Rodzinny kapitał opiekuńczy przysługuje na drugie i kolejne dziecko w rodzinie:

• matce  lub ojcu dziecka;
• osobie, która przyjęła dziecko na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o jego przysposobienie, w tym rodzicowi adopcyjnemu

- jeżeli dziecko to wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu ww. osób.

Co ważne, stan cywilny rodzica nie wpływa na prawo do rodzinnego kapitału opiekuńczego, zatem świadczenie to otrzymają zarówno osoby w związkach małżeńskich, rodzice pozostający w nieformalnych związkach, jak i osoby samotnie wychowujące dziecko.

Jeśli rodzice są po rozwodzie — rodzinny kapitał opiekuńczy na dane dziecko będzie przysługiwał temu z  rodziców, który z dzieckiem zamieszkuje i na którego utrzymaniu pozostaje dziecko. W przypadku gdy dziecko zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu, sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach, każdy z rodziców będzie mógł złożyć wniosek na dziecko, nad którym sprawuje opiekę naprzemienną i w takim przypadku zostanie przyznany mu kapitał w wysokości połowy kwoty przysługującego kapitału.

Istotne jest również, że na prawo do kapitału, który przysługuje na drugie i kolejne dziecko w rodzinie, nie ma wpływu wiek pierwszego (najstarszego) dziecka w rodzinie - świadczenie przysługuje także wtedy, gdy pierwsze dziecko jest pełnoletnie.

Poza obywatelami Polski, do świadczenia mogą być uprawnieni także cudzoziemcy – obywatele państw UE, Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii oraz w określonych przypadkach Wielkiej Brytanii, a także przy spełnieniu określonych warunków - obywatele państw trzecich. W przypadku obywali państw trzecich, osoby te muszą posiadać uprawnienia do wykonywania pracy na terenie Polski (dostęp do rynku pracy) oraz zamieszkiwać z dziećmi w Polsce.

Co istotne prawo do kapitału przysługuje wyżej wskazanym osobom (obywatelom Polski i cudzoziemcom), jeżeli zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres, w jakim mają otrzymywać kapitał, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Rodzinny kapitał opiekuńczy przysługuje także obywatelom Ukrainy, którzy z powodu konfliktu zbrojnego przebywają z dziećmi legalnie na terenie Polski.

Rodzinny kapitał opiekuńczy przysługuje rodzicom od pierwszego dnia miesiąca w którym dziecko kończy 12. miesiąc życia do ostatniego dnia miesiąca w którym dziecko ukończy 35. miesiąc życia.

Wyjątek od powyższego stanowią osoby, które przyjęły dziecko na wychowanie i wystąpiły do sądu opiekuńczego z wnioskiem o jego przysposobienie, w tym rodzice adopcyjni.

W takim  przypadku kapitał przysługuje od pierwszego dnia 12. miesiąca do ostatniego dnia 35. miesiąca liczonego od dnia, w którym osoby te przyjęły dziecko na wychowanie i wystąpiły do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, ale nie dłużej niż:

• do miesiąca, w którym dziecko ukończy 7 lat,
• do miesiąca, w którym dziecko ukończy 10 lat – jeśli wobec dziecka podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego.

Z rodzinnego kapitału opiekuńczego skorzystają także rodziny, które w dniu wejścia życie ustawy, tj. 1 stycznia 2022 r., posiadają drugie lub kolejne dziecko, które  ukończyło przed tą datą 12 miesiąc życia ale nie minął miesiąc, w którym dziecko to kończy 35. miesiąca życia.

Rodziny te otrzymają rodzinny kapitał opiekuńczy proporcjonalnie za okres od 1 stycznia 2022 r. do końca miesiąca w którym drugie lub kolejne dziecko ukończy 35. miesiąc życia.

Odpowiednio zasada ta dotyczy osób, które przed 1 stycznia 2022 r. przyjęły dziecko na wychowanie i wystąpiły do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, w tym rodziców adopcyjnych - wówczas osoby te otrzymają kapitał pomniejszony za każdy miniony miesiąc od upływu 12. miesiąca od dnia, w którym przyjęły dziecko na wychowanie i wystąpiły do sądu opiekuńczego o  przysposobienie dziecka.

Rodzinny kapitał opiekuńczy nie przysługuje na dane dziecko jeśli:

•  dziecko zostało umieszczone w pieczy zastępczej;
•  rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej;
• członkowi rodziny przysługuje za granicą na dziecko świadczenie o podobnym charakterze do kapitału, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Rodzinny kapitał opiekuńczy przysługiuje w łącznej, maksymalnej wysokości 12 000 zł na dziecko, po 500 zł lub 1000 zł miesięcznie, bez względu na dochody rodziny. Rodzice sami mogą wybrać, czy chcą otrzymywać po 1000 zł miesięcznie przez rok, czy po 500 zł miesięcznie przez dwa lata. Rodzice będą mogli także raz w okresie otrzymywania kapitału, wystąpić z wnioskiem o zmianę miesięcznej wysokości pobieranego kapitału (np. z 500 zł na 1000 zł).

W przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców -  kwotę rodzinnego kapitału opiekuńczego ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty świadczenia przysługującego za dany miesiąc (250 zł albo 500 zł).

Co ważne rodzicom dziecka, które ukończyło 12. miesiąc przed 1 stycznia 2022 r. i przed tą datą nie minął miesiąc w którym dziecko ukończyło 35 miesiąc życia, rodzinny kapitał opiekuńczy przysługuje w wysokości 12 000 zł pomniejszonej o kwotę 500 zł za każdy miesiąc przed 1 stycznia 2022 r. począwszy od tego, w którym dziecko ukończyło 12 miesiąc. 

W takim przypadku rodzinny kapitał opiekuńczy przysługuje w wysokości 500 zł za każdy miesiąc proporcjonalnie za okres od 1 stycznia 2022 r. do końca miesiąca, w którym dziecko ukończy 35. miesiąc życia.

Wnioski o rodzinny kapitał opiekuńczy można składać od 1 stycznia 2022 r.

Ważne jest aby rodzice pamiętali o ustawowych terminach, tak aby otrzymać rodzinny kapitał opiekuńczy w maksymalnej w danym przypadku kwocie.

Rodzice dziecka będą mogli złożyć wniosek:

• od pierwszego dnia miesiąca, w którym dziecko kończy 9. miesiąc,
• do końca miesiąca, w którym dziecko kończy 13. miesiąc.

Jeśli złożą wniosek w powyższym okresie kapitał będzie im przysługiwał od pierwszego dnia miesiąca, w którym dziecko ukończyło 12. miesiąc do:

• ostatniego dnia miesiąca, w którym dziecko ukończy 23. miesiąc – jeśli we wniosku wskażą, że chcą otrzymywać kapitał po 1000 zł miesięcznie,
• ostatniego dnia miesiąca, w którym dziecko ukończy 35. miesiąc – jeśli we wniosku wskażą, że chcą otrzymywać kapitał po 500 zł miesięcznie.

Jeśli rodzic złoży wniosek po miesiącu, w którym dziecko ukończy 13. miesiąc, to otrzyma pomniejszony kapitał (o 500 zł za każdy miniony miesiąc od miesiąca ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia).

Co ważne: Jeżeli rodzic dziecka, które przed 1 stycznia 2022 r., ukończyło 12. miesiąc życia, ale nie minął miesiąc w którym dziecko kończy 35. miesiąca życia, złoży wniosek o rodzinny kapitał opiekuńczy w styczniu 2022 r., rodzinny kapitał opiekuńczy zostanie mu przyznany od stycznia 2022 r. Natomiast jeśli rodzic złoży wniosek o kapitał na ww. dziecko po 31 stycznia 2022 r., otrzyma świadczenie od miesiąca złożenia wniosku.

Przyjmowaniem wniosków o rodzinny kapitał opiekuńczy, ich rozpatrywaniem oraz przyznawaniem i wypłatą tego świadczenia zajmuje się Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Wniosek o rodzinny kapitał opiekuńczy należy złożyć do ZUS wyłącznie  przez Internet w postaci elektronicznej, za pomocą tych samych kanałów, co wnioski o świadczenie wychowawcze w ramach programu „Rodzina 800+”.

To:

• PUE ZUS lub aplikacja mobilna mZUS
• Portal Emp@tia MRPiPS
• Bankowość elektroniczna​​​

Jeżeli wniosek  zostanie złożony przez bankowość elektroniczną  albo portal Emp@tia, a wnioskodawca nie ma profilu na PUE ZUS, Zakład Ubezpieczeń Społecznych założy taki profil na podstawie danych z wniosku. Na PUE ZUS będzie można znaleźć wszystkie informacje na temat złożonego wniosku i jego obsługi.

Co ważne, rodzice, którzy nie posiadają nr PESEL, a także osoby, które przyjęły dziecko na wychowanie i wystąpiły do sądu opiekuńczego z wnioskiem o jego przysposobienie,  w tym rodzice adopcyjni, wniosek o rodzinny kapitał opiekuńczy powinni złożyć przez Platformę Usług Elektronicznych (PUE) ZUS.

Prawo do rodzinnego kapitału opiekuńczego ZUS ustala w terminie do 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku. Natomiast wypłata przysługującego kapitału nastąpi nie wcześniej niż w miesiącu, od którego przysługuje prawo do kapitału.

Postępowanie w sprawie rodzinnego kapitału opiekuńczego prowadzone jest w formie elektronicznej. Wszystkie informacje na temat wniosku i jego obsługi rodzic znajdzie na PUE ZUS.

Tak jak w przypadku programu „Rodzina 500+” i „Dobry start”, przyznanie przez ZUS kapitału nie będzie wymagało wydania decyzji administracyjnej. Jeśli kapitał zostanie przyznany, to rodzic otrzyma informację o przyznaniu świadczenia, która będzie znajdować się w skrzynce odbiorczej na profilu na PUE ZUS – także w sytuacji, gdy wniosek został złożony przez bankowość elektroniczną lub portal Empatia.

W przypadku odmowy przyznania kapitału, uchylenia lub zmiany prawa do kapitału oraz nienależnie pobranego kapitału ZUS wyda decyzję. Decyzję taką rodzic otrzyma elektronicznie na PUE ZUS. Od decyzji ZUS przysługuje odwołanie do Prezesa ZUS, a następnie skarga do sądu administracyjnego.

Wypłata przyznanego rodzinnego kapitału opiekuńczego będzie odbywać się wyłącznie w formie bezgotówkowej, na wskazane we wniosku konto bankowe.

Od 1 stycznia 2022 r. ZUS przyznaje prawo do rodzinnego kapitału opiekuńczego. Świadczenie to podlega unijnej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, jako klasyczne świadczenie rodzinne. Na podstawie przepisów krajowych, po spełnieniu warunków, świadczenie przyznawane jest w pełnej wysokości, niezależnie od wyznaczonego przepisami unijnymi państwa pierwszeństwa.

Przepisy o koordynacji stosuje się w przypadku, kiedy wnioskodawca lub drugi rodzic dziecka mieszka lub pracuje, albo pobiera świadczenie, takie jak np. emerytura, renta, czy zasiłek dla bezrobotnych w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Szwajcarii lub w niektórych przypadkach Wielkiej Brytanii. Wówczas wnioskodawca ma obowiązek wykazać powyższe informacje we wniosku o ustalenie prawa do rodzinnego kapitału opiekuńczego. Nie przekazanie powyższych danych może skutkować uznaniem przyznanego wcześniej świadczenia za nienależnie pobrane.
Ustaleniem czy i w jakim okresie w sprawie mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego zajmują się urzędy wojewódzkie. 

Jeżeli ze złożonego wniosku wynika, iż w sprawie mogą mieć zastosowanie przepisy unijne, po przyznaniu prawa do rodzinnego kapitału opiekuńczego, wniosek wraz z dokumentacją jest przekazywany przez ZUS do urzędu wojewódzkiego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania wnisokodawcy, w celu prowadzenia wymiany informacji z instytucją zagraniczną, w tym o przyznanym w Polsce w pełnej wysokości świadczeniu. 
Wnioskodawca również ma obowiązek poinformować instytucję zagraniczną o wszelkich zmianach sytuacji rodzinnej lub osobistej, które mają wpływ na prawo do świadczeń zagranicznych, w tym o przyznanym w Polsce świadczeniu.

Instytucje zagraniczne właściwe do wypłaty świadczeń dla dzieci zostały poinformowane o nowym polskim  świadczeniu, jakim jest rodzinny kapitał opiekuńczy i warunkach jego przyznawania w Polsce. Świadczenie przyznawane jest w pełnej wysokości, niezależnie od państwa pierwszeństwa, określonego w przepisach unijnych. Ostateczna decyzja o ustaleniu prawa i wysokości świadczeń zagranicznych należy do tych instytucji.

Przykład:
Ojciec dziecka zatrudniony jest na terytorium Niemiec, a matka dziecka jest osobą nieaktywną zawodowo w Polsce, nieobjętą z innego tytułu ubezpieczeniem społecznym. Matka zamieszkuje w Polsce wraz z dzieckiem. Rodzice dziecka pobierają niemieckie świadczenie rodzinne - Kindergeld. Po stronie niemieckiej leży pierwszeństwo do wypłaty świadczeń, jednakże w Polsce może być przyznany rodzinny kapitał opiekuńczy, do którego uprawniony jest rodzic dziecka niezależnie od ustalonego pierwszeństwa do wypłaty świadczeń. O przyznanym w Polsce świadczeniu urząd wojewódzki poinformuje instytucję zagraniczną, jednakże obowiązek ten spoczywa również na rodzicu. Od decyzji instytucji niemieckiej zależy wysokość świadczenia Kindergeld.