Nowa rzeczywistość i nowe potrzeby

Według najnowszych danych liczba studentów w Polsce wzrosła od 2019 r. o niemal 100 tysięcy, by w 2024 osiągnąć poziom 1,27 mln osób studiujących. Po latach spadków to przełomowy, stabilizujący sygnał – napędzany m.in. zmianami demograficznymi, wydłużeniem cyklu studiów oraz większą elastycznością form nauczania. W ostatnich 5 latach aż o 36 proc. zwiększyła się również liczba osób studiujących w szkołach niepublicznych, a nauczanie niestacjonarne i zdalne stało się standardem na wielu kierunkach. Niemniej struktura społeczna studentów zmienia się dynamicznie: już prawie połowa studiujących ma ponad 25 lat, studia coraz częściej służą przekwalifikowaniu i rozwojowi kompetencji przez całe życie. To ogromne wyzwanie, zwłaszcza w kontekście oferty dydaktycznej i systemu wsparcia studentów.

Istotnym problemem pozostaje luka kadrowa wśród nauczycieli akademickich, związana zarówno z postępującym starzeniem się kadry, jak i trudnościami w przyciąganiu młodych naukowców. Główną barierą pozostaje poziom wynagrodzeń, który nadal jest niekonkurencyjny wobec sektora prywatnego. Dzieje się tak mimo rekordowych inwestycji w infrastrukturę i rosnących nakładów budżetowych na naukę. Dynamicznie zwiększa się również średni koszt wykształcenia jednego studenta, który przekroczył już 30 tys. zł rocznie.

U progu transformacji

Nowa rzeczywistość, w której od pewnego czasu funkcjonuje całe środowisko naukowe, wymaga precyzyjnego wskazania problemów, potrzeb i konsekwentnych działań wspierających ewolucję. Na to wskazywała podczas konferencji podsekretarz stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Maria Mrówczyńska.

– Polskie szkolnictwo wyższe stoi dziś u progu kluczowej transformacji. Potrafimy już tworzyć innowacje, rozwijać talenty i budować wysoką jakość kształcenia, ale musimy jeszcze skuteczniej odpowiadać na potrzeby zmieniającego się świata – podkreśliła wiceminister. – Naszą przewagą muszą stać się zaangażowani wykładowcy, ambitni studenci i unikalna różnorodność środowiska akademickiego. Przyszłością jest m.in. umiędzynarodowienie, wypracowanie skutecznego modelu rozwoju i zadbanie o inkluzywność uniwersytetów – dodała. 

Wiceminister Maria Mrówczyńska zaznaczyła również, że ostatni punkt to odpowiedź na coraz powszechniejsze zjawisko przedwczesnego opuszczania studiów (drop-out) – zwłaszcza na studiach drugiego stopnia i wśród doktorantów. Drop-out może mieć również związek z wciąż niewystarczającą ofertą wsparcia psychologicznego. Dlatego tak ważne są projekty takie jak „Studenci dla Zdrowia”, który organizuje Niezależne Zrzeszenie Studentów we współpracy i przy wsparciu finansowym MNiSW.

Atuty akademickiej Polski i kluczowe bariery

Przygotowana przez Zespół ds. opracowania projektu strategii rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce analiza SWOT ujawnia, że Polska zachowuje silną pozycję w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego, aktywnie uczestniczy w programach takich jak Erasmus+ i Horyzont Europa oraz rozwija centra doskonałości dydaktycznej i laboratoria badawcze na światowym poziomie. 

W 2024 r. po raz pierwszy odnotowano wzrost liczby studentów zagranicznych – ponad 105 tys. Większość w tej grupie stanowili studiujący z Ukrainy. Dla zainteresowanych podjęciem studiów w Polsce wciąż brakuje jednak szerokiej oferty anglojęzycznej. Jednym z głównych wyzwań pozostaje wypracowanie skuteczniejszego modelu współpracy uczelni z otoczeniem społeczno-gospodarczym. Dlatego pełniejsza synergia nauki i biznesu należy do priorytetowych zadań MNiSW.

Kluczowymi szansami są zaś: postępująca cyfryzacja uczelni, inwestycje w laboratoria, wzrost liczby studentów z zagranicy i intensyfikacja partnerskiej współpracy w Europie.

Drogowskaz na przyszłość: cel nowej strategii i konsultacje

Przedstawiony w środę, 22 października, projekt Strategii Rozwoju Szkolnictwa Wyższego 2025–2035 wyznacza główne kierunki zmian – w duchu umacniania społecznej odpowiedzialności uczelni, podnoszenia jakości dydaktyki oraz budowania przyjaznego i innowacyjnego ekosystemu akademickiego w Polsce.

Proponowane instrumenty rozwoju mają być dopasowane do specyfiki poszczególnych uczelni i obejmują m.in.: opracowanie przejrzystych standardów akredytacji, wprowadzenie systemowych mechanizmów wsparcia dla młodej kadry i studentów, a także zacieśnianie współpracy międzynarodowej. Wszystkie cele będą realizowane przez najbliższych 10 lat, z weryfikacją do końca 2027 r. i rewizją co 2 lata.

– Trzeba podkreślić, że projekt strategii nie jest dokumentem zamkniętym. Przeciwnie – pozostajemy, jako ministerstwo, otwarci na głos naukowców, studentów i partnerów społecznych. Zadaniem Zespołu jest przede wszystkim stworzenie strategii rozwoju szkolnictwa wyższego, ale też wysłuchanie i wzięcie pod uwagę głosów środowiska – podsumowała wiceminister Maria Mrówczyńska.

Zaproponowany przez Zespół ds. opracowania projektu strategii rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce, który powołany został przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, kształt projektu Strategii Rozwoju Szkolnictwa Wyższego będzie w najbliższym czasie przedmiotem rozmów ze środowiskiem akademickim i ekspertami. Do udziału w nich zapraszamy wszystkich zainteresowanych budową przyszłości polskiej nauki i edukacji.

---

Adres do konsultacji projektu strategii rozwoju szkolnictwa wyższego: strategia_rozwojuSW@mnisw.gov.pl.