Ekoprojektowanie

Inicjatywa na rzecz zrównoważonych produktów - ekoprojektowanie

W 2022 r. Komisja Europejska (KE) przedstawiła pakiet wniosków, tj. powiązanych ze sobą inicjatyw dotyczących zrównoważonych produktów – COM(2022) 140. Jego głównym elementem był wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie ekoprojektu dla zrównoważonych produktów. Wnioski przedstawiały także ukierunkowane inicjatywy sektorowe – „Strategię UE na rzecz zrównoważonych wyrobów włókienniczych w obiegu zamkniętym” COM(2022) 141 oraz zmianę rozporządzenia w sprawie wyrobów budowlanych COM(2022) 144, dotyczące dwóch priorytetowych grup produktów, które mają znaczący wpływ na środowisko i klimat.

Głównym celem tej inicjatywy jest ograniczenie negatywnego oddziaływania produktów na środowisko oraz poprawa funkcjonowania rynku wewnętrznego, przy jednoczesnym korzystaniu z wydajnych rozwiązań cyfrowych. Dodatkowo, wpisuje się ona w zwiększanie popytu na towary wytwarzane z poszanowaniem zasady zrównoważonego rozwoju oraz zapewnianie zrównoważonej produkcji i równych warunków konkurencji.

Ekoprojektowanie polega na uwzględnieniu aspektów środowiskowych podczas projektowania produktu, tak aby miał jak najmniejszy wpływ na środowisko w całym cyklu życia. Priorytetem ma być ograniczanie zużycia materiałów i ich ponowne wykorzystywanie przed recyklingiem. W 2020 r. Komisja Europejska przyjęła „Nowy plan działania na rzecz czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy” dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym (tzw. „CEAP 2”, z ang. Circular Economy Action Plan). W ten plan wpisywała się w szczególności dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE z dnia 21 października 2009 r., ustanawiająca ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących ekoprojektowania produktów związanych z energią.

Rozporządzenie w sprawie ekoprojektu dla zrównoważonych produktów

18 lipca 2024 r. weszło w życie rozporządzenie (UE) 2024/1781 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie ustanowienia ram ustalania wymogów ekoprojektu w odniesieniu do zrównoważonych produktów oraz zmiany dyrektywy (UE) 2020/1828 i rozporządzenia (UE) 2023/1542 i uchylenia dyrektywy 2009/125/WE. Rozporządzenie to ustanawia wymogi dotyczące zrównoważonych produktów wprowadzanych na rynek UE oraz jest podstawą do wydania innych aktów wykonawczych odnoszących się do zasad ekoprojektowania, takich jak np. trwałość, możliwość ponownego użycia, możliwość naprawy, zużycie energii i efektywność energetyczna, zużycie wody i efektywność wodna, zawartość materiałów z recyklingu, wpływ na środowisko, w tym ślad węglowy i środowiskowy.

Przepisy rozporządzenia rozszerzą wymogi ekoprojektu na znacznie większą liczbę produktów niż miało to miejsce na gruncie wcześniejszych regulacji unijnych, wykraczając poza produkty związane z energią. Z rozporządzenia wyłączono jedynie kilka sektorów, takich jak żywność, pasza i produkty lecznicze.

Określone w rozporządzeniu wymogi ekoprojektowania produktów obejmują m.in. poniższe zagadnienia:

trwałość i niezawodność produktu;
możliwość ponownego użycia produktu;
możliwość ulepszenia produktu, możliwość jego naprawy, łatwość konserwacji i odnowienia;
obecność substancji potencjalnie niebezpiecznych w produktach;
efektywność energetyczna produktu i jego zasobooszczędność;
zawartość materiałów z recyklingu w produktach;
regeneracja, odzysk i recykling produktu;
ślad węglowy i środowiskowy produktu;
przewidywana ilość odpadów wytworzonych w związku z produktem.

Zgodnie z rozporządzeniem, aby ułatwić konsumentom dokonywanie świadomych wyborów, zrównoważone produkty powinny spełniać wymogi informacyjne, które zostaną określone w aktach delegowanych. Kluczowym elementem tych wymogów ma być cyfrowy paszport produktu – kompleksowy elektroniczny zapis szczegółowo określający każdy etap cyklu życia produktu i informacje o nim, które będą dostępne w całym łańcuchu wartości.

Ponadto, rozporządzenie określa zasady zakazu niszczenia grup produktów ujętych w załączniku do rozporządzenia (obecnie jest to odzież i obuwie o określonych parametrach), który zacznie obowiązywać od 19 lipca 2026 r.

Kryteria ekoprojektu będą miały także zastosowanie m.in. w zamówieniach publicznych, m. in. poprzez określenie kryteriów i warunków realizacji zamówień.

Przepisy rozporządzenia będą wdrażane stopniowo dla poszczególnych grup produktów lub kilku grup produktów o podobnych cechach. W przypadku sektora MŚP rozporządzenie przewiduje dłuższe terminy początku obwiązywania przepisów niż ma to miejsce wobec dużych przedsiębiorstw.

KE zaproponuje szczegółowe ww. wymogi dla grup produktów w aktach delegowanych. Wymogi te określą także treść paszportu cyfrowego, w tym dane, które mają być uwzględnione dla każdej grupy produktów.

Aby zapewnić odpowiednie informowanie społeczeństwa i interesariuszy o zasadach wynikających z rozporządzenia 2024/1781, KE opublikowała pierwszy Plan prac w zakresie ekoprojektu COM(2025) 187, przyjęty 16 kwietnia 2025 r. Plan obejmuje okres lat 2025-2030, z przeglądem śródokresowym w 2028 r., i wskazuje priorytetowe grupy produktów, dla których w pierwszej kolejności zostaną opracowane wymogi ekoprojektu. Należą do nich: tekstylia/odzież, meble, materace, opony, żelazo i stal oraz aluminium. Dokument zawiera także orientacyjny harmonogram opracowywania aktów delegowanych dla tych produktów oraz działania wspierające nadzór rynku.

Ww. Plan prac oraz dalsze prace nad szczegółowymi zasadami do ujęcia w aktach delegowanych są przedmiotem prac powołanego w listopadzie 2024 r. Forum ds. Ekoprojektu skupiającego przedstawicieli administracji krajowych, przemysłu, partnerów społecznych i organizacji pozarządowych. Informacje o pracach Forum można znaleźć pod linkiem na stronie Komisji Europejskiej.