uwzględniono także zasady obliczania produkcji nawozów naturalnych w przypadku otwartego systemu utrzymania;
• aktualizację sposobu obliczania maksymalnych dawek nawozów azotowych dla niektórych upraw, takich jak m.in.: kukurydza uprawiana na zieloną masę, kapusta włoska, konopie włókniste, len włóknisty oraz szparagi;
• uzupełnienie wartości pobrania azotu dla użytków zielonych, w zależności od kategorii agronomicznej gleby oraz zawartości materii organicznej gleby;
• dodanie równoważników nawozowych dla ścieków przeznaczonych do rolniczego wykorzystania i komunalnych osadów ściekowych, pozwalające na uwzględnienie tych źródeł azotu w bilansach.

I. Stosowana terminologia

Czy stosowana w ustawie − Prawo wodne definicja nawozów naturalnych obejmuje również frakcję stałą gnojowicy po separacji?

Tak, definicja nawozów naturalnych wprowadzona w art. 16 pkt. 30b ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (Dz. U. z 2023 r. poz. 1478) i stosowana w programie azotanowym obejmuje również nawóz naturalny w formie przetworzonej. Frakcja stała gnojowicy może być składowana na płytach, natomiast frakcja płynna magazynowana jest w zbiornikach.

Czy obornik, gnojowica, poferment z biogazowni i inne nawozy organiczne można traktować jako nawozy wieloskładnikowe?

Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1009 z dnia 5 czerwca 2019 r. nawozy wieloskładnikowe to nawozy zawierające co najmniej dwa składniki pokarmowe, tj. N, P, K, Ca, czy też Mg, tak więc termin „nawozy wieloskładnikowe” odnosi się również do nawozów naturalnych i organicznych.
 

II. Ograniczenie rolniczego wykorzystania nawozów

Czy węże wleczone można uznać za urządzenia aplikujące nawóz bezpośrednio do gleby, pozwalające na zmniejszenie odległości, w jakich nie stosuje się nawozów w pobliżu wód?

Tak, stosując węże wleczone można zmniejszyć odległości określone w tabeli 1 programu azotanowego o połowę.
 

III. Okresy nawożenia

Czy możliwe jest rozpoczęcie stosowania nawozów przed 1 marca?

Program azotanowy obowiązujący od 2023 r. wprowadza możliwość wcześniejszego stosowania nawozów w okresie od 1 do ostatniego dnia lutego, jeżeli w przypadku roślin zasianych jesienią, upraw trwałych, upraw wieloletnich i trwałych użytków zielonych, średnia dobowa temperatura powietrza przejdzie przez próg 3°C, a dla pozostałych upraw średnia dobowa temperatura powietrza przejdzie przez próg 5°C.

Przejście przez próg danej temperatury rozumiane jest jako termin, w którym przez 5 dni następujących po sobie, każdego dnia, średnia dobowa temperatura powietrza przekroczyła 3°C lub termin, w którym przez 5 dni następujących po sobie, każdego dnia średnia dobowa temperatura powietrza przekroczyła 5°C.

W przypadku lokalizacji gospodarstwa na terenie 2 lub więcej powiatów, terminem rozpoczęcia nawożenia jest termin określony dla powiatu, z większym udziałem procentowym powierzchni gospodarstwa w tym powiecie w stosunku do całkowitej powierzchni tego gospodarstwa.

Z czego wynika 5-dniowy okres przyjęty do określenia przejścia przez próg 3°C lub 5°C? Dlaczego nie wystarczą np. 3 dni?

5-dniowy okres przyjęty do określenia przejścia przez próg danej temperatury wynika z fizjologii roślin (w tym okresie rozpoczynają się procesy wyznaczające wegetację). Dodatkowo 5-dniowy okres wskazywany jest m.in. w opracowaniach JRC (Joint Research Center), jako sposób na zdefiniowanie rozpoczęcia wegetacji roślin.

Czy możliwe będzie nawożenie w przypadku, gdy przez 5 kolejnych dni temperatura wynosiła 5°C, a następnie spadła do 2°C?

We wskazanym przykładzie możliwe będzie rozpoczęcie nawożenia. Należy jednak zaznaczyć, że podczas stosowania nawozów obowiązują jeszcze inne przepisy, których należy przestrzegać, takie jak ograniczenie stosowania nawozów na glebach zamarzniętych, zalanych wodą, nasyconych wodą lub przykrytych śniegiem, wynikające z art. 20 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 ustawy z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2023 r. poz. 569).

Jak interpretować elastyczny termin nawożenia? Czy jeśli przez 5 dni będą dodatnie średnie dobowe temperatury powietrza, po czym wystąpią przymrozki, to rolnik może zastosować nawóz na glebę nie zamarzniętą? Czy od nowa musi czekać na średnie dobowe temperatury 3°C lub 5°C?

Jeśli średnia dobowa temperatura powietrza przejdzie przez próg 5°C lub 3°C i powiat, w którym znajduje się przeważająca część gospodarstwa rolnego znajdzie się w wykazie opublikowanym przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, można rozpocząć nawożenie. Progi 3°C i 5°C zostały wprowadzone z uwagi na rozpoczęcie procesów fizjologicznych w roślinach i wznowienie procesów, w przypadku roślin zasiewanych zimą. Należy jednak pamiętać o przestrzeganiu innych przepisów programu azotanowego odnoszących się do nawozów, np. zakazu stosowania nawozów na glebach zamarzniętych, zalanych wodą, nasyconych wodą lub przykrytych śniegiem.

W jakim czasie będzie publikowana lista powiatów, które spełniły wymóg 5 kolejnych dni ze średnią dobową temperaturą powietrza powyżej 3°C i gdzie można ją znaleźć?

Wykazy powiatów, w których nastąpiło przejście średniej dobowej temperatury powietrza przez próg 3°C i powiatów, w których nastąpiło przejście średniej dobowej temperatury powietrza przez próg 5°C, będą publikowane codziennie, w okresie od 1-go do ostatniego dnia lutego, na stronie internetowej Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowego Instytutu Badawczego – https://agrometeo.imgw.pl/kryterium_wczesniejszego_terminu_nawozenia.

W jakich terminach można stosować nawozy organiczne takie jak poferment z biogazowni lub odpady poddawane obróbce w procesie odzysku R10?

Terminy stosowania nawozów zawarte w tabeli 2 programu azotanowego dotyczą nawozów naturalnych (obornik, gnojówka, gnojowica, pomiot ptasi) oraz nawozów azotowych mineralnych. Terminów określonych w tabeli 2 nie stosuje się do innych nawozów niż wyżej wymienione np. nawozów organicznych lub odpadów poddawanych obróbce w procesie odzysku R10. Jednocześnie należy pamiętać, że w przypadku stosowania wszystkich substancji wpisujących się w definicję nawozu określoną w ustawie − Prawo wodne (każda substancja zawierająca związek azotu lub związki azotu rolniczo wykorzystywana w celu zwiększenia wzrostu roślinności, a także odchody zwierzęce, pozostałości z gospodarstw rybackich oraz komunalne osady ściekowe) należy przestrzegać innych przepisów programu azotanowego odnoszących się do nawozów, np. zakazu stosowania nawozów na glebach zamarzniętych, zalanych wodą, nasyconych wodą lub przykrytych śniegiem, wynikającego z art. 20 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 ustawy z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu.

W jakich sytuacjach można wydłużyć termin stosowania nawozów do 30 listopada?

30 listopada to termin graniczny stosowania nawozów dla podmiotów, które nie mogły dokonać zbiorów lub nawożenia z uwagi na niekorzystne warunki pogodowe. Przepis ten odnosi się zarówno do zjawisk takich jak nadmierne uwilgotnienie gleb, jak również do występowania suszy rolniczej. Biorąc pod uwagę, że suszą rolniczą jest „okres, w którym wilgotność gleby jest niedostateczna do zaspokojenia potrzeb wodnych roślin i prowadzenia normalnej gospodarki w rolnictwie”, należy pamiętać, że wystąpienie tego zjawiska zależy nie tylko od lokalnych warunków klimatycznych (opady i temperatura), ale również od cech geomorfologicznych danej zlewni. Istotne znaczenie ma również rodzaj uprawy, ponieważ poszczególne gatunki roślin reagują różnie na konkretne warunki klimatyczno-glebowe.

Zatem niekorzystne warunki pogodowe odnoszą się również do występowania suszy rolniczej oraz innych zdarzeń pogodowych (np. deszcz nawalny), które najczęściej występują lokalnie. W tej sytuacji producent rolny powinien samodzielnie ocenić, uwzględniając panujące warunki pogodowe, możliwość dokonania jesiennego zbioru i zastosowania nawożenia, jednak nie później niż do końca listopada. Natomiast podczas lat o zwyczajowo panujących warunkach pogodowych jesienią należy dotrzymać terminów określonych w programie azotanowym.

Czy w przypadku stosowania nawozów po późno zbieranych przedplonach, buraku cukrowym, kukurydzy lub późnych warzywach obowiązkowy jest wysiew nasion uprawy jesiennej? Czy można podjąć jedynie działania mające na celu założenie uprawy, polegające na odwracaniu, kruszeniu, spulchnianiu i przemieszaniu gleby, a w przypadku gdy dojdzie do nagłego zamarznięcia gleby wysiewu nasion dokonać dopiero na wiosnę?

Zgodnie z rozdziałem 1.3 ust. 8 programu azotanowego stosowanie nawozów jesienią po terminach określonych w tabeli 2 jest możliwe w przypadku podmiotów, które będą zakładać uprawy jesienią po późno zbieranych przedplonach, buraku cukrowym, kukurydzy lub późnych warzywach. Dopuszczalna dawka azotu w wieloskładnikowych nawozach mineralnych dla zakładanych upraw nie może przekroczyć dawki 30 kg N/ha. Należy szczegółowo udokumentować termin zbioru, datę stosowania nawozu, zastosowane nawozy i ich dawkę oraz termin siewu jesiennej uprawy (kalendarzowa jesień trwa do 21 grudnia). Powyższy zapis wskazuje na bezpośredni związek czynności nawożenia z wysiewem jesiennej uprawy. Zastosowanie nawozu po terminach określonych w tabeli 2 bez wysiania uprawy jesiennej może zostać uznane za naruszenie zasad programu azotanowego.

Czy dozwolone jest nawożenie gruntów uprawnych pofermentem zimą, gdy na glebie znajduje się pokrywa śnieżna, poprzez prowadzenie prac polowych polegających na zaorywaniu śniegu, aplikowaniu doglebowo pofermentu oraz przykrywanie go warstwą gleby?

Nadrzędną zasadą wynikającą z przepisów programu azotanowego, jak również z art. 20 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 ustawy z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu jest zakaz stosowania nawozów na glebach zamarzniętych, zalanych wodą, nasyconych wodą lub przykrytych śniegiem. W zakazie tym nie wprowadzono wyłączeń jak np. prowadzenie prac polowych polegających na zaorywaniu śniegu, aplikowaniu doglebowo pofermentu oraz przykrywanie go warstwą gleby.
 

IV. Warunki przechowywania nawozów naturalnych oraz postępowanie z odciekami

Czy dla masy pofermentacyjnej przeznaczonej do rolniczego wykorzystania do nawożenia gruntów jako nawóz organiczny (po uzyskaniu stosownych opinii, zgód wprowadzenia do obrotu), lub jako odpad (metodą R10, zgodnie z rozporządzeniem R10) lub jako produkt pofermentacyjny (zgodnie ze zmienianymi przepisami ustawy o nawozach i nawożeniu) należy stosować wymóg zapewniania pojemności magazynowej na okres 6 miesięcy?

Traktując produkt pofermentacyjny jako szczególną formę przetworzenia nawozów naturalnych należy przyjąć, że również poferment należy przechowywać w bezpieczny dla środowiska sposób, zapobiegający przedostawaniu się odcieków do wód i gruntu, zgodnie z przepisem zawartym w rozdziale 1.4 ust. 1 programu azotanowego, przy czym wymóg zapewnienia pojemności zbiorników na 6-cio miesięczne przechowywanie dotyczy wyłącznie nawozów naturalnych płynnych, a zatem wyłącznie gnojowicy i gnojówki.

Szczegółowe warunki techniczne, jakie muszą być spełnione przy realizacji inwestycji polegającej na budowie zbiorników na produkty pofermentacyjne w postaci płynnej zawarte są w § 6 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 stycznia 2023 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U. z 2023 r., poz. 297).

Należy również zwrócić uwagę, że biogazownie, w których wytwarzany jest produkt pofermentacyjny, muszą spełniać, tam gdzie to właściwe, inne wymagania określone m.in. w przepisach odpadowych, dokumentach takich jak pozwolenie budowlane, czy decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, które mogą zawierać również sposób przechowywania produktów pofermentacyjnych powstających w wyniku produkcji biogazu.

Jak należy obliczać wymaganą pojemność zbiorników lub powierzchni miejsc do przechowywania nawozów naturalnych? Rozbieżne są wyliczenia pojemności obiektów do przechowywania nawozów naturalnych zgodnie z współczynnikami zawartymi w tabeli 6 i 7 z załącznika nr 5 do programu azotanowego z wyliczeniami produkcji tych nawozów zgodnie z tabelą 9 z załącznika nr 6. Wyliczone pojemności mogą nie gwarantować zabezpieczenia pojemności dla przechowywania produkowanych nawozów naturalnych przez wymagane programem azotanowym okresy.

Zgodnie z rozdziałem 1.4. programu azotanowego, pojemność zbiorników na nawozy naturalne płynne (gnojówka, gnojowica) powinna umożliwiać ich przechowanie przez okres 6 miesięcy, natomiast powierzchnia miejsc do przechowywania nawozów naturalnych stałych (obornik, pomiot ptasi) powinna umożliwiać ich przechowanie przez okres 5 miesięcy. Aby uniknąć różnorodnego podejścia do wyliczania ww. powierzchni lub pojemności, program azotanowy jednoznacznie wskazuje, że obliczenie wymaganej pojemności zbiorników lub powierzchni miejsc do przechowywania nawozów naturalnych poprzedza sporządzenie obrotu stada, obliczenie przelotowości zwierząt gospodarskich w grupie technologicznej, a następnie wyliczenie stanów średniorocznych, które przelicza się na DJP.

Wyliczanie DJP opiera się o współczynniki zamieszczone w załączniku nr 1 do programu azotanowego. W załącznikach nr 4 i nr 5 do programu azotanowego podano sposób sporządzania obrotu stada, obliczania sztuk przelotowych zwierząt gospodarskich i stanu średniorocznego tych zwierząt oraz sposób obliczania wymaganej pojemności zbiorników, jak również wymaganej powierzchni miejsc do przechowywania nawozów naturalnych.

Program azotanowy natomiast nie wskazuje, że sposób wyliczania wymaganej pojemności zbiorników, jak również wymaganej powierzchni miejsc do przechowywania nawozów naturalnych opiera się na załączniku nr 6 do programu azotanowego.

Podmioty posiadające zwierzęta gospodarskie, dla potrzeb realizacji wymagań programu azotanowego, wyliczają wymaganą pojemność zbiorników, jak również powierzchnię miejsc do przechowywania nawozów naturalnych w sposób określony w załączniku nr 5 do programu azotanowego, uwzględniając również wymóg, aby po terminie wskazanym w przepisie ust. 13 rozdziału 1.4. programu azotanowego, pojemność zbiorników na nawozy naturalne płynne umożliwiała ich przechowanie przez okres 6 miesięcy, natomiast powierzchnia miejsc do przechowywania nawozów naturalnych stałych umożliwiała przechowanie przez okres 5 miesięcy.

Jeżeli podmiot, z uwagi np. na stosowane systemy produkcji, przewiduje albo wie, że pojemność lub powierzchnia miejsc do przechowywania nawozów naturalnych wyliczona w sposób określony w załączniku nr 5 do programu azotanowego może nie wystarczyć do przechowywania nawozów naturalnych lub zakłada wzrost produkcji zwierzęcej, zawsze może zwiększyć powierzchnię lub pojemność urządzeń do przechowywania nawozów, tak aby zapewnić odpowiednio 5-cio albo 6-cio miesięczne ich przechowywanie.

Z jakich dat należy brać stany początkowe i końcowe zwierząt do sporządzenia obrotu stada poprzedzającego obliczenie wymaganej pojemności zbiorników lub powierzchni miejsc do przechowywania nawozów naturalnych? Potrzebne byłoby określenie terminów, dla których należy ustalić stan początkowy i końcowy w przypadku przechowywania obornika na płycie obornikowej.

Zgodnie z Załącznikiem nr 4 programu azotanowego, wyliczanie stanu średniorocznego zwierząt gospodarskich celem obliczenia DJP dla potrzeb wyliczania niezbędnej pojemności lub powierzchni miejsc do przechowywania nawozów naturalnych, w tym przechowywania obornika na płycie obornikowej, należy dokonać na ostatni dzień roku tj. 31 grudnia (stan końcowy). W tym dniu obrót stada dotyczy całego roku, począwszy od dnia 1 stycznia (stan początkowy). Ewentualne przyjęcie innych terminów będzie powodować niezgodność i konsekwencje dla tych, którzy prowadzą rachunkowość rolniczą i księgowość w spółkach i przedsiębiorstwach rolniczych.

Jak należy interpretować zapis „ilość miesięcy przebywania w grupie technologicznej” znajdujący się we wzorze na obliczanie stanu średniorocznego (punkt 2 Załącznika 4 programu azotanowego)? Czy w ww. wzorze należy używać maksymalnej liczby miesięcy, jaką zwierzę przebywało w danej grupie technologicznej?

We wzorze zamieszczonym w punkcie 2 Załącznika 4 programu azotanowego tj.,

Zwierzęta gospodarskie przebywające w danej grupie technologicznej krócej niż rok:

stan średnioroczny = (przelotowość x ilość miesięcy przebywania w grupie technologicznej)/12

właściwym jest zastosowanie faktycznej liczby miesięcy, jaką zwierzę przebywało w danej grupie technologicznej.

Czy oprócz zbiornika na gnojówkę znajdującego się pod płytą obornikową, możemy zaliczyć do łącznej pojemności wszystkie urządzenia, mniejsze zbiorniki na gnojówkę znajdujące się w pomieszczeniach?

Tak. Program azotanowy nie wymaga przechowywania całości wytworzonych w gospodarstwie nawozów w jednym miejscu.

Czy konieczne jest posiadanie płyty obornikowej w przypadku, gdy rolnik przechowuje obornik na pryzmach bezpośrednio na gruncie, spełniając warunek przechowywania ich nie dłużej niż przez okres 6 miesięcy dla każdej z pryzm?

Możliwość czasowego przechowywania obornika bezpośrednio na gruncie została przewidziana dla usprawnienia pracy gospodarstwa przy nawożeniu, więc nie powinna być wykorzystywana w zwykłym trybie przechowywania tego nawozu.

Program azotanowy nie przewiduje odstępstw od obowiązku przygotowania miejsc do przechowywania nawozów naturalnych, wytwarzanych w gospodarstwie rolnym lub przyjętych od innego gospodarstwa rolnego, a zgodnie z ust. 6 rozdziału 1.4 programu azotanowego wymagana pojemność zbiorników oraz powierzchnia miejsc do przechowywania nawozów naturalnych może ulec stosownemu zmniejszeniu wyłącznie w przypadku, gdy wytworzone w gospodarstwie rolnym nawozy naturalne podlegają procesom technologicznym przetwarzania lub przekazaniu. Powierzchnia pryzm nie może być w związku z tym doliczana do powierzchni płyty obornikowej jako stały element systemu przechowywania nawozów naturalnych w gospodarstwie.

Czy po roku 2024 będzie można składować obornik na gruncie?

Dzień 31 grudnia 2024 r. wyznacza datę graniczną w zakresie dostosowania powierzchni i pojemności posiadanych miejsc do przechowywania nawozów naturalnych do wymogów określonych w programie azotanowym, w przypadku podmiotów prowadzących chów lub hodowlę zwierząt gospodarskich w liczbie mniejszej lub równej 210 DJP.

Obowiązujący program azotanowy nie zakłada zmian w zakresie składowania obornika na gruncie po 2024 r. Nadal będzie to możliwe przez okres nie dłuży niż 6 miesięcy, przy zachowaniu środków ostrożności, o których mowa w ust. 7 rozdziału 1.4 programu azotanowego.

Czy gospodarstwo rolne, w którym nie prowadzi się produkcji zwierzęcej, musi zapewnić miejsce i powierzchnię do przechowywania zakupionego obornika, który został dostarczony do gospodarstwa bezpośrednio przed jego zastosowaniem?

Podmioty przyjmujące nawozy naturalne powinny posiadać, w chwili przyjmowania tych nawozów naturalnych, odpowiednią powierzchnię lub pojemność posiadanych miejsc do ich przechowywania w bezpieczny dla środowiska sposób, zapobiegający przedostawaniu się odcieków do wód i gruntu, o ile nawozy te nie zostały zastosowane bezpośrednio po przywiezieniu. Istnieje możliwość czasowego przechowywania obornika na gruntach rolnych w postaci pryzm w celu ułatwienia funkcjonowania gospodarstwa i rozprowadzania obornika na gruntach rolnych zgodnie z ust. 7 rozdziału 1.4 programu azotanowego.

Czy program azotanowy określa terminy, w których możliwe jest tworzenie pryzm obornikowych bezpośrednio na gruncie?

Przepisy programu azotanowego nie zawierają ograniczeń czasowych w zakresie terminów tworzenia pryzm, jednakże składowanie takie nie powinno trwać dłużej niż 6 miesięcy od dnia utworzenia każdej z pryzm.

Czy przepisy dotyczące możliwości czasowego przechowywania obornika bezpośrednio na gruntach rolnych (rozdział 1.4 ust. 7 programu azotanowego) mogą być stosowane również do frakcji stałej gnojowicy (po separacji)?

Tak, przepisy rozdziału 1.4 ust. 7 programu azotanowego mogą być stosowane także do frakcji stałej odseparowanej z gnojowicy, przy czym zawartości stałej frakcji w momencie złożenia na gruncie nie powinna być mniejsza niż 75%.

Czy przygotowując miejsce do przechowywania nawozów naturalnych stałych trzeba budować betonową płytę obornikową?

Definicja miejsc do przechowywania nawozów naturalnych wprowadzona w programie azotanowym nie narzuca materiałów, jakie powinny zostać wykorzystane do przygotowania takich miejsc. Do ich przygotowania mogą być wykorzystane poza tradycyjnymi materiałami, jak na przykład beton, również inne materiały, np. odpowiednie tworzywa sztuczne lub wzmocniona folia. Muszą one jednak spełniać warunek szczelności i nieprzepuszczalności w celu zabezpieczenia przed przedostawaniem się odcieków do wód lub gruntu. Przykłady konstrukcji do przechowywania nawozów naturalnych stałych zostały opisane w Zbiorze zaleceń dobrej praktyki rolniczej przygotowanym przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Czy w przypadku utrzymywania zwierząt futerkowych w klatkach i bateriach klatek z ażurową podłogą zabezpieczenie gruntu znajdującego się pod klatkami można wykonać poprzez wyłożenie powierzchni pod klatkami przeznaczoną do tego celu certyfikowaną, szczelną, litą zagłębioną w ziemi folią zabezpieczoną przed uszkodzeniami mechanicznymi poprzez przysypanie odpowiednią warstwą piasku, która dodatkowo w połączeniu ze słomą stanowi warstwę chłonną i izolacyjną?

Tak, program azotanowy nie narzuca materiałów, jakie powinny zostać wykorzystane do zabezpieczenia gruntu pod klatkami, w których utrzymywane są zwierzęta futerkowe. Takie zabezpieczenie może, ale nie musi być zapewnione poprzez wykonanie betonowej wylewki. Do zabezpieczenia gruntu mogą być wykorzystane również inne materiały, np. odpowiednie tworzywa sztuczne lub wzmocniona folia. Muszą one jednak spełniać warunek szczelności i nieprzepuszczalności w celu zabezpieczenia przed przedostawaniem się odcieków do wód lub gruntu.

Czy wytyczne dotyczące przechowywania kiszonek zawarte w programie azotanowym odnoszą się również do sianokiszonek, czyli materiału paszowego przygotowywanego z roślin podsuszonych, o zawartości 40-60% suchej masy, przechowywanych w belach owiniętych folią?

Przepisy w zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniami, zawarte w ustawie − Prawo wodne i programie azotanowym, odnoszą się do kiszonek ze względu na powstające soki kiszonkowe, które w przypadku niewłaściwego przechowywania mogą przedostawać się do wód i gruntu stanowiąc źródło zanieczyszczenia.

Przechowywanie nawozów naturalnych i kiszonek powinno odbywać się w warunkach bezpiecznych dla środowiska, zapobiegających przedostawaniu się odcieków do wód i gruntu. W programie azotanowym zabrania się przechowywania kiszonek bezpośrednio na gruncie, jednocześnie wskazuje się, że kiszonki należy przechowywać w szczególności w silosach, rękawach foliowych, na płytach lub na podkładzie z folii, sieczki, słomy lub innego materiału, który pochłania odcieki, oraz pod przykryciem foliowym. Ponadto nawozów naturalnych oraz kiszonek nie przechowuje się w odległości mniejszej niż 25 m od:

• studni lub ujęć wód, jeżeli nie ustanowiono strefy ochronnej na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne
• linii brzegu wód powierzchniowych oraz pasa morskiego.

Prawo wodne nie zawiera wytycznych w zakresie składowania sianokiszonek. Takie wytyczne zawarte są w Zbiorze zaleceń dobrej praktyki rolniczej, opracowanym przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Zgodnie z tym dokumentem podwyższenie zawartości suchej masy w zakiszanym surowcu do poziomu 30-35% zapobiega powstawaniu wycieków kiszonkowych, a bele sianokiszonki owinięte folią mogą być składowana na gruncie lub na utwardzonym albo wybetonowanym podłożu. Owinięte bele składuje się w pozycji stojącej, obok siebie, najlepiej w dwóch, maksymalnie trzech warstwach, na powierzchni wyścielonej folią lub spryskanej środkiem chwastobójczym w celu ograniczenia wzrostu chwastów niszczących folię i uniemożliwienia zasiedlania gryzoniami. Miejsce składowania bel nie powinno być zalewane wodami opadowymi. Wszelkie uszkodzenia folii powinny być natychmiast zaklejone taśmą wodoodporną. Bele można przechowywać przez jeden rok, później folia staje się podatniejsza na uszkodzenia.

W jakiej odległości od linii brzegu wód powierzchniowych można wybudować silos na kiszonkę?

Wszystkie stosowane w gospodarstwie nawozy naturalne oraz kiszonki powinny być przechowywane w specjalnie przygotowanych w tym celu miejscach. Muszą one być usytuowane w bezpiecznej odległości od zabudowań i granic gospodarstwa, zgodnie z wymaganiami prawa budowlanego, a przede wszystkim w odpowiedniej odległości od studni stanowiącej źródło zaopatrzenia w wodę dla ludzi i zwierząt.

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 stycznia 2023 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U. z 2023 r. poz. 297), określa w § 9, że odległość silosów na kiszonki powinna wynosić co najmniej: 25 m od pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi, jednak nie mniej niż 30 m od otworów okiennych i drzwiowych w tych pomieszczeniach, 50 m od budynków służących przetwórstwu artykułów rolno-spożywczych i magazynów środków spożywczych, 8 m od budynków magazynowych pasz i ziarna, 15 m od instalacji służących do otrzymywania biogazu rolniczego, 15 m od składu węgla i koksu, oraz 5 m od granicy działki sąsiedniej.

Warunki przechowywania kiszonek w sposób bezpieczny dla środowiska wodnego określa program azotanowy. Zgodnie z rozdziałem 1.4 pkt. 9 i 10 programu azotanowego kiszonek nie przechowuje się bezpośrednio na gruncie. Kiszonki przechowuje się w szczególności w silosach, rękawach foliowych, na płytach lub na podkładzie z folii, sieczki, słomy, lub innego materiału, który pochłania odcieki, oraz pod przykryciem foliowym. Nawozów naturalnych oraz kiszonek nie przechowuje się w odległości mniejszej niż 25 m od studni lub ujęć wód (jeżeli nie ustanowiono strefy ochronnej na podstawie przepisów ustawy – Prawo wodne) oraz linii brzegu wód powierzchniowych oraz pasa morskiego.

Podsumowując, bez względu na wybrany sposób przechowywania kiszonek, zawsze należy zadbać o to, aby odcieki z tych kiszonek nie przedostawały się do gruntu, a następnie do wód. Silos na kiszonkę zlokalizowany zgodnie z przepisami ustawy Prawo budowlane i ustawy − Prawo wodne, to silos, który spełnia jednocześnie wymagania § 9 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 stycznia 2023 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 stycznia 2023 r. w sprawie „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu”. Wymagania te wzajemnie się uzupełniają. Ponadto program azotanowy nie przewiduje odstępstw od tych wymagań dla wybranych metod przechowywania kiszonek.

Czy obowiązek posiadania miejsca do przechowywania nawozów naturalnych stałych (płyty obornikowej) dotyczy przedsiębiorców prowadzących hodowlę drobiu, gdzie całość wytworzonego nawozu naturalnego (obornika lub pomiotu ptasiego), po zakończeniu cyklu hodowlanego jest zabierana przez rolników bezpośrednio z budynków, na podstawie stosownych umów (nawóz nie jest przechowywany ani składowany na terenie fermy)?

Obowiązek posiadania miejsca do przechowywania nawozów naturalnych można wypełnić stosując rozwiązania technologiczne, w których miejscem przechowywania jest budynek np. głęboka ściółka, lub głęboki zbiornik podrusztowy. Podłoga kurnika może służyć do przechowywania pomiotu, jeśli budynek posiada odpowiednią konstrukcję baterii klatek.

Zgodnie z punktem 6 w rozdziale 1.4 programu azotanowego, w przypadku gdy wytworzone w gospodarstwie rolnym nawozy naturalne podlegają procesom technologicznym przetwarzania lub przekazaniu, wymagana pojemność zbiorników oraz powierzchnia miejsc do przechowywania nawozów naturalnych może ulec stosownemu zmniejszeniu. Również w załączniku 5 do programu azotanowego opisującym sposób obliczania wymaganej pojemności zbiorników oraz wymaganej powierzchni miejsc do przechowywania nawozów naturalnych wskazano, że w przypadku zbycia obornika wymaganą pojemość płyty należy procentowo pomniejszyć o poświadczoną dokumentem wielkość przekazanych nawozów. W związku z powyższym, jeżeli przedsiębiorca może wykazać, że całość wytwarzanych nawozów naturalnych jest przekazywana do rolniczego wykorzystania bezpośrednio z budynków inwentarskich o nieprzepuszczalnym podłożu, nie musi posiadać odpowiedniej płyty obornikowej lub zbiornika na gnojowicę.

Należy jednak pamiętać, że nawozy naturalne mogą być zbywane do bezpośredniego rolniczego wykorzystania wyłącznie na podstawie umowy zawartej w formie pisemnej pod rygorem nieważności, a obie strony umowy są zobowiązane do jej przechowywania co najmniej przez 3 lata od dnia jej wygaśnięcia.

Czy pomiot ptasi można przechowywać bezpośrednio na gruncie, a jeżeli tak to przez jaki okres czasu? Czy rolnik, który kupuje pomiot kurzy od innego rolnika może go złożyć na gruncie i następnego dnia rozrzucić na polu i przyorać?

Zgodnie z ust. 8 rozdziału 1.4 programu azotanowego pomiotu ptasiego nie przechowuje się bezpośrednio na gruncie (nawet czasowo). Program azotanowy nie przewiduje odstępstw od tej zasady. W odróżnieniu od obornika, pomiot ptasi posiada dość luźną konsystencję, która nie pozwala na formowanie pryzmy i przechowywanie na gruncie przez dłuższy czas. Samo przechowywanie na gruncie z definicji służy jedynie do zgromadzenia obornika bezpośrednio przed nawożeniem, a nie jako alternatywa dla posiadania płyt obornikowych.

Czy rolnik, który utrzymuje bydło mięsne w systemie otwartym, na całorocznym pastwisku (zlokalizowanym stale w jednym miejscu) powinien posiadać płytę? Na pastwisku znajduje się jedynie wiata, z nieutwardzonym gruntem, która ma chronić jedynie przed deszczem i służyć jako miejsce do podawania wody i dodatkowego pożywienia. Czy w takim wypadku rolnik nie posiadający płyty narusza przepisy programu azotanowego?

Program azotanowy z 2023 r. uwzględnia otwarty system utrzymania zwierząt. Ten system nie wymaga stosowania płyty, ani zbiornika. W systemie otwartym nie ma budynków inwentarskich, a depozycja odchodów odbywa się bezpośrednio na grunt. Nie ma zatem obowiązku posiadania płyt, gdyż odchody nie podlegają zbieraniu i przechowywaniu. Jest to tym samym rodzaj nawożenia gruntu, na którym przebywają zwierzęta, stąd ilość azotu z depozycji odchodów nie może przekroczyć 170 kg N/ha/rok, a sama powierzchnia pastwiska musi być zadarniona. W przypadku znacznego zagęszczenia zwierząt i zniszczenia runi, która pokrywa teren, na którym przebywają zwierzęta, należy ją odnowić, czyli okresowo wyłączyć daną powierzchnię z użytkowania.

Czy miejsce do przechowywania nawozów naturalnych może zostać wydzierżawione na terenie innego podmiotu, czy musi być zlokalizowane na terenie gospodarstwa/zakładu wytwarzającego nawozy naturalne?

Program azotanowy nie reguluje kwestii własności gruntów, na których przechowywane są nawozy naturalne, co oznacza, że grunty przeznaczone pod miejsca do przechowywania nawozów nie muszą należeć do podmiotu, który wytwarza te nawozy. Ponadto obliczona powierzchnia płyty lub pojemność zbiornika na nawozy naturalne może być zapewniona w ramach więcej niż jednego miejsca.

Z uwagi na kontrole stosowania programu azotanowego prowadzone przez uprawnione do tego organy, ewentualna umowa dzierżawy, użyczenia lub najmu miejsca do przechowywania nawozów naturalnych powinna mieć formę pisemną i powinna być przechowywana przez okres co najmniej 3 lat od dnia jej wygaśnięcia.

Czy zbiornik z gnojowicą może być przykryty pokrywą pływającą złożoną z elementów, które pływając po powierzchni układają się samoistnie w zamkniętą szczelną strukturę?

Zgodnie z programem azotanowym nawozy naturalne płynne przechowuje się w bezpieczny dla środowiska sposób, zapobiegający przedostawaniu się odcieków do wód i gruntu. Zbiorniki na nawozy naturalne płynne powinny posiadać szczelne dno i ściany oraz być przykryte, w szczególności osłoną elastyczną lub osłoną pływającą. Program azotanowy nie różnicuje wymagań technicznych dla ww. zbiorników, w tym co do rodzaju lub materiału, z którego powinno być wykonane przykrycie, ze względu na rodzaj lub pochodzenie nawozu naturalnego płynnego.

Zbiorniki na nawozy naturalne płynne mogą być przykryte osłoną elastyczną lub osłoną pływającą, bez względu na rodzaj gnojowicy przechowywanej w takim zbiorniku. Program azotanowy nie wskazuje konkretnych rozwiązań, dopuszczając szeroki zakres możliwości w tym zakresie.

Jednocześnie należy wskazać, że tzw. podmioty „wielkotowarowe”, tj. prowadzące chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior zobowiązane są stosować się do zasad wynikających z decyzji wykonawczej Komisji (UE) 2017/302 z dnia 15 lutego 2017 r. ustanawiającej konkluzje dotyczące najlepszych dostępnych technik (BAT) w odniesieniu do intensywnego chowu drobiu lub świń zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE.
 

V. Dawki i sposoby nawożenia azotem

Kto musi posiadać plan nawożenia azotem?

Zakres podmiotów zobowiązanych do posiadania planu nawożenia azotem określa art. 105a ust. 1 ustawy – Prawo wodne. Są to podmioty:

• prowadzące chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior,
• posiadające gospodarstwo rolne o powierzchni powyżej 100 ha użytków rolnych,
• uprawiające uprawy intensywne na gruntach ornych na powierzchni powyżej 50 ha,
• utrzymujące obsadę większą niż 60 DJP według stanu średniorocznego,
• nabywające nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny do bezpośredniego rolniczego wykorzystania w celu nawożenia lub poprawy właściwości gleb od podmiotu importującego nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny z terytoriów państw trzecich,
• nabywające nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny do bezpośredniego rolniczego wykorzystania w celu nawożenia lub poprawy właściwości gleb od podmiotu, który prowadzi chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior.

Czy ilość 40 000 stanowisk drobiu, 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior dotyczy ogólnej ilości zwierząt w gospodarstwie czy poszczególnych siedzib stad? Czy jeżeli podmiot prowadzi chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior, ale w różnych siedzibach, to podlega pod obowiązki określone w programie azotanowym dla tzw. „podmiotów wielkotowarowych”?

Podmioty wielkotowarowe (tj. z ponad 40 000 stanowisk dla drobiu; z ponad 2 000 stanowisk dla tuczników (powyżej 30 kg); lub z ponad 750 stanowiskami dla loch) zdefiniowane zostały i wynikają z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola) wdrożonej do krajowego systemu prawnego poprzez przepisy środowiskowe wydawane przez Ministra Środowiska.

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska oraz rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 sierpnia 2014 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości, instalacje do chowu lub hodowli drobiu lub świń o więcej niż 40 000 stanowisk dla drobiu, lub 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg, lub 750 stanowisk dla macior zostały zakwalifikowane do przedsięwzięć wymagających pozwolenia zintegrowanego. Mając na uwadze powyższe wyjaśnienia należy uznać, że obowiązki, o których mowa w art. 105a i 105b ustawy – Prawo wodne, a także w rozdziale 1.4. ust. 12 Programu azotanowego zależą od tego, czy dane gospodarstwo zostało zakwalifikowane jako mogące powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości przez organy właściwe do wydania pozwolenia zintegrowanego.

Czy wszystkie podmioty prowadzące produkcję rolną mają obowiązek opracowania planu nawożenia azotem na podstawie wykonanego badania gleb? Czy wszystkie podmioty prowadzące produkcję rolną mają obowiązek uzyskania pozytywnej opinii okręgowej stacji chemiczno-rolniczej oraz doręczenia wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) kopii planu z pozytywną opinią stacji chemiczno-rolniczej?

Co do zasady plan nawożenia azotem opracowuje się zgodnie ze zbiorem zaleceń dobrej praktyki rolniczej, na podstawie składu chemicznego nawozów oraz potrzeb pokarmowych roślin i zasobności gleb, uwzględniających stosowane odpady i nawozy.

Jednakże, tylko podmioty tzw. wielkotowarowe, czyli prowadzące chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2 000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior, mają obowiązek opracowania planu na podstawie wykonanego badania gleby i powinny uzyskać pozytywną opinię okręgowej stacji chemiczno-rolniczej, a następnie doręczyć wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) kopię tego planu wraz z pozytywną opinią stacji chemiczno-rolniczej.

Podmioty nie kwalifikujące się do podmiotów wielkotowarowych, ale posiadające gospodarstwo rolne o powierzchni powyżej 100 ha użytków rolnych, lub uprawiające uprawy intensywne na gruntach ornych o powierzchni powyżej 50 ha lub utrzymujące obsadę większą niż 60 DJP wg stanu średniorocznego lub nabywające nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny do bezpośredniego rolniczego wykorzystania mogą opracować plan nawożenia azotem z uwzględnieniem sposobu obliczania dawki nawozów azotowych mineralnych – uproszczonego bilansu azotu, który został określony w załączniku nr 8 do programu azotanowego, albo przy zastosowaniu programu nawozowego obejmującego wymagania dla uproszczonego bilansu azotu określonego w załączniku nr 8 do programu azotanowego.

Podmioty, sporządzające plan nawożenia azotem wg uproszczonego bilansu zgodnie z podanym w programie azotanowym wzorem, mogą wykonać badania gleb, ale nie są one obowiązkowe. Jeżeli podmioty te nie wykonały badań składu nawozów naturalnych lub zawartości N_min, mogą korzystać ze wskaźników dotyczących nawozów naturalnych i zawartości N_min w glebie.

W jakich sytuacjach podmiot nabywający nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny do bezpośredniego rolniczego wykorzystania musi posiadać plan nawożenia azotem?

Są dwa przypadki, w których podmiot nabywający musi posiadać plan nawożenia azotem. Pierwszy przypadek: kiedy nabycie nastąpiło od podmiotu importującego nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny oraz drugi przypadek: kiedy nabycie nastąpiło od podmiotu, który prowadzi chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior.

Jakimi zasadami należy się kierować przy sporządzaniu planu nawożenia azotem przez podmioty nabywające nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny do bezpośredniego rolniczego wykorzystania w celu nawożenia lub poprawy właściwości gleby?

Program azotanowy nie określa jednoznacznie, jakimi zasadami należy się kierować przy sporządzaniu planu nawożenia azotem przez podmioty nabywające nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny do bezpośredniego rolniczego wykorzystania. W związku z powyższym, podmioty nabywające nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny od podmiotu importującego nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny lub od tzw. podmiotu wielkotowarowego, powinny posiadać plan nawożenia azotem sporządzony co najmniej z uwzględnieniem sposobu obliczania dawki nawozów azotowych według uproszczonego bilansu azotu określonego w załączniku nr 8 do programu azotanowego.

Czy plan nawożenia azotem na 2023 rok ma uwzględniać jesienne nawożenie zastosowane pod uprawy zakładane jesienią 2022 r.?

Tak, zasadne jest uwzględnienie w planie nawożenia azotem na 2023 r. jesiennego nawożenia zastosowanego pod uprawy zakładane jesienią 2022 r. Ponadto plany nawożenia azotem albo obliczenia maksymalnych dawek azotu opracowane albo wykonane przed dniem wejścia w życie nowego programu azotanowego na podstawie przepisów programu azotanowego z 2020 r. zachowują ważność do dnia 31 grudnia 2023 r.

Czy podane wartości produkcji nawozu w systemie otwartym (Tabela 9 Załącznika nr 6 do programu azotanowego) to ilość odchodów pozostawiona poza pomieszczeniem inwentarskim?

W systemie otwartym odchody (nawozy naturalne) pozostawiane są wyłącznie na wygrodzonym terenie służącym do całorocznego utrzymania zwierząt. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 czerwca 2010 r. w sprawie minimalnych warunków utrzymywania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej oraz rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 r. w sprawie wymagań i sposobu postępowania przy utrzymywaniu gatunków zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej, system otwarty, to sposób utrzymania zwierząt gospodarskich bez udziału budynków, ale z zapewnieniem możliwości ochrony przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi i zwierzętami drapieżnymi, w szczególności przez zakrzewienie lub zadrzewienie miejsc ich utrzymywania albo przez budowę w tych miejscach niezwiązanych trwale z podłożem zadaszeń, wiat lub innych osłon chroniących przed wiatrem.

Czy chów w systemie otwartym wymaga zachowania rocznej dawki azotu nieprzekraczającej 170 kg N/ha?

W systemie otwartym utrzymania zwierząt wymaga się zachowania dawki 170 kg N/ha/rok, powierzchnia musi być zadarniona, a rolnik powinien prowadzić obliczenia dawek odnośnie powierzchni systemu otwartego.

W programie azotanowym z 2023 r., z załącznika nr 8 z Tabeli 10 usunięto rośliny bobowate z uproszczonego bilansu azotu. Jak teraz wyliczyć dawkę nawozów azotowych w uprawie np. koniczyny na nasiona, bądź lucerny na zielona masę ? Czy te uprawy nie potrzebują azotu na wytworzenie plonu? Czy należy przyjąć, że pobieranie jednostkowe azotu wynosi 0?

Rośliny bobowate są samowystarczalne pod względem zaopatrzenia w azot poprzez zdolność do symbiozy z bakteriami symbiotycznymi (głównie Rhizobium). Nie jest jednak prawdziwym stwierdzenie, że rośliny bobowate nie pobierają azotu. Zalecenia nawozowe wskazują na konieczność zastosowania w przypadku tych roślin tzw. dawki startowej azotu, zostało to zawarte w obecnie obowiązującej wersji programu azotanowego, w tabeli 14. Przy wyznaczaniu dawek nawozów azotowych w odniesieniu do roślin bobowatych należy przyjąć wartości z tabeli 14 programu azotanowego.

Czy rolnik, który jako międzyplon wysiewa np. łubin (bobowate) w mieszance z rzepakiem jest zobowiązany do zastosowania korekcji ilości azotu w bilansie azotu - tab. 13 programu azotanowego zawiera zapis „bobowate w mieszankach z trawami lub zbożami” – Czy zapis ten należy traktować literalnie i poplonu składającego się z roślin bobowatych oraz rzepaku, lub bobowatych i np. facelii nie należy wliczać do bilansu azotu?

W bilansie azotu należy uwzględnić ilość składnika pozostawionego w glebie przez rośliny bobowate uprawiane w mieszankach z trawami i zbożami, ale także z facelią i rzepakiem oraz innymi roślinami.

Czy międzyplony ścierniskowe (wysiewane jako element EFA celem spełnienia jednego z warunku zazielenienia w ramach systemu dopłat bezpośrednich), które wysiewane są bezpośrednio po zbiorze plonu głównego i pozostają na polu raptem przez 8 tygodni również należy ująć w bilansie azotu (jeśli mieszanka złożona była z rośliny bobowatej i zbóż lub z rośliny bobowatej i np. rzepaku)? Czy roślina pozostająca na polu przez 8 tygodni od momentu jej wysiewu rzeczywiście pozostawia zieloną masę z odpowiednią ilością azotu, która wynika z tab.13 programu azotanowego?

Ilość azotu z międzyplonów pozostających na polu do 8 tygodni jest niewielka i może być pominięta w bilansie składnika.

Czy w sytuacji, gdy gleby są mozaikowate, np.: 1/3 działki rolnej to gleba bardzo lekka, 1/3 lekka i pozostała 1/3 – ciężka, a rolnik uprawia działkę w całości i nie ma sprzętu do precyzyjnego dawkowania nawozów, wówczas zawartość N w glebie (z tabeli lub wyników) można uśrednić czy należy przyjąć najwyższą zawartość?

W opisywanej sytuacji można uśrednić zawartość N w glebie (korzystając z wartości podanych w tabeli lub z wyników posiadanych badań).

Czy istnieją narzędzia informatyczne ułatwiające wykonywanie niezbędnych obliczeń związanych z wdrażaniem programu azotanowego?

Tak, w celu przygotowania przez rolników planów nawożenia azotem lub obliczenia maksymalnych dawek azotu, rekomendowane jest korzystanie z udostępnionego przez Krajową Stację Chemiczno-Rolniczą w 2022 r. programu INTER-NAW dostępnego pod adresem: https://www.schr.gov.pl/index.php?c=article&id=58.
 

VI. Sposób dokumentowania realizacji programu

Czy wszystkie podmioty prowadzące produkcję rolną muszą prowadzić ewidencję zabiegów agrotechnicznych związanych z nawożeniem azotem?

Nie, do prowadzenia ewidencji zabiegów agrotechnicznych związanych z nawożeniem azotem zobowiązane są podmioty prowadzące produkcję rolną na powierzchni większej lub równej 10 ha użytków rolnych lub utrzymujące zwierzęta gospodarskie w liczbie większej lub równej 10 DJP według stanu średniorocznego.
 

VII. Kontrola wdrażania programu

Kto jest upoważniony do przeprowadzenia kontroli stosowania programu azotanowego?

Zgodnie z ustawą − Prawo wodne kontrola stosowania Programu azotanowego przez podmioty prowadzące produkcję rolną jest wykonywana przez właściwe organy Inspekcji Ochrony Środowiska, czyli wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska.

Dodatkowo wymagania programu azotanowego wchodzą w zakres zasady wzajemnej zgodności (cross-compliance), dlatego wszyscy rolnicy korzystający z płatności bezpośrednich, a także płatności obszarowych otrzymywanych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 oraz 2014-2020 (PROW) mogą być w tym zakresie kontrolowani przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Corocznie kontroli pod względem spełniania wymogów wzajemnej zgodności podlega 1% beneficjentów ubiegających się o płatności (z pominięciem rolników uczestniczących w systemie dla małych gospodarstw, którzy od 2015 roku nie podlegają kontroli wzajemnej zgodności).

Jakie kary grożą rolnikowi, który nie realizuje obowiązków wynikających z programu azotanowego?

Ustawa − Prawo wodne ustanowiła system kar uzależniony od zakresu i stopnia naruszenia programu azotanowego i daje możliwość organom Inspekcji Ochrony Środowiska wydawania decyzji nakazujących usunięcie w określonym terminie stwierdzonych nieprawidłowości lub ustalania obowiązku uiszczenia opłaty za naruszenie zapisów programu azotanowego.

Maksymalne stawki opłat za naruszenie programu azotanowego aktualizowane są co rok i ogłaszane w Monitorze Polskim. Stawki obowiązujące w 2023 r. wynoszą:

• 2 304,21 zł za stosowanie nawozów niezgodnie z programem azotanowym lub planem nawożenia azotem,
• 3 456,33 zł za przechowywanie nawozów naturalnych niezgodnie z programem azotanowym,
• 576,05 zł za prowadzenie dokumentacji realizacji programu azotanowego niezgodnie z przepisami programu azotanowego,
• 576,05 zł za brak planu nawożenia azotem.

Pełna treść aktualnego obwieszczenia w sprawie wysokości maksymalnych stawek opłaty za naruszenie programu azotanowego znajduje się pod adresem: https://monitorpolski.gov.pl/MP/rok/2022/pozycja/909.

Stawki opłaty na rok 2024 określa obwieszczenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 sierpnia 2023 r. dostępne pod adresem: https://monitorpolski.gov.pl/MP/rok/2023/pozycja/870.

Natomiast w przypadku kontroli przeprowadzanych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w ramach zasady wzajemnej zgodności (cross-compliance), wysokość sankcji czyli % obniżenia płatności otrzymywanych przez rolnika w ramach płatności bezpośrednich lub płatności obszarowych, zależy od rodzaju i skali naruszenia wymogów wzajemnej zgodności.

W przypadku, gdy stwierdzona niezgodność wyniknie z zaniedbania ze strony rolnika, zmniejszenie płatności z zasady wynosi 3% całkowitej kwoty płatności, a w przypadku poważniejszych naruszeń 5%. Natomiast w sytuacji, gdy rolnik celowo dopuści się stwierdzonej niezgodności, zmniejszenie to z zasady wynosi 20% całkowitej kwoty lub w przypadkach rażących naruszeń może nawet zostać zwiększone do 100% całkowitej kwoty.

Czy w trakcie kontroli rolnik musi posiadać dokumenty potwierdzające zakup nawozów mineralnych?

Program azotanowy nie nakłada takiego obowiązku.