Narodowe Centrum Badań
i Rozwoju

W 2021 roku Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zgłosił do Narodowego Centrum Badań i Rozwoju problem występowania na polskim rynku zjawiska podwójnej jakości produktów. Polega ono na tym, że identyczne produkty oferowane w różnych krajach Unii Europejskiej (występujące pod tą samą nazwą i w takich samych opakowaniach) różnią się składem lub jakością — często na niekorzyść polskiego konsumenta. Przykłady produktów sprzedawanych w różnych krajach, w których dotychczas występowały różnice w składzie nieuzasadnione preferencjami konsumentów to m.in. napoje bezalkoholowe o różnej zawartości soku, majonez o różnej zawartości jaj czy sery o różnej zawartości tłuszczu. Choć praktyka ta jest niezgodna z obowiązującym prawem, jej wykrycie, udowodnienie i powstrzymanie stanowi poważne wyzwanie.

Instytucje broniące praw konsumentów reagują dopiero na doniesienia klientów, jednak nie wszyscy ten problem zgłaszają. W odpowiedzi na zgłoszenie UOKiK, NCBR ogłosiło trzeci konkurs w ramach strategicznego programu Infostrateg, koncentrując temat badawczy wokół wskazanego problemu. Nowa inicjatywa wykorzysta sztuczną inteligencję do analizy opinii konsumentów i identyfikacji produktów codziennego użytku, które warto poddać testom laboratoryjnym. Celem jest ograniczenie nieuczciwych praktyk marketingowych, które wprowadzają klientów w błąd co do składu i właściwości towarów.

Projekty realizowane w ramach programu Infostrateg podzielone są na trzy fazy, a do kolejnych etapów przechodzą wyłącznie najlepiej ocenione inicjatywy. W toku realizacji programu, projekt Produktoskop, realizowany przez Sieć Badawczą Łukasiewicz – Poznański Instytut Technologiczny oraz Politechnikę Poznańską jako jedyny przeszedł właśnie do ostatniej, trzeciej fazy realizacji. Prowadzone w jego ramach prace mają się zakończyć w pierwszej połowie 2026 roku.

- Wyniki projektu posłużą do wdrożenia w działalności UOKiK rozwiązań pozwalających oceniać czy w poszczególnych krajach istnieją różnice jakościowe produktów oraz umożliwią monitorowanie sytuacji w Polsce oraz UE w tym zakresie. Nie powinno być różnic w jakości produktów sprzedawanych pod tą samą marką i z samą etykietą niezależnie od rynku geograficznego, a producenci nie powinni tłumaczyć każdej różnicy w jakości „dostosowaniem produktów do gustów klientów”. Wyniki projektu zostaną udostępnione również konsumentom, aby zwiększać ich wiedzę, umożliwiać dokonywanie racjonalnych wyborów konsumenckich oraz chronić ich interesy– powiedziała Marta Sikorska, koordynatorka programu Infostrateg w Narodowym Centrum Badań i Rozwoju.

Analiza zbiorów danych

W toku prac w projekcie, badacze przeanalizowali ogromne zbiory danych dostępnych w internecie, obejmujące recenzje w wyszukiwarkach i porównywarkach cen, sklepach internetowych i martketplace’ach, blogach czy w social mediach z całej Europy. Nie ograniczyli się do opinii tekstowych – rozpoznawali także obrazy, nagrania audio i treści audiowizualne zamieszczane na YouTube czy portalach społecznościowych takich jak Instagram czy Tik Tok. Wyzwaniem okazało się również pozyskanie nieustrukturyzowanych danych ze stron internetowych oraz powiązanie konkretnych produktów ze sobą.

– Kluczem było wytworzenie narzędzia zdolnego do analizy różnorodnych typów informacji w jednym ekosystemie – tłumaczy dr inż. Maciej Niemir z Łukasiewicz – Poznańskiego Instytutu Technologicznego, kierownik po stronie lidera projektu. – Opracowaliśmy rozwiązanie, które umożliwia przetwarzanie tekstu, obrazów i dźwięku przy wykorzystaniu zaawansowanych algorytmów sztucznej inteligencji. Analizowane treści są anonimizowane zapewniając ochronę danych osobowych, dzielone na znalezione produkty i komentarze do nich, a następnie wielostopniowo oceniane pod względem charakteru i wydźwięku danych opinii. To podejście pozwala dokładniej rozpoznawać przypadki, w których produkt wprowadzany na różne rynki ma odmienny skład lub właściwości.

- Realizacja tego projektu była możliwa dzięki współpracy z wieloma naukowcami oraz zaangażowaniu zespołu anotatorów, którzy przygotowali dane do procesów uczenia maszynowego. Kluczowym elementem było także opracowanie dedykowanych, wielojęzycznych modułów AI, które zapewniają wysoką szybkość i skuteczność analizy. Dzięki temu UOKiK będzie mógł precyzyjnie identyfikować potencjalne przypadki podwójnej jakości – podkreśla dr inż. Mikołaj Sobczak z Politechniki Poznańskiej, kierownik naukowy projektu.

Aplikacja zasugeruje produkt do testów

Rezultatem projektu będzie aplikacja wykorzystująca sztuczną inteligencję, zdolna do przeszukiwania zasobów Internetu w celu zbierania bieżących opinii konsumenckich dotyczących szerokiego wachlarza produktów konsumenckich i na ich podstawie sugerująca produkty do testów laboratoryjnych oraz proponująca akredytowane laboratoria zdolne do przeprowadzenia niezbędnych analiz. Produktoskop będzie reagował natychmiast, gdy w sieci pojawi się recenzja sugerująca stosowanie dual quality. Dzięki temu UOKiK będzie mógł od razu wytypować dany produkt do kontroli, nie czekając na oficjalne zgłoszenia konsumentów. Całkowita wartość dofinansowania, jakie otrzyma projekt z NCBR to 5,7 mln zł.

W drugiej fazie realizacji tematu badawczego w programie Infostrateg, projekt Produktoskop rywalizował z rozwiązaniem tworzonym przez konsorcjum w składzie: Ośrodek Przetwarzania Informacji – Państwowy Instytut Badawczy oraz Instytut Podstaw Informatyki Polskiej Akademii Nauk. W toku oceny raportów z realizacji II fazy oraz w wyniku przeprowadzonych testów funkcjonalnych opracowanych systemów, powołany przez NCBR zespół ekspertów wskazał na Produktoskop, jako zwycięski projekt zakwalifikowany do trzeciej fazy.

Konkurs INFOSTRATEG realizowany jest ze środków krajowych, pochodzących z dotacji celowej na realizację strategicznych programów badań naukowych i prac rozwojowych. Więcej informacji znajduje się na stronie: gov.pl/ncbr