Komunikat Generalnego Inspektora Informacji Finansowej nr 98 odnoszący się do wyników kontroli NIK nr P/24/010

Generalny Inspektor Informacji Finansowej (dalej: „GIIF”) dziękuje Najwyższej Izbie Kontroli (dalej: „NIK”) za przeprowadzenie kontroli i prezentację analizy wykonanej przez kontrolerów nt. funkcjonowania systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (dalej: „AML/CFT”) opublikowaną przez NIK w dniu 2 lipca 2025 (kontrola P/24/010). Dokument ten zostanie uwzględniony przez GIIF w ciągłym procesie, jakim jest doskonalenie systemu AML/CFT. 
W ocenie GIIF, w informacjach o wynikach kontroli (a w szczególności w ocenie ogólnej), w celu podniesienia poziomu obiektywizmu dokumentu, warto byłoby umieścić zarówno główne ustalenia negatywne, jak i pozytywne.
Z uwagi na ich brak, należy podkreślić, że w ramach zagadnień wyróżnionych pozytywnie przez kontrolerów NIK znalazły się m.in. działania związane z blokadami rachunków, jakość merytoryczna kontroli, funkcjonowanie Komitetu Bezpieczeństwa Finansowego, zażalenia GIIF na prokuratorskie postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania oraz intensywna współpraca międzynarodowa. 
Analiza kontrolerów NIK wykazała w szczególności wysoką jakość zawiadomień składanych przez GIIF o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu do jednostek organizacyjnych prokuratury. W badanej próbie, na 1711 zawiadomień odmówiono wszczęcia postępowań jedynie w 10 przypadkach, czyli w odniesieniu do 0,6% ogółu.

Odnosząc się do poszczególnych zarzutów, należy podkreślić ich kontekst:

1.    Krajowa Ocena Ryzyka i Strategia Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy i Finansowaniu Terroryzmu
W odniesieniu do Krajowej Oceny Ryzyka (dalej: „KOR”), kontrolerzy NIK nie sformułowali zarzutów w odniesieniu do jej zakresu merytorycznego, który uznali za prawidłowy, a jedynie w kwestii związanej z terminami wdrożenia.
W opinii NIK, działania Departamentu Informacji Finansowej (dalej: „DIF”) w zakresie przyspieszenia aktualizacji KOR w związku ze wzrostem ryzyka wynikającego z konfliktu zbrojnego na Ukrainie i powiązanej z tym migracji, były niewystarczające. 
GIIF zauważa, że aktualizacja KOR dokonana w listopadzie 2023 r., mimo przekroczenia standardowego cyklu, była wynikiem kompleksowej analizy zmienionych uwarunkowań operacyjnych. Czynniki takie jak: napływ uchodźców z Ukrainy, przyjęcie przez Polskę przepisów ułatwiających legalny pobyt i pracę dla obywateli Ukrainy oraz zmiana aktywności przestępczej, miały kluczowe znaczenie w procesie opracowywania dokumentu KOR 2023. W związku z konfliktem na Ukrainie, konieczne było przebudowanie niektórych jego części oraz wydłużenie czasu potrzebnego na jego powstanie.
NIK wskazała również, że projekt Strategii przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (dalej: „Strategia”) został opracowany z opóźnieniem.  GIIF pragnie zauważyć, że przepisy prawa nie narzucają sztywnego terminu opracowania Strategii w oparciu o KOR. 

2.    Kontrola instytucji obowiązanych
NIK oceniła jako prawidłowe dokumenty pokontrolne DIF w zakresie kontroli AML/CFT i nie wniosła uwag do ich zakresu.
W raporcie pokontrolnym podniesiono jednak, że czynności kontrolne w instytucjach obowiązanych były realizowane częściowo przez pracowników nieposiadających formalnie udokumentowanych kwalifikacji w zakresie metodyki prowadzenia czynności kontrolnych i audytowych. 
Warto podkreślić, że zmiany kadrowe w DIF w obszarze kontroli instytucji obowiązanych miały charakter stopniowy i ewolucyjny. W reakcji na zidentyfikowane potrzeby, z Wydziału Kontroli wydzielony został Wydział Postępowań Administracyjnych. Jednocześnie ani wystąpienie NIK ani ewaluacje, którym podlegał polski system przeciwdziałania praniu pieniędzy, nie wskazały negatywnych konsekwencji dla pracy Wydziału Kontroli czy jakości przeprowadzonych kontroli, spowodowanych przez te zmiany.
W ocenie GIIF, na profesjonalizm i efektywność podejmowanych działań, przekładają się przede wszystkim praktyczne umiejętności i doświadczenie pracowników, uzupełnione o teoretyczne przeszkolenie i wiedzę z zakresu obszaru AML/CFT. Zasadność takiego podejścia znajduje potwierdzenie m.in. w protokołach kontroli sporządzonych przez kontrolerów GIIF, które zostały pozytywnie ocenione przez Europejski Urząd Nadzoru Bankowego. NIK również nie złożyła zastrzeżeń do protokołów sporządzanych w Wydziale Kontroli. 
Ponadto, NIK podniosła, że GIIF jako koordynator kontroli nie monitorował terminowości oraz nie weryfikował kompletności przekazywanych planów kontroli. W tym miejscu należy zaznaczyć, że przepisy ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu ¹ nie nakładają na GIIF obowiązku dokonywania wskazanego monitoringu.

3.    Postępowania administracyjne 
W kontrolowanym przez NIK okresie GIIF przeprowadził 60 postępowań, z czego 39 prowadzonych było w I instancji oraz 21 w II instancji.  W 14 przypadkach (23%)  sprawy zakończyły się w I instancji (strona nie skorzystała z prawa do wniesienia środka zaskarżenia). NIK wskazała na zwłokę we wszczynaniu postępowań przez GIIF lub ich długotrwałe, a w przypadku jednego postępowania, przewlekłe prowadzenie. 
W przypadku żadnego z krytycznie wskazanych postępowań administracyjnych, nie można stwierdzić, aby postępowania te były prowadzone dłużej niż to niezbędne, w celu prawidłowej analizy i oceny zebranego, niejednokrotnie obszernego, materiału dowodowego. Postępowania administracyjne z zakresu AML/CFT są wielowątkowe, złożone i dotyczą kilku obszarów, co powoduje po stronie GIIF konieczność priorytetyzacji i wszczynanie w pierwszej kolejności postępowań administracyjnych w sprawach o najcięższej wadze naruszeń.

4.    Analizy wstępne i operacyjne 
Wyniki prowadzonych w GIIF analiz są podstawą składania zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Zidentyfikowany przez NIK niski odsetek odmów wszczęcia postępowania wskazuje na wysoką jakość prowadzonych w GIIF analiz. 
NIK zbadała terminy jakie upływały od daty wpływu do daty kwalifikacji zawiadomienia. Jednak próba, na podstawie której NIK wyciągała wnioski nie została dobrana obiektywnie. NIK dokonała analizy na podstawie najdłużej oczekujących zawiadomień i ustaliła, że czas procedowania zawiadomień był długotrwały. Jednocześnie stwierdzono, że GIIF nie wdrożył rozwiązań w celu skrócenia czasu potrzebnego na przeprowadzenie wstępnej analizy wszystkich zawiadomień. 
Należy podkreślić, że GIIF podjął szereg działań zmierzających do usprawnienia procesu analizy zawiadomień od instytucji obowiązanych i jednostek współpracujących, m.in. poprzez zwiększenie zatrudnienia i rozpoczęcie prac nad wdrożeniem nowego systemu informatycznego SIGIIF 2.0. Proces ten jest nadal kontynuowany. Natomiast, w ocenie GIIF, rozwiązania proponowane przez NIK, m.in. wprowadzenie jednolitego terminu dla procedowania różnych kategorii spraw (w tym charakteryzujących się różnorodnością informacji oraz wielością podmiotów powiązanych), rozbudowanie opisowych tekstów podsumowujących wyniki kwalifikacji czy ustalenie sztywnych zakresów czynności realizowanych przez analityków DIF, nie przyczynią się do zdecydowanej poprawy czasu realizacji spraw, a mogą pośrednio skutkować spadkiem jakości analizy. 
Niezależnie od powyższego, GIIF uznaje jako priorytet konieczność podejmowania dalszych działań na rzecz skrócenia czasu upływającego od dnia wpływu zawiadomień do dnia przeprowadzenia ich wstępnej analizy, za pomocą regulacji wewnętrznych, rozwoju zasobów ludzkich oraz narzędzi informatycznych.

Odnosząc się krótko do wydanego przez NIK komunikatu, w tytule którego użyto sformułowanie „Ograniczona skuteczność systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu w Polsce” mamy nadzieję, że wyżej przytoczone tezy stanowią merytoryczną przeciwwagę dla tego subiektywnego, negatywnego przekazu. Istotnym tutaj będzie również przytoczenie raportu Basel AML Index 2024, w którym Polska zajmuje 14. miejsce spośród 31 krajów europejskich w rankingu oceniającym ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Oznacza to poprawę o 5 pozycji Polski w stosunku do danych przywołanych przez NIK i odwołujących się do raportu z 2022 roku.

Podsumowanie
Z poszanowaniem wzajemnych kompetencji, GIIF ma odmienną opinię na temat szeregu zagadnień przedstawionych w raporcie NIK. Co istotne, niektóre z zastrzeżeń NIK dotyczą zagadnień, które nie zostały szczegółowo uregulowane w przepisach ustawowych. Rozwiązania funkcjonujące w GIIF, są oparte na zindywidualizowanej analizie specyfiki branży AML oraz uwzględniają uwarunkowania operacyjne i odpowiadają wymogom należytej staranności i rzetelności. GIIF stale dąży do podniesienia efektywności realizowanych zadań i dalszego doskonalenia systemu AML/CFT. Zalecenia pokontrolne NIK zostały już wykorzystane do merytorycznej analizy, w celu przygotowania nowych rozwiązań, adekwatnych do dynamicznie zmieniających się warunków w systemie AML/CFT.

¹ t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 644