Komenda Główna
Państwowej Straży Pożarnej

„XXV Rocznica strajku"

Warszawa 2006

Książka zawiera materiały archiwalne prezentujące wydarzenia z okresu strajku studentów-podchorążych i pracowników Wyższej Oficerskiej Szkoły Pożarniczej w 1981 r.

Książka liczy 328 str., format A4.

Wojciech Jabłonowski „Józef Tuliszkowski – Pionier Polskiego Pożarnictwa" 

Warszawa, 1995

Książka poświęcona jest jednemu z najwybitniejszych polskich pożarników schyłkowego okresu zaborów i Polski Odrodzonej, organizatora wielu ochotniczych straży ogniowych, współtwórcy i redaktora działu technicznego "Przeglądu Pożarniczego", jednego z organizatorów Związku Floriańskiego, byłego komendantaWarszawskiej Straży Ogniowej, wybitnego działacza Głównego Związku Strażych RP i wieloletniego przewodniczącego jego Komisji Technicznej, inżyniera i wynalazcy, autora wielu podręczników i artykułów fachowych, działacza niepodległościowego. Książka ta, napisana w formie opowieści, przedstawia jego bogate życie i działalność, uwypuklając głęboki patriotyzm i oddanie sprawie rodzącej się niepodległości. Jest formą przywrócenia Józefowi Tuliszkowskiemu należnemu mu miejsca w historii pożarnictwa polskiego.

Ta wspaniała postać, prawdziwie pozytywistyczny bohater, który wszystkie swoje siły i talent spożytkował w niestrudzonej pracy dla polskiego pożarnictwa, znalazła tu wyrazisty obraz. Opracowanie uzupełniają aneksy, m.in. bibliografia książek i broszur Józefa Tuliszkowskiego oraz wykaz ważniejszych jego artykułów, zamieszczonych w prasie pożarniczej, a także tekst decyzji komendanta głównego PSP o ustanowieniu Medalu Honorowego im. Józefa Tuliszkowskiego, wykaz osób wyróżnionych tym medalem i bibliografię prac dotyczących tej postaci.

Książka liczy 155 stron i zawiera 85, często unikatowych, ilustracji.

Zbigniew Grzywaczewski, Jerzy Stahl-Stal „Wspomnienia strażaków uczestników Powstania Warszawskiego" 

Warszawa, 1992

Jest to publikacja szczególna, gdyż zawiera wspomnienia opisujące udział strażaków zawodowych w Powstaniu Warszawskim w 1944 r. oraz ich współdziałanie z formacjami Armii Krajowej. Ten aspekt historii pożarnictwa jest wciąż mało znany lub dotychczas zbyt mało dostępny. Wartość historyczna i autentyzm tej książki (opisywane zagrożenia i walka z hitlerowskim okupantem) wynika z udziału autorów w tragicznych wydarzeniach tamtych dni. Bardzo mocno uwydatnilioni działania pożarnicze podczas Powstania Warszawskiego.

Książka została wydana w 50. rocznicę utworzenia Armii Krajowej. Liczy 100 stron.

Władysław Pilawski „Historia sikawek, motopomp i samochodów pożarniczych" 

Warszawa, 1994

Książka jest udaną próbą przedstawienia historii rozwoju techniki pożarniczej w zakresie sikawek, motopomp i samochodów pożarniczych, czyli sprzętu stanowiącego podstawowe wyposażenie straży pożarnych. Opracowanie zawiera opisy techniczno-taktyczne wielu rodzajów sprzętu pożarniczego produkowanego w Polsce do roku 1990, z podaniem producentów i wykonawców.Zaprezentowane dane o technice pożarniczej za granicą umożliwiają porównanie postępu technicznego w kraju z rozwiązaniami zagranicznymi.

Podstawowym celem pracy było przedstawienie i upowszechnienie wiedzy o historycznym rozwoju techniki pożarniczej, o stanie wyposażenia straży pożarnych w poszczególnych okresach dziejów pożarnictwa w podstawowy sprzęt pożarniczy, od którego w tak dużym stopniu zależała skuteczność gaszenia pożarów. Książka zawiera bogatą bibliografię tematu. W aneksie zamieszczono 253 ilustracje sikawek, motopomp i samochodów pożarniczych z muzeów w: Mysłowicach, Alwerni, Rakoniewicach, Kotuniu, Kazimierzu Dolnym, Kolbuszowej, Łomnicy-Oleśnicy, Kłobucku, Warszawie, a także z kolekcji prywatnych.

Książka liczy 118 stron, a ponadto zawiera aneks z ilustracjami.

Władysław Pilawski „Strażacki ruch oporu "Skała"" 

Warszawa 1994

Organizacja i działalność Strażackiego Ruchu Oporu "Skała" nie jest w pełni udokumentowana. Dotychczasowe publikacje przedstawiały organizację, skład osobowy i zadania "Skały" w momencie jej utworzenia, nie uwzględniały zmian, jakie miały miejsce w latach następnych lub nie do końca je wyjaśniały. Dlatego wielu żyjących działaczy "Skały" zwróciło się do autora tej publikacji o nakreślenie jej obiektywnej historii. Po licznych konsultacjach powstało opracowanie, które nie roszcząc sobie pretensji do pełnego opisu udziału polskiego strażactwa w walce o wyzwolenie kraju, ukazuje historię powstania i rozwoju tej organizacji, jej dokonania i szczególną rolę, jaką odgrywała w całokształcie konspiracyjnej walki z hitlerowskim okupantem. Autor zwrócił się też do czytelników z prośbą o nadsyłanie uzupełnień i wspomnień z tamtego okresu.

Książka liczy 64 strony.

Wojciech Jabłonowski, Andrzej Michalski, Remigiusz Rudolf, Dariusz Wojnowski „Święty Florian w tradycji europejskiej"

Warszawa 1994

Książeczka poświęcona jest patronowi pożarników - św. Florianowi. Zawiera dwa krótkie szkice historyczne: patronat ogniowy św. Floriana i św. Florian w Polsce. Autorzy na podstawie o bogatej bibliografii świeckiej i kościelnej ukazują w zwięzły sposób życie i męczeńską śmierć św. Floriana w czasach cesarza Dioklecjana, kształtowanie się patronatu ogniowego w średniowieczu, umocnianie kultu świętego przez powstające formacje strażackie, a także najważniejsze wydarzenia z dziejów jego kultu w Polsce. W aneksie podano najbardziej znane modlitwy - dawne i obecne.

Książeczka liczy 22 strony i zawiera 15 całostronicowych ilustracji.

Tadeusz Olejnik „Towarzystwa Ochotniczych Straży Ogniowych w Królestwie Polskim" 

Warszawa 1996

Jest to obszerna praca (habilitacyjna) znanego badacza dziejów ochrony przeciwpożarowej w Polsce Tadeusza Olejnika, pracownika Uniwersytetu Łódzkiego, byłego pracownika Centralnego Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach. Książkę rozpoczyna rozdział będący tłem historycznym, stanowiący jej podbudowę. Cezurę początkową wyznacza rok 1864 i utworzenie pierwszej na ziemiach Królestwa Polskiego Ochotniczej Straży Ogniowej w Kaliszu, a końcową upadek Królestwa Polskiego w 1915 roku.

Głównymi wątkami tematycznymi są warunki społeczno-polityczne powstawania towarzystw ochotniczych straży ogniowych, podstawy prawne ich działalności, stosunek do tych stowarzyszeń zaborczych władz rosyjskich oraz różnych warstw polskiego społeczeństwa, etapy rozwojowe i ich uwarunkowania polityczne, materialne podstawy działalności straży, ich funkcje pożarnicze, szeroko rozbudowane formy aktywności pozapożarniczej, wyposażenie techniczne, skuteczność działań pożarniczych, walka polskich działaczy pożarniczych o utworzenie związku integrującego straże w Królestwie Polskim, a więc węzłowe problemy polskiego ruchu pożarniczego w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku.

Opracowanie uzupełniają aneksy z najważniejszymi aktami prawnymi, stanowiącymi podstawę działania towarzystw ochotniczych straży ogniowych, a także krótkie zarysy monograficzne tych towarzystw działających w latach 1864-1915. Przy pisaniu tej pracy autor korzystał z archiwaliów zaborczych władz rosyjskich, a w szczególności z akt generał-gubernatora warszawskiego w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie i z zasobów Archiwów Państwowych w Łodzi i Kielcach, z oficjalnych publikacji administracji zaborczej i guberialnych organów prasowych, z prasy pożarniczej, źródeł drukowanych i pamiętników oraz opracowań i literatury ogólnej.

Książka liczy 334 strony i zawiera 39 ilustracji.

Władysław Pilawski „Umundurowanie Straży Pożarnych 1887-1982"

Warszawa 1994

Książka zawiera opisy i wzory umundurowania ochotniczych straży pożarnych, związków straży pożarnych oraz zawodowego korpusu pożarnictwa, używane w Polsce w historycznym rozwoju w latach 1887--1982 z wyłączeniem mundurów używanych w czasie zaborów (szytych według obcych wzorów), narzuconych przez władze zaborcze. Opracowanie zawiera także regulaminy, instrukcje, uchwały i inne przepisy ustalające te wzory. Straże pożarne, organizowane według wzorów wojskowych, przywiązywały dużą wagę do umundurowania, które potwierdzało przynależność do straży, odróżniało jej członków od innych osób uczestniczących w akcjach ratowniczych i popularyzowało w społeczeństwie ruch strażacki. Praca ta, bogato ilustrowana, jednak bez dokumentacji fotograficznej, jest próbą uporządkowania podstawowych wiadomości na temat umundurowania strażackiego w Polsce.

Książka liczy 207 stron.

Władysław Pilawski „Chronologia powstania Ochotniczych Straży pożarnych na ziemiach polskich w latach 1845-1890. OSP Ponadstuletnie" 

Warszawa 1998

Inspiracją do napisania tej książki była chęć przedstawienia niewątpliwych zasług wielu ochotniczych straży pożarnych w pracy dla dobra ojczyzny i szerszej ich popularyzacji, zwłaszcza ponadstuletnich. Ta działalność prowadzona dla dobra innych, nie sprowadza się tylko do realizacji statutowych obowiązków, polegających na zwalczaniu pożarów, ale także na szerzeniu kultury, kształtowaniu patriotycznych postaw i podtrzymywaniu ducha polskości w swoim środowisku, a także podejmowaniu walki o wolność kraju.

Książka zawiera dane o 225 ochotniczych strażach pożarnych, które działały na terytorium Polski, ustalonym po drugiej wojnie światowej. Materiały te zostały przedstawione według następującego schematu: data powstania straży, jej założyciele, okoliczności powstania, data zatwierdzenia statutu, rok rozpoczęcia działalności, skład osobowy kierownictwa, liczba członków straży. Autor zwrócił się z prośbą do czytelników o przysłanie uzupełnień i uściśleń dotyczących OSP ujętych w tej pracy. Część wstępna opracowania zawiera krótki rys historyczny organizacji zwalczania pożarów przed powołaniem straży pożarnych, organizacji pierwszych OSP w Polsce i za granicą, a także tworzenia pierwszych związków strażackich.

Książka liczy 120 stron.

Wojciech Jabłonowski „Warszawska Straż Ogniowa" 

Warszawa 2001

Nakładem Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej ukazała się monografia Wojciecha Jabłonowskiego pt. "Warszawska Straż Ogniowa (1836 1939)" (WSO) przedstawiająca dzieje jej powstania, rozwoju i działalności. Książka ukazała się w 165 rocznicę utworzenia warszawskiej straży i została oparta na solidnych podstawach źródłowych. Autor przeprowadził kwerendę w zbiorach Archiwum Państwowego m.st. Warszawy, Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, Archiwum Dokumentacji Mechanicznej w Warszawie, Muzeum Narodowego w Warszawie a zwłaszcza Muzeum Pożarnictwa w Warszawie. Przebadał też kilkanaście tytułów czasopism pożarniczych i warszawskich, wykorzystał wiele publikacji o charakterze normatywnym, liczne opracowania dotyczące dziejów Warszawy, literaturę poświęconą problematyce walki z pożarami a także pamiętniki Książka przedstawia historię Warszawskiej Straży Ogniowej od chwili jej powstania do 1939 r.

Składa się z trzech rozdziałów, aneksów, a także wykazu źródeł i literatury. W I części autor omówił walkę z pożarami w Warszawie od czasów średniowiecznych aż do roku 1836 tj. do momentu utworzenia zawodowej straży pożarnej. Przedstawił sposoby zwalczania pożarów w dawnej Warszawie. Na podstawie opisu kilku ówczesnych pożarów autor ukazał ich grozę i trudności w skutecznym prowadzeniu działań ratowniczych i gaśniczych. W II części omówione zostało powstanie, rozwój i działalność straży zawodowej w okresie niewoli narodowej w zaborze rosyjskim.

Przedstawiono strukturę straży, jej rozwój organizacyjny, materialne podstawy działania, lokalizację strażnic, wyposażenie w sprzęt a zwłaszcza życie codzienne warszawskich strażaków i ich udział w najtrudniejszych akcjach ratowniczych.

Dużo miejsca poświęcono ludziom strażackiej służby, uwypuklając patriotyczne postawy, straż była bowiem w okresie zaborów jedną z placówek, gdzie rozwijały się narodowe i patriotyczne tradycje. Rozdział III ukazuje działalność WSO w okresie I wojny światowej i Polski Niepodległej. W czasie wojny warszawscy strażacy podjęli walkę z okupantem niemieckim, współpracując z organizacjami militarnymi, nie przerywając obrony miasta przed pożarami, mimo iż Rosjanie zrabowali im konie, sprzęt i wyposażenie. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, WSO uzyskała pełne możliwości rozwoju, chociaż nie brakowało trudności finansowych, materialnych i organizacyjnych. W rozdziale tym autor nakreślił bogatą panoramę działań strażaków, przedstawił najsłynniejszych dowódców, ukazał codzienną służbę strażacką okresu międzywojennego. Przytoczył też liczne ciekawostki i anegdoty.

Ciekawym uzupełnieniem monografii są aneksy, a wśród nich opisy ciekawszych pożarów (przedruki z prasy), szczegółowe kalendarium ochrony przeciwpożarowej (od średniowiecza do 1939 r.), kopie oryginalnych dokumentów. Autor zamieścił w książce 152 zdjęcia ilustrujące dzieje Warszawskiej Straży Ogniowej i opatrzył je szczegółowymi opisami, które uzupełniają treść opracowania. Książka napisana jest w sposób przejrzysty i logiczny, opatrzona wieloma ciekawymi przypisami. Recenzentem książki jest prof. dr hab. Józef Ryszard Szaflik z Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Część materiału (streszczenie, kalendarium i podpisy pod zdjęciami) podana jest w angielskiej, niemieckiej i rosyjskiej wersji językowej. Reprodukcje wszystkich zdjęć archiwalnych wykonał Witold Jabłonowski. Książka została przygotowana do druku przez Wydział Wydawnictw KG PSP.

Władysław Pilawski „Polska Prasa Pożarnicza 1882-2002" 

Warszawa 2002

Książka stanowi krótki zarys historii polskiego czasopiśmiennictwa pożarniczego w czasach zaborów, w okresie międzywojennym i po II wojnie światowej. Jest pierwszym tego typu opracowaniem. Prasa pożarnicza odgrywała ważną rolę w rozwoju ochrony przeciwpożarowej. Przede wszystkim w propagowaniu usprawnień jej organizacji, upowszechnianiu osiągnięć techniki i metod zapobiegania pożarom, popularyzowaniu szkolenia pożarniczego itp. W okresie niewoli narodowej prasa pożarnicza spełniała również ważne funkcje kulturalno-oświatowe i patriotyczne. Celem niniejszej pracy jest przybliżenie społeczności strażackiej oraz zainteresowanym osobom i instytucjom faktów historycznych o czasopismach pożarniczych, a także zwięzłe przedstawienie roli, jaką odgrywały. Książka zawiera 200 stron oraz 216 ilustracji przedstawiających okładki, strony tytułowe i winiety na stronach tytułowych czasopism pożarniczych.

Książka ukazała się w 90. rocznicę założenia Przeglądu Pożarniczego i 120-lecie polskiego czasopiśmiennictwa pożarniczego.

Ochrona przeciwpożarowa w powiecie jeleniogórskim w latach 1945 -1950

Format B5, nakład 300 egz., 208 s., cena 15 zł brutto.

W kwietniu 2005 r. ukazała się drukiem książka Jerzego Fiedlera, pułkownika pożarnictwa w stanie spoczynku, zatytułowana „Ochrona przeciwpożarowa w powiecie jeleniogórskim w latach 1945 – 1950”. Jerzy Fiedler razem z pożarniczą grupą operacyjną w kwietniu 1945 r. przybył na Dolny Śląsk, gdzie rozpoczął służbę w inspektoracie Pożarnictwa w Trzebnicy, a następnie w Legnicy. Od 9 czerwca 1945 r. pełnił obowiązki komendanta powiatowego i grodzkiego straży pożarnych w Jeleniej Górze, potem pracował na stanowisku komendanta powiatowego straży pożarnych (od 15 sierpnia 1945 do 30 października 1947 r.), wreszcie do 30 czerwca 1950 r. komendanta powiatowego.

W swojej książce żywo i wszechstronnie przedstawił kształtowanie się podstaw organizacyjnych ochrony przeciwpożarowej i działania ochotniczego i zawodowego pożarnictwa w powiecie jeleniogórskim na Dolnym Śląsku w pierwszym pięcioleciu po przejęciu przez Polskę Ziem Zachodnich.

Ukazał działalność powstałych w 1945 r. państwowych organów ochrony przeciwpożarowej na terenie okręgu administracyjnego Dolnego Śląska ze stolicą we Wrocławiu (od czerwca 1946 r. w województwie wrocławskim) i w obwodach ( od czerwca 1946 r. w powiatach na obszarze województwa wrocławskiego), a także reaktywowanego 30 listopada 1945 r. Związku Straży Pożarnych Rzeczpospolitej Polskiej i jego władz wybranych w województwie wrocławskim i w powiecie jeleniogórskim (Zarząd Wrocławskiego Okręgu Wojewódzkiego Związku i Zarząd Oddziału Powiatowego Związku).

Po reaktywowaniu Związku – podobnie jak na pozostałym terytorium Polski – została przywrócona organizacja i funkcjonowanie pożarnictwa na zasadach obowiązujących przed rokiem 1939 z tą zmianą, że kierownik Oddziału Ochrony przed Pożarami i Innymi Klęskami w Urzędzie Wojewódzkim we Wrocławiu pełnił jednocześnie funkcję inspektora wojewódzkiego Związku, a komendant powiatowy straży pożarnych (kierownik Referatu Ochrony przed Pożarami i Innymi Klęskami), działający w strukturze organizacyjnej Urzędu Starostwa Powiatowego łączył funkcję nadzoru państwowego (w imieniu starosty powiatowego) z funkcją instruktora powiatowego Związku.

Autor szczegółowo opisał powstanie i działalność Komendy Powiatowej Straży Pożarnych w Jeleniej Górze, jej inspiratorską i organizatorską rolę w procesie tworzenia polskich ochotniczych straży pożarnych na terytorium powiatu. Przedstawił wielki wysiłek ludności przesiedlonej na te tereny ze wschodnich ziem polskich, osadników wojskowych i innych ludzi osiedlonych w powiecie jeleniogórskim w organizowaniu ochotniczych straży pożarnych i szerzej pojętej ochrony przeciwpożarowej, w tworzeniu warunków sprawnej działalności straży. Uwydatnił doniosłą rolę OSP w zapewnieniu bezpieczeństwa miejscowym społecznościom, a także w mobilizowaniu i organizowaniu tych społeczności do zagospodarowywania nowo zasiedlonych przez Polaków ziem. Ukazał komendantów i działaczy ochotniczych straży pożarnych w powiecie jeleniogórskim oraz działaczy Zarządu Oddziału Powiatowego Związku Straży Pożarnych RP. Uwypuklił też zasługi dla pożarnictwa jeleniogórskiego komendantów 10 rejonów pożarniczych, których teren działania pokrywał się z obszarem poszczególnych gmin.

W kolejnych rozdziałach Jerzy Fiedler omówił wyposażenie straży pożarnych w sprzęt, prowadzenie jego napraw i remontów w Powiatowej Naprawialni Sprzętu Pożarniczego w Piechowicach, a także scharakteryzował poniemieckie remizy pożarnicze. Sporo miejsca poświęcił opisowi prowadzenia działań szkoleniowych w jednostkach ochotniczych straży pożarnych i staraniom Komendy Powiatowej Straży Pożarnych w Jeleniej Górze w celu zorganizowania w powiecie sprawnie działającej bazy szkoleniowej do prowadzenia kursów pożarniczych i innych form szkolenia. Ukazał znaczenie w procesie szkolenia zawodów pożarniczych organizowanych w rejonach pożarniczych (gminach), zawodów powiatowych i ćwiczeń na obiektach prowadzonych przez straże pożarne.

Cały rozdział autor poświęcił na przedstawienie działań w zakresie zapobiegania pożarom, m. in. na wsi, w obiektach turystyczno-wypoczynkowych, w lasach, a także ochronie przeciwpożarowej przemysłu. Żywo i plastycznie przedstawił życie strażactwa ochotniczego i zawodowego w powiecie jeleniogórskim. Udział straży pożarnych w imprezach strażackich, społeczno-politycznych i religijnych. Ukazał formy popularyzowania zasad ochrony przeciwpożarowej, m. in. podczas Tygodnia Obrony Przeciwpożarowej organizowanego każdego roku przez władze pożarnicze.

Wszystko to ujął na tle kształtowania przez władze państwowe i partyjne nowego ustroju społeczno-politycznego i systemu gospodarczego oraz dramatycznie nasilanej od roku 1948 stalinizacji wszystkich dziedzin życia w Polsce.

W ostatnim rozdziale autor przedstawił zmiany organizacji ochrony przeciwpożarowej przeprowadzone w 1950 r. Miały one na celu jej dostosowanie do nowych form ustrojowych państwa i do intensywnie tworzonego systemu gospodarki socjalistycznej. W lutym 1950 r. Sejm uchwalił nową ustawę o ochronie przeciwpożarowej i jej organizacji. Od tego momentu sprawy ochrony przeciwpożarowej przejęły całkowicie organy państwowe: Komenda Główna Straży Pożarnych oraz komendy wojewódzkie i powiatowe straży pożarnych. Książkę zamyka Kronika organizowania i rozwoju ochrony przeciwpożarowej w powiecie jeleniogórskim w latach 1945 – 1950.

Autor podczas pisania pracy wykorzystał źródła archiwalne, materiały z prasy pożarniczej, literaturę dotyczącą historii ochrony przeciwpożarowej, historii województwa wrocławskiego i powiatu jeleniogórskiego po II wojnie światowej, wspomnienia i relacje członków ochotniczych straży pożarnych i działaczy Oddziału Powiatowego Związku Straży Pożarnych RP w Jeleniej Górze, a także wspomnienia osobiste.

Książkę wzbogaca 229 ilustracji (niekiedy unikatowych) dotyczących działalności strażactwa ochotniczego i zawodowego w województwie wrocławskim i w powiecie jeleniogórskim. Odszukanie bogatego zestawu nazwisk ułatwia w pracy indeks osób.