Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki w Olsztynie

W wydarzeniu uczestniczyli przedstawiciele władz państwowych i samorządowych, organizacji kombatanckich, a także mieszkańcy regionu. W szczególny sposób upamiętniono dowódcę 3. Wileńskiej Brygady Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, kpt. Romualda Rajsa ps. „Bury”. W uroczystościach brał udział jego syn, który podkreślił, że gdyby odnaleziono szczątki jego ojca, chciałby, aby spoczął on w Orłowie – obok swoich żołnierzy.

Panteon w Orłowie powstał w miejscu, gdzie odnaleziono szczątki dziewięciu żołnierzy z brygady „Burego”, poległych w 1946 roku w bitwie pod wsią Gajrowskie. Było to największe starcie polskiego podziemia niepodległościowego na Mazurach, w którym wzięło udział około 150 partyzantów.

16 lutego 1946 roku oddział został zaatakowany przez przeważające siły sowieckiego NKWD, wspierane przez Ludowe Wojsko Polskie oraz funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. Partyzanci, mimo ogromnej przewagi przeciwnika, podjęli heroiczną walkę. Straty po stronie polskiej szacuje się na kilkanaście do 24 osób, jednak dokładna liczba ofiar po obu stronach pozostaje nieznana.

Panteon w Orłowie stanowi jedno z najważniejszych miejsc pamięci o Żołnierzach Wyklętych w regionie. Jego centralnym elementem jest „Ściana Pamięci” z napisem „Niezłomni Żołnierze Wyklęci” oraz dewizą „Bóg, Honor, Ojczyzna”. Mogiły bohaterów upamiętniono białymi betonowymi krzyżami, a symbolikę dopełniają dwie kolumny z orłami jagiellońskimi. Cała kwatera, wkomponowana w naturalną skarpę i wzmocniona polnymi kamieniami, oddaje hołd poległym żołnierzom.

Podczas uroczystości głos zabrał wojewoda Radosław Król, który podkreślił, jak ważne jest pielęgnowanie pamięci o Żołnierzach Wyklętych:

Stajemy dziś w miejscu, gdzie ziemia kryje szczątki tych, którzy nie zawahali się stanąć do walki o wolną Polskę. Ich poświęcenie, ich odwaga i ich wiara w niepodległość są dla nas zobowiązaniem. Pamięć o nich to nasza powinność.

Odnosząc się do znaczenia historii, dodał:

Historia Żołnierzy Wyklętych to nie tylko przeszłość – to fundament naszej tożsamości. Jesteśmy tu dziś, by dać świadectwo prawdzie i oddać hołd tym, którzy zapłacili najwyższą cenę za wolność. Niech ich los będzie dla nas lekcją, że nie można zrezygnować z walki o wartości.

Wojewoda podkreślił także, że pamięć o bohaterach jest obowiązkiem przyszłych pokoleń:

Chcemy, by kolejne pokolenia Polaków pamiętały, że wolność nie jest dana raz na zawsze. Trzeba ją pielęgnować, bronić i szanować. Żołnierze Wyklęci pokazali, że nawet w najtrudniejszych czasach można pozostać wiernym ojczyźnie i honorowi.

Uroczystości w Orłowie były wyrazem hołdu dla tych, którzy po zakończeniu II wojny światowej nie złożyli broni i kontynuowali walkę o niepodległość Polski. Ich losy, przez lata wymazywane z kart historii, dziś wracają do narodowej świadomości.