Konwencja została przyjęta przez 12 państw członkowskich Rady Europy w 1950 r. i weszła w życie w 1953 r. Stronami konwencji jest 47 państw (czerwiec 2015 r.), czyli wszystkie państwa członkowskie Rady Europy. Polska ratyfikowała konwencję w 1993 r.

Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności jest tradycyjnie postrzegana jako chroniąca prawa obywatelskie i polityczne. Jednak, na jej mocy ochrona udzielana jest także pewnym społecznym prawom człowieka. Po pierwsze, niektóre z zawartych w niej praw inne umowy międzynarodowe określają jako społeczne prawa człowieka (prawo do organizowania się, prawo do edukacji). Po drugie, gwarancje dotyczące krajowych procedur dochodzenia realizacji praw (postępowania sądowe) obejmują także procedury dochodzenia praw społecznych. Po trzecie, jest to efektem interpretacji jej postanowień przez Europejski Trybunał Praw Człowieka: według utrwalonego stanowiska Trybunału rzeczywista realizacja wielu z zawartych w konwencji praw politycznych i obywatelskich wymaga wdrożenia przynajmniej pewnych elementów gospodarczych lub społecznych praw człowieka. Zapewniana w ten sposób ochrona praw społecznych obejmuje zatem gwarancje materialne, z zastrzeżeniem jednak, że przyznawane gwarancje zmierzają do zapewnienia pełnego wdrożenia praw obywatelskich i politycznych.

Gwarantem przestrzegania konwencji jest Europejski Trybunał Praw Człowieka. Prawo do skargi umożliwia osobom (skargi indywidualne) i państwom-stronom konwencji (skargi międzypaństwowe) dochodzenie praw i wolności zagwarantowanych w Konwencji.

Nad wykonaniem wyroków Trybunału czuwa Komitet Ministrów Rady Europy. Państwa mają obowiązek przedstawiania Komitetowi Ministrów informacji o działaniach podjętych lub planowanych w celu wykonania wyroku. Skarżący, organizacje pozarządowe i krajowe instytucje ochrony praw człowieka mają prawo przedstawiania uwag do tych informacji.