Fundamentem dobrej strategii jest odpowiednie rozpoznanie otoczenia i uwarunkowań. To zdanie tylko pozornie banalne.

Choć w przeszłości w resorcie obrony narodowej organizowano przeglądy obronne i tworzono dokumenty o statusie „strategicznym”, opierały się one na nierealistycznej ocenie środowiska bezpieczeństwa Polski oraz powierzchownej metodologii. Błędne podstawy skutkowały nieadekwatnymi rekomendacjami, zaś efektem był potencjał nieodpowiadający potrzebom obronnym państwa.

Decydując się na uruchomienie w połowie 2016 roku Strategicznego Przeglądu Obronnego, kierownictwo MON wyszło z założenia, że potrzebne jest kompleksowe i trzeźwe spojrzenie na polską obronność. Historia naszej Ojczyzny dowiodła, że nie możemy sobie pozwolić na strategiczne pomyłki.

Od początku wyznaczyliśmy sobie jasne cele. Po pierwsze, stworzenie wizji Sił Zbrojnych RP adekwatnej do aktualnych i przyszłych zagrożeń oraz posiadanych zasobów. Po drugie, określenie konkretnych metod realizacji tej wizji w praktyce. Po trzecie, stworzenie trwałych podstaw do prowadzenia polityki obronnej opartej na analizie danych i racjonalnym procesie decyzyjnym. Biorąc pod uwagę przyjęte założenia i zastosowane metody badawcze, należy stwierdzić, że Strategiczny Przegląd Obronny 2016 był przedsięwzięciem innowacyjnym w historii resortu. Rozpoczynając pracę nad nim, zdawaliśmy sobie sprawę, że będzie to nie tylko trudne zadanie pod względem merytorycznym, ale również wyzwanie organizacyjne. Na potrzeby przedsięwzięcia utworzyliśmy Zespół SPO, który składał się z pięciu Zespołów Badawczych. Obszary badawcze dla wspomnianych Zespołów zostały określone przez Ministra Obrony Narodowej:

- Zespół Badawczy nr 1 – Środowisko bezpieczeństwa RP;
- Zespół Badawczy nr 2 – Podsystem kierowania obroną narodową;
- Zespół Badawczy nr 3 – Zdolności operacyjne Sił Zbrojnych RP;
- Zespół Badawczy nr 4 – Pozamilitarne przygotowania obronne;
- Zespół Badawczy nr 5 – Proces planowania obronnego.

W skład Zespołów weszli wojskowi oraz cywilni pracownicy o bogatym doświadczeniu oraz zróżnicowanej specjalizacji i wykształceniu. Mając świadomość szerokiego zakresu tematycznego, z którym się zmierzyliśmy, zaprosiliśmy do współpracy przedstawicieli innych ministerstw (m.in. Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji czy Ministerstwa Rozwoju), Biura Bezpieczeństwa Narodowego, rządowych ośrodków badawczych (jak Instytut Zachodni, Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia czy Polski Instytut Spraw Międzynarodowych) oraz służb specjalnych. Korzystaliśmy ze wsparcia ekspertów ze świata akademickiego i pozarządowych ośrodków badawczych. Ponadto zostaliśmy zasileni wiedzą i doświadczeniami przedstawicieli uznanych instytucji z państw sojuszniczych – proces SPO stał się dodatkowym narzędziem wzmacniania relacji dwustronnych. Uznaliśmy, że otwartość na zróżnicowane opinie i rozwiązania tylko nas wzbogaci.

Zadaniem każdego Zespołu Badawczego było wypracowanie wniosków i rekomendacji na podstawie ekspertyz dotyczących powierzonego obszaru badawczego, zarówno o charakterze diagnostycznym, jak i prognostycznym. Następnie zostały one przeanalizowane, zaś na ich podstawie wypracowaliśmy wnioski oraz rekomendacje.

Przeprowadzona przez Zespół Badawczy nr 1 analiza środowiska bezpieczeństwa państwa i stworzone na jej podstawie scenariusze potencjalnego rozwoju sytuacji, odegrały szczególną rolę w całym procesie SPO 2016. To na nich oparły się prace wszystkich pozostałych Zespołów.

Metody scenariuszowa oraz delficka pozwoliły członkom Zespołów odpowiedzieć na podstawowe pytania: jakie są aktualne i przyszłe potrzeby Polski w zakresie obronności? Co możemy zrobić aby je wypełnić?

Korzyści z tego racjonalnego podejścia najwyraźniej widać było w pracach Zespołu Badawczego nr 3. Zajmował się on nie tylko analizą zdolności operacyjnych, ale również stworzeniem optymalnego modelu Sił Zbrojnych RP w perspektywie 2032 roku. Wypracowane warianty poddaliśmy wszechstronnej weryfikacji za pomocą licznych gier wojennych i symulacji, w tym kosztowych.

Ostatecznie wybrany model jest rozwiązaniem optymalnym. Pozwoli on na umocnienie naszej roli w NATO i pełnienie roli zwornika działań Sojuszu Północnoatlantyckiego na wschodniej flance. Chcemy zbudować potencjał do efektywnego odstraszania. W razie najbardziej pesymistycznego scenariusza Polska będzie gotowa do prowadzenia efektywnej operacji obronnej, w tym odpierania działań nieregularnych, a także znaczącego uczestnictwa w obronie kolektywnej. Uwzględniliśmy również konieczność konstruktywnego udziału w operacjach zagranicznych, stanowiącego znaczący wkład w działania sojusznicze, ale nie deformującego kierunku rozwoju Sił Zbrojnych i pozyskiwania sprzętu.

W przyjętej wizji zrywamy z fałszywym dylematem wyboru pomiędzy jakością a ilością. Odpowiednie wyposażenie, szkolenie i ogólna organizacja mają ogromne znaczenie, niemniej wciąż istotny jest czynnik nasycenia pola walki. Szybka redukcja liczebności armii w ostatnich dekadach nie była wynikiem odpowiednio pogłębionej refleksji. Rozwój naszych sił zbrojnych powinien bazować na rzetelnej analizie potrzeb obronnych, a nie wynikać z bezrefleksyjnego naśladowania intelektualnych mód.

Strategiczny Przegląd Obronny 2016 służył również wypracowaniu zmian w systemie kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP. Analizy wykonane przez Zespół Badawczy nr 2 potwierdziły konieczność pilnej reformy najwyższych struktur wojskowych. Podobnie jak w przypadku modelu przyszłych Sił Zbrojnych RP, uznaliśmy, że sama praca teoretyczna nie wystarczy i nasze propozycje powinny zostać zbadane za pomocą realistycznych symulacji. Posłużyła temu dwustopniowa weryfikacja, składająca się ze strategicznej gry wojennej oraz ćwiczenia dowódczo-sztabowego pk. ZIMA-17 – największego i najambitniejszego przedsięwzięcia tego typu od wielu lat. W zakresie kierowania przedstawiamy ogólne wytyczne, które powinny stać się podstawą decydujących rozstrzygnięć w najbliższym czasie.

Zespół Badawczy nr 4 zmierzył się z trudnym zadaniem oceny stanu pozamilitarnych przygotowań obronnych – obszaru, który boleśnie odczuł skutki zaniedbań ostatnich dekad. Odbudowa zdolności w tym zakresie jest konieczna i będzie wymagała ścisłej współpracy resortu obrony narodowej z innymi ministerstwami oraz władzami samorządowymi.
Zespół zajmował się również kwestiami polityki zbrojeniowej – jego rekomendacje zostaną uwzględnione przez pracujący już w MON zespół ds. opracowania Narodowej Polityki Zbrojeniowej.

Przeprowadzone analizy utwierdziły nas w przekonaniu, że działając w przemyślany sposób, możemy zbudować podstawy do bycia inicjatorem współpracy regionalnej, ważnym głosem w NATO, a – w razie potrzeby – skutecznie się bronić. Zdajemy sobie sprawę z tego, że wysiłek włożony w SPO 2016 na niewiele się zda, jeżeli nie utrwalimy w resorcie kultury krytycznego myślenia i zarządzania poprzez cele. Zespół Badawczy nr 5 przygotował zestaw rekomendacji, mających na celu uporządkowanie planowania obronnego – jego usystematyzowanie i uproszczenie. Wierzymy, że cele w zakresie obronności państwa możemy realizować jak nowoczesna organizacja, według przemyślanej strategii.

Szczegółowe wyniki Przeglądu nie mogą zostać ujawnione. „Koncepcja Obronna RP” prezentuje więc ogólne wnioski z naszych analiz i nakreśloną na ich podstawie wizję polskiej obronności w przyszłości. Dokument dzieli się na dwie zasadnicze części. W pierwszej części pokazaliśmy wyzwania, z którymi będziemy się mierzyć w perspektywie 2032 roku. Opisuje ona podstawowe założenia, które przyjęliśmy po dokonaniu analizy strategicznej położenia Polski.

W drugiej części opisaliśmy kierunki zmian, które muszą zostać przyjęte, co pozwoli nam stawić czoło wymienionym wcześniej wyzwaniom. Choć zmiany dotyczą zróżnicowanych obszarów działalności wojska, składają się na jedną, spójną wizję.

Rada Ministrów z mocy Konstytucji „sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju”. Kwestie obronne należy jednak traktować jako element szeroko pojmowanego bezpieczeństwa państwa. Wierzymy, że rezultaty SPO 2016 będą stanowić wartościowy wkład w Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego, zapowiadany przez Biuro
Bezpieczeństwa Narodowego.

Możliwość kierowania procesem Strategicznego Przeglądu Obronnego na polecenie Ministra Obrony Narodowej Antoniego Macierewicza była zaszczytem i wyzwaniem. Zespół SPO wykonał ogromną pracę, zaś jej efekty w postaci szczegółowych rekomendacji są już kierowane do wdrożenia. Liczę, że „Koncepcja Obronna RP” spotka się z Państwa zainteresowaniem. 

Tomasz Szatkowski, Pełnomocnik Ministra Obrony
Narodowej ds. Strategicznego Przeglądu Obronnego,
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej