W związku z przysługującą, na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz. U. poz. 723, z późn. zm.) – zwanej dalej „ustawą AML”, kompetencją do udostępniania wiedzy i informacji z zakresu przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, Generalny Inspektor Informacji Finansowej – zwany dalej „Generalnym Inspektorem” zwraca uwagę na następujące kwestie.

 

1. Wybrane przepisy ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu z uwzględnieniem znowelizowanych przepisów.

Zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy AML instytucje obowiązane zdefiniowane w art. 2 ust. 1 ustawy AML, zobligowane zostały do stosowania wobec swoich klientów środków bezpieczeństwa finansowego.

Katalog środków bezpieczeństwa finansowego został określony w art. 34 ust. 1 ustawy AML. Natomiast przypadki, w których instytucje obowiązane muszą je stosować wskazano w art. 35 ustawy AML. Przykładowo w świetle art. 35 ust. 2 ustawy AML w obecnym brzmieniu instytucje obowiązane stosują środki bezpieczeństwa finansowego również w odniesieniu do klientów, z którymi utrzymują stosunki gospodarcze, z uwzględnieniem rozpoznanego ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, w szczególności gdy doszło do zmiany uprzednio ustalonego charakteru lub okoliczności stosunków gospodarczych. Stosownie do art. 33 ust. 4 ustawy AML, instytucje obowiązane stosują środki bezpieczeństwa finansowego w zakresie i z intensywnością uwzględniającymi rozpoznane ryzyko prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związane ze stosunkami gospodarczymi lub z transakcją okazjonalną oraz jego ocenę.

Zgodnie z art. 34 ust. 1 pkt 4 lit. a ustawy AML, w ramach bieżącego monitorowania stosunków gospodarczych klienta, instytucja obowiązana prowadzi między innymi analizę transakcji przeprowadzanych w ramach stosunków gospodarczych w celu zapewnienia, że transakcje te są zgodne z wiedzą instytucji obowiązanej o kliencie, rodzaju i zakresie prowadzonej przez niego działalności oraz zgodne z ryzykiem prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związanym z tym klientem.

W świetle art. 43 ust. 3 ustawy AML instytucje obowiązane prowadzą bieżącą analizę przeprowadzanych transakcji. Jednocześnie Generalny Inspektor wskazuje na znowelizowane, ustawą z dnia 30 marca 2021 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu oraz niektórych innych ustaw, brzmienie art. 43 ust. 4 ustawy AML: „W przypadku ujawnienia transakcji:

1) skomplikowanych lub

2) opiewających na wysokie kwoty, które nie są uzasadnione okolicznościami przeprowadzenia transakcji, lub

3) przeprowadzanych w nietypowy sposób, lub

4) wydających się nie mieć uzasadnienia prawnego lub gospodarczego

– instytucje obowiązane podejmują działania w celu wyjaśnienia okoliczności, w jakich przeprowadzono te transakcje, oraz, w przypadku transakcji przeprowadzanych w ramach stosunków gospodarczych, intensyfikują stosowanie środka bezpieczeństwa finansowego, o  którym mowa w art. 34 ust. 1 pkt 4, w odniesieniu do stosunków gospodarczych, w ramach których te transakcje zostały przeprowadzone.”

Nowa redakcja przedmiotowego przepisu ustawy nie zmienia w sposób zasadniczy obowiązków nałożonych na instytucje obowiązane w związku z ujawnieniem transakcji o właściwościach wskazanych w tym przepisie. W celu zapewnienia przepisowi art. 43 ust. 4 ustawy AML większej klarowności, cechy transakcji, których ujawnienie wymaga podjęcia przez instytucje obowiązane określonych w tym artykule działań, zostały wskazane w odrębnych jednostkach redakcyjnych.

 

2. Wybrane (przykładowe) okoliczności uznawane przez Generalnego Inspektora jako nieprawidłowe wykonywanie ustawowych obowiązków wynikających z ustawy AML.

Na potrzeby niniejszego komunikatu Generalny Inspektor zwraca uwagę na wybrane okoliczności, które w jego ocenie wskazują na nieprawidłowe wykonywanie obowiązków wynikających z ustawy AML.

Przykład 1:

Instytucja obowiązana nawiązała stosunki gospodarcze z klientem będącym osobą fizyczną deklarującą, iż na rachunek założony w instytucji obowiązanej będzie wpływało wynagrodzenie klienta z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Na rachunek przez kilka miesięcy wpływały środki w wysokości odpowiadającej wysokości średniego miesięcznego wynagrodzenia, po czym przykładowo wpłynęła kwota kilkunastokrotnie wyższa od wcześniejszych wpływów. Instytucja obowiązana nie podjęła żadnych działań w związku z przeprowadzeniem transakcji, w szczególności nie podjęła działań zmierzających do ustalenia źródła pochodzenia wartości majątkowych będących w dyspozycji klienta.

Przykład 2:

Instytucja obowiązana nawiązała stosunki gospodarcze z klientem będącym nowo założoną spółką prawa handlowego, deklarującą, iż na rachunek założony w instytucji obowiązanej będą wpływały środki związane z bieżącym prowadzeniem działalności gospodarczej. Przez kilka miesięcy od założenia rachunku nie były dokonywane żadne wpływy na rachunek, po czym przykładowo wpłynęło kilka transakcji o wartości przekraczającej milion PLN. Instytucja obowiązana nie podjęła żadnych działań w związku z przeprowadzeniem transakcji, w szczególności nie podjęła działań zmierzających do ustalenia źródła pochodzenia wartości majątkowych będących w dyspozycji klienta.

Ocena działania instytucji obowiązanych

W obu przedstawionych przykładach wystąpiły okoliczności wskazujące na brak realizacji przez instytucje obowiązane działań w zakresie bieżącej analizy przeprowadzanych transakcji, jak również brak stosowania wobec klientów środków bezpieczeństwa finansowego. Instytucje obowiązane w szczególności:

• nie zapewniły, iż przeprowadzane w ramach stosunków gospodarczych transakcje są zgodne z wiedzą tej instytucji o kliencie, rodzaju i zakresie prowadzonej przez niego działalności oraz zgodne z ryzykiem prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związanym z tym klientem,
• nie zbadały źródła pochodzenia wartości majątkowych będących w dyspozycji klienta,
• nie zapewniły, że posiadane dokumenty, dane lub informacje dotyczące stosunków gospodarczych były na bieżąco aktualizowane.

W obu przykładach wystąpiły okoliczności wskazujące na charakter transakcji niezgodny z wiedzą jaką instytucja obowiązana posiadała o kliencie. Ponadto w pierwszym przykładzie doszło do sytuacji, w której klient uzyskał wpływy na rachunek o wysokości wielokrotnie przekraczającej zadeklarowaną wysokość wpływów. W drugim przypadku doszło do sytuacji, w której nowy klient instytucji obowiązanej, nieposiadający praktycznie żadnej historii transakcji, jak również nieposiadający doświadczenia ani renomy tłumaczącej wysokość wpływów na rachunek, otrzymuje wpłaty o znacznej (milionowej) wartości.

Podkreślić należy, iż sytuacja w której na rachunek klienta instytucji obowiązanej posiadającego już co najmniej kilkumiesięczną historię transakcji, jednorazowo wpływają środki kilkukrotnie przewyższające łączną wartość wszystkich wpływów na rachunek tego klienta np. za poprzednie 12 miesięcy, a instytucja obowiązana nie stosuje wobec klienta środków bezpieczeństwa finansowego, w szczególności nie podejmuje żadnych działań celem ustalenia źródła pochodzenia wartości majątkowych, jest niedopuszczalna z punktu widzenia przepisów ustawy AML.

Analogicznie wygląda sytuacja w odniesieniu do klientów nowych, nieposiadających praktycznie żadnej historii transakcji, jak również nieposiadających doświadczenia ani renomy tłumaczącej wysokość wpływów na rachunek. Sytuacja, w której na rachunek takiego klienta wpływają wpłaty o znacznej (przykładowo milionowej) wartości, a instytucja obowiązana nie stosuje wobec klienta środków bezpieczeństwa finansowego, w szczególności nie podejmuje żadnych działań celem ustalenia źródła pochodzenia wartości majątkowych, jest niedopuszczalna z punktu widzenia przepisów ustawy AML.

 

3. Praktyczne aspekty działań podejmowanych przez instytucje obowiązane w przypadku realizacji przez klienta transakcji niezgodnych z wiedzą tej instytucji o kliencie, rodzaju i zakresie prowadzonej przez niego działalności.

Instytucja obowiązana jest zobligowana zapewnić, że transakcje przeprowadzane w ramach stosunków gospodarczych są zgodne z wiedzą tej instytucji o kliencie, rodzaju i zakresie prowadzonej przez niego działalności oraz zgodne z ryzykiem prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związanym z tym klientem.

Przywołane w niniejszym komunikacie regulacje wskazują, iż w przypadku instytucji obowiązanych prowadzących w ramach stosunków gospodarczych rachunki dla klientów (np. banki, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, instytucje płatnicze) instytucje te są między innymi zobligowane do:

• precyzyjnego ustalenia profilu klienta, który następnie będzie wykorzystywany do bieżącego monitorowania stosunku gospodarczego;
• zidentyfikowania transakcji niezgodnych z wiedzą, jaką ta instytucja posiada o kliencie oraz rodzaju i zakresie prowadzonej przez niego działalności oraz niezgodnych z ryzykiem prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związanym z tym klientem;
• zapewnienia, że przeprowadzane w ramach stosunku gospodarczego transakcje są zgodne z wiedzą tej instytucji o kliencie, rodzaju i zakresie prowadzonej przez niego działalności oraz zgodne z ryzykiem prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związanym z tym klientem.

Oznacza to również, że instytucja obowiązana zapewnia, że wykonywane przez klienta transakcje są zgodne z ustalonym profilem tego klienta (czyli wiedzą zdobytą podczas nawiązywania relacji oraz w trakcie ich utrzymywania), na który składają się w szczególności poniższe elementy:

• wartość transferowanych środków (instytucja obowiązana zapewnia, że wartość rzeczywistych transakcji nie odbiega od deklaracji klienta lub przedłożonych przez niego dokumentów),
• częstotliwość dokonywania transakcji (instytucja obowiązana zapewnia, że częstotliwość rzeczywistych transakcji nie odbiega od deklaracji klienta lub przedłożonych przez niego dokumentów),
• rodzaj transakcji (instytucja obowiązana zapewnia, że transakcje przeprowadzane przez klienta są zgodne z rodzajem transakcji wskazanych w deklaracji klienta),
• przedmiot transakcji (instytucja obowiązana zapewnia, że transakcje przeprowadzane przez klienta są zgodne z zadeklarowanym przez niego profilem działalności),
• kierunek/kraj transakcji (instytucja obowiązana zapewnia, że kierunek/kraj transakcji przeprowadzanych za pośrednictwem rachunku jest zgodny z kierunkami/krajami transakcji wskazanymi w deklaracji klienta).

Obowiązek zapewnienia, że przeprowadzane przez klienta transakcje są zgodne z wiedzą instytucji obowiązanej o kliencie, rodzaju i zakresie prowadzonej przez niego działalności oraz zgodne z ryzykiem prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związanym z tym klientem dotyczy wszystkich klientów bez względu na ich rodzaj (osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej) oraz przypisany poziom ryzyka (np. niski, średni, wysoki).  

Instytucja obowiązana nie może opierać swojej wiedzy o kliencie wyłącznie na podstawie jego wcześniejszych transakcji. Przykładowo jeżeli podczas nawiązywania relacji klient zadeklarował m.in. iż będzie otrzymywał wynagrodzenie za pracę, a następnie jego pierwsze transakcje wskazują na prowadzenie działalności gospodarczej to instytucja obowiązana nie może automatycznie uznać, że:

• celem stosunku gospodarczego staje się wykonywanie transakcji związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej klienta,
• każda kolejna transakcja związana z prowadzeniem działalności gospodarczej klienta jest zgodna z wiedzą instytucji obowiązanej o kliencie, rodzaju i zakresie prowadzonej przez niego działalności oraz zgodna z ryzykiem prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związanym z tym klientem.

Należy w szczególności przyjąć, że w opisanym przykładzie doszło do zmiany uprzednio ustalonego charakteru lub okoliczności stosunku gospodarczego. Oznacza to, że działalność klienta, która odbiega od posiadanych przez instytucję obowiązaną informacji (złożonych przez klienta oświadczeń, deklaracji lub dokumentów) wymaga natychmiastowego zastosowania środków bezpieczeństwa finansowego w tym aktualizacji dokumentów i danych. Należy przy tym podkreślić, że instytucja obowiązana powinna znać i rozumieć uzasadnienie gospodarcze dokonywanych przez klienta transakcji. Sytuacja, w której instytucja obowiązana akceptuje zdawkowe wyjaśnienia, niepozwalające na faktyczne zrozumienie aktywności klienta, nie może być rozumiana jako należyte zastosowanie środka bezpieczeństwa finansowego, o którym mowa w art. 34 ust.1 pkt 4 lit a - c ustawy AML.

 

4. Planowane czynności w zakresie kontrolowania instytucji obowiązanych.

W przedstawionych w pkt III niniejszego komunikatu przypadkach wystąpiły okoliczności uzasadniające podjęcie działań na podstawie ustawy AML, w szczególności w zakresie badania źródła pochodzenia wartości majątkowych. Brak podjęcia działań po stronie instytucji obowiązanych w sytuacjach podobnych do przedstawionych, wskazuje na nieprzestrzeganie przez instytucję obowiązaną postanowień ustawy AML. Identyfikacja tego typu przypadków przez Generalnego Inspektora wiązać się może z podjęciem wobec instytucji obowiązanej działań kontrolnych przez podmioty, o których mowa w art. 130 ust. 1 i 2 ustawy AML.

Realizowanie przez instytucje obowiązane transakcji, które nie są zgodne w szczególności z zadeklarowanymi przez klienta informacjami na temat wartości transferowanych środków, częstotliwości dokonywania transakcji, rodzaju transakcji, przedmiotu transakcji, kierunku/kraju transakcji, może być uznane przez kontrolerów jako niedopełnienie obowiązku stosowania środka bezpieczeństwa finansowego, o którym mowa w art. 33 w zw. z art. 34 ust. 1 pkt 4 ustawy AML.

Brak podjęcia przez instytucje obowiązane działań w przypadku przeprowadzania przez klienta transakcji skomplikowanych lub opiewających na wysokie kwoty, które nie są uzasadnione okolicznościami przeprowadzenia transakcji, lub przeprowadzanych w nietypowy sposób, lub wydających się nie mieć uzasadnienia prawnego lub gospodarczego, może być uznane przez kontrolerów jako niedopełnienie obowiązku stosowania środka bezpieczeństwa finansowego, o którym mowa w art. 33 w zw. z art. 34 ust. 1 pkt 4 ustawy AML.

Brak posiadania przez instytucje obowiązane informacji, które powinny służyć następnie do bieżącego monitorowania stosunków gospodarczych (w szczególności zadeklarowanych przez klienta informacji na temat wartości transferowanych środków, częstotliwości dokonywania transakcji, rodzaju transakcji, przedmiotu transakcji, kierunku/kraju transakcji), może być uznany przez kontrolerów jako niedopełnienie obowiązku stosowania środka bezpieczeństwa finansowego, o którym mowa w art. 33 w zw. z art. 34 ust. 1 pkt 3 ustawy AML.