Zainicjowany w listopadzie 2022 r. kolejny cykl Semestru europejskiego, poza szeroko zakrojoną koordynacją polityki gospodarczej i zatrudnienia, został poszerzony o działania wynikające z wdrażania Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.

Mając na uwadze szerszy zakres i wzmocnienie nadzoru wielostronnego Semestr europejski uwzględnia  implementację:

• Planu odbudowy Europy

• reform i inwestycji w ramach Krajowych Planów Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz działań wynikających z Krajowych Programów Reform

• przejście Europy na czystą energię dzięki Planowi REPowerEU

• Celów Zrównoważonego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych

Semestr europejski i Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności nadal zapewniają solidne ramy skutecznej koordynacji polityki w całej UE w świetle obecnych wyzwań.

Semestr Europejski rozpoczyna się w listopadzie i ma charakter cykliczny:

• listopad – KE publikuje Roczną analizę zrównoważonego wzrostu gospodarczego  (ang. Annual Sustainable Growth Survey-ASGS) oraz projekt zaleceń Rady dla strefy euro,
• marzec – doroczny szczyt gospodarczy Rady Europejskiej, na którym państwa członkowskie określają wyzwania stojące przed UE,
• kwiecień – przedłożenie przez państwa członkowskie Krajowych Programów Reform (KPR) i Programów Stabilności lub Konwergencji, ocena dokumentów przez KE,
• maj – publikacja przez KE wiosennego pakietu dokumentów, w tym Sprawozdań krajowych (ang. Country Reports), sformułowanie przez KE projektu zaleceń (ang. country-specific recommendations – CSR),
• czerwiec  - dyskusja na temat projektu CSR na forum komitetów Rady UE,
• lipiec – formalne przyjęcie przez Radę do Spraw Gospodarczych i Finansowych (ECOFIN) opinii na temat  Programów Stabilności lub Konwergencji oraz CSR.

Kolejny cykl Semestru europejskiego zaczyna się zwyczajowo pod koniec roku kalendarzowego.

Komisja Europejska pod koniec każdego roku przedstawia roczną analizę zrównoważonego wzrostu gospodarczego stanowiącą pierwszy etap cyklu koordynacji polityki państw UE w ramach Semestru europejskiego. W dokumencie tym KE proponuje priorytety polityki gospodarczej UE na kolejny rok.

Roczna analiza zrównoważonego wzrostu gospodarczego na 2023 r.

22 listopada  2022 r. Komisja Europejska  (KE) przedstawiła pakiet dokumentów dotyczących zarządzania gospodarczego w UE na 2023 r., rozpoczynając tym samym kolejny cykl Semestru europejskiego.

Najważniejszym dokumentem w pakiecie jest Roczna analiza zrównoważonego wzrostu gospodarczego 2023 (ang. Annual Sustainable Growth Survey 2023-ASGS 2023).

ASGS 2023 przedstawia ambitny program na rzecz dalszego wzmocnienia skoordynowanych reakcji politycznych UE w celu złagodzenia negatywnych skutków skoku cen energii w perspektywie krótkoterminowej. W średniej perspektywie duże znaczenie ma dalsze zwiększanie odporności społecznej i gospodarczej oraz wspieranie zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu. Wazne jest elastyczne reagowane na nowe wyzwania. Podejście to jest zgodne z celami ONZ w zakresie zrównoważonego rozwoju, które stanowią integralną część Semestru europejskiego.

KE podtrzymuje dotychczasowe cztery priorytety wzrostu gospodarczego:

• zrównoważenie środowiskowe

W krótkoterminowej perspektywie UE musi zrównoważyć podaż i popyt energii oraz zająć się problemem jej rosnących kosztów, przy jednoczesnym zachowaniu motywacji do ekologicznej transformacji, np. przez przyspieszenie procedur wdrażania odnawialnych źródeł energii. W dłuższej perspektywie celem jest uniezależnienie się UE od rosyjskich paliw kopalnych i przyspieszenie przejścia na czystą energię.

• produktywność

KE podkreśla konieczność dalszego usprawniania funkcjonowania Jednolitego Rynku oraz dbanie o zachowania łańcuchów dostaw do UE. Podkreśla też wagę rozwoju umiejętności, modernizację systemów edukacji i szkoleń oraz zlikwidowania luki w nakładach na badania i innowacje w porównaniu z głównymi konkurentami UE.

• sprawiedliwość

W związku z wysokimi cenami energii, KE proponuje bardziej elastyczne wykorzystanie środków z funduszy polityki spójności na lata 2014-2020, głównie na rzecz wsparcia gospodarstw domowych i  utrzymania miejsc pracy. KE zwraca również m.in. uwagę na potrzebę aktualizacji płacy minimalnej, inwestycje w kadry nauczycielskie i system ochrony zdrowia a także potrzebę zapewnienia ochrony socjalnej dla pracowników na umowach niestandardowych oraz osób samozatrudnionych.

• stabilność makroekonomiczna

Podkreślono znaczenie rozsądnej polityki fiskalnej i budowania buforów fiskalnych w okresach dobrej koniunktury, które można wykorzystać w okresie dekoniunktury. W 2023 r. potrzebna jest lepsza koordynacja działań w odpowiedzi na kształtowanie się cen energii.

Kształt i rola Semestru europejskiego

Nakreślony w ASGS 2023 kształt Semestru Europejskiego jest bardzo zbliżony do tego z roku poprzedniego.

Dokumenty z poprzednich lat dostępne są na stronie Komisji Europejskiej.

Publikacja zaleceń dla poszczególnych państw członkowskich (ang. country-specific recommendations – CSR) stanowi końcowy etap corocznego cyklu Semestru Europejskiego. KE w maju przedstawia projekt zaleceń Rady UE dla poszczególnych państw członkowskich. Jest on wynikiem analizy działań podejmowanych przez kraje UE wynikających z Krajowych Programów Reform (KPR) oraz Programów Stabilności lub Konwergencji. Zalecenia są następnie przedmiotem dyskusji i ewentualnych korekt na forum komitetów Rady UE, właściwych formacji Rady oraz na posiedzeniu Rady Europejskiej. Ostatecznie zalecenia są przyjmowane przez Radę ECOFIN.

Zalecenia w postaci konkretnych działań powinny znaleźć odzwierciedlenie w kolejnej aktualizacji Krajowego Programu Reform oraz aktualizacji Programu Stabilności lub Konwergencji.

Zalecenia Rady Unii Europejskiej dla Polski z 14 lipca 2023 r.

24 maja 2023 r. Komisja Europejska (KE) przedstawiła pakiet dokumentów kończących Semestr europejski 2023 zawierający m.in. projekty Zaleceń Rady UE dla poszczególnych państw członkowskich (tzw. Country Specific Recommendations - CSR), w tym Polski.

Zalecenia Rady UE dla Polski na lata 2023-2024 uwzględniają wdrażanie Instrumentu Odbudowy i Zwiększania Odporności poprzez realizację reform i inwestycji ujętych w swoich Krajowych Planach Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) oraz nowe priorytety wynikające m.in. z inicjatywy RePowerEU oraz planowanej reformy ram zarządzania gospodarczego UE (ujęcie w CSRs celów średniookresowych). Tegoroczne CSRs obejmują dodatkowe wyzwania związane z klimatem inwestycyjnym, polityką energetyczną i zieloną transformacją, które – zdaniem KE – nie zostały ujęte w polskim KPO.

Rada UE zaleca Polsce podjęcie w latach 2023-2024 działań mających na celu:

1. Wycofanie obowiązujących nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii i wykorzystanie uzyskanych w ten sposób oszczędności do zmniejszenia deficytu publicznego jak najszybciej w latach 2023 i 2024. Gdyby ponowne podwyżki cen energii wymagały wdrożenia nowych środków wsparcia lub dalszego stosowania obecnych środków wsparcia, zapewnienie, by takie środki wsparcia były ukierunkowane na ochronę gospodarstw domowych i przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji, były możliwe do udźwignięcia przez budżet i utrzymywały zachęty do oszczędzania energii. 
   
   Zapewnienie rozważnej polityki fiskalnej, w szczególności poprzez ograniczenie nominalnego wzrostu wydatkówpierwotnych netto finansowanych z zasobów krajowych do nie więcej niż 7,8 % w 2024 r.
   
   Utrzymanie inwestycji publicznych finansowanych z zasobów krajowych i zapewnienie skutecznej absorpcji dotacji w ramach Instrumentu i innych funduszy unijnych, w szczególności w celu wspierania zielonej i cyfrowej transformacji. 
   
   W okresie po 2024 r. kontynuowanie średniookresowej strategii fiskalnej polegającej na stopniowej i zrównoważonej konsolidacji, w połączeniu z inwestycjami i reformami prowadzącymi do wyższego zrównoważonego wzrostu, aby osiągnąć ostrożną sytuację fiskalną w średnim okresie. 
   
   Zwiększenie efektywności wydatków publicznych, w tym poprzez lepsze ukierunkowanie świadczeń społecznych. Zapewnienie adekwatności przyszłych świadczeń emerytalnych i stabilności systemu emerytalnego przez wprowadzenie środków służących podwyższaniu rzeczywistego wieku przejścia na emeryturę i przez reformę preferencyjnych systemów emerytalnych.
    
2. Pilne osiągnięcie wymaganych kamieni milowych i wartości docelowych związanych z ochroną interesów finansowych Unii, aby umożliwić szybkie wdrażanie planu odbudowy i zwiększania odporności przy utrzymaniu stałego tempa. Sprawne sfinalizowanie rozdziału REPowerEU, aby szybko rozpocząć jego wdrażanie. Szybkie wdrożenie programów polityki spójności z zapewnieniem ścisłej komplementarno ści i synergii z planem odbudowy i zwiększania odporności.
3. Poprawę klimatu inwestycyjnego, w tym poprzez ochronę niezależności sądów.
4. Szybsze wycofywanie paliw kopalnych i wprowadzanie energii ze źródeł odnawialnych. Zreformowanie ram prawnych dotyczących pozwoleń na podłączenie do sieci oraz odnawialnych źródeł energii, w tym społeczności energetycznych, biometanu i wodoru odnawialnego. Wdrożenie środków wspierających oszczędzanie energii i ograniczenie
   popytu na gaz. Zwiększenie skali inwestycji w efektywność energetyczną budynków i dekarbonizacja dostaw ciepła w ramach systemów ciepłowniczych, aby rozwiązać problem ubóstwa energetycznego. Dalsze promowanie zrówno ważonych rodzajów transportu publicznego. Wzmożenie wysiłków w ramach polityki mających na celu zapewnienie
   i nabywanie umiejętności i kompetencji potrzebnych do zielonej transformacji, w tym renowacji budynków.

Zalecenia skierowane do Polski na lata 2023/2024.

Zalecenie dla pozostałych państw członkowskich dostępne w bazie aktów prawnych UE.

Zalecenia Rady UE dla Polski z lat poprzednich:

• na lata 2022/2023 przyjęte przez Radę Ecofin 12 lipca 2022 r.
• na lata 2021/2022 przyjęte przez Radę Ecofin 18 czerwca 2021 r.
• na lata 2020/2021 przyjęte 20 lipca 2020 r. przez Radę ds. Rolnictwa i Rybołówstwa
• na lata 2019/2020 przyjęte przez Radę Ecofin 9 lipca 2019 r.
• na lata 2018/2019 przyjęte przez Radę Ecofin 13 lipca 2018 r.
• na lata 2017/2018 przyjęte przez Radę Ecofin 11 lipca 2017 r.
• na lata 2016/2017 przyjęte przez Radę Ecofin 12 lipca 2016 r.
• na lata 2015/2016 przyjęte przez Radę Ecofin 14 lipca 2015 r.
• na lata 2014/2015 przyjęte przez Radę Ecofin 8 lipca 2014 r.
• na lata 2013/2014 przyjęte przez Radę Ecofin 9 lipca 2013 r.
• na lata 2012/2013 przyjęte przez Radę Ecofin 10 lipca 2012 r.
• na lata 2011/2012 przyjęte przez Radę Ecofin 12 lipca 2011 r.

Kryzys gospodarczy w UE na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku ujawnił nie tylko głęboką nierównowagę w finansach publicznych niektórych krajów strefy euro, ale również występowanie nierównowag i dysfunkcji w innych obszarach życia gospodarczego. Te nierównowagi były bezpośrednią przyczyną wybuchu kryzysu i ostrości jego przebiegu. Dlatego, w 2011 r. obok wzmocnienia instrumentów zapobiegania i naprawy nierównowag budżetowych, ustanowiono też specjalną procedurę zapobiegania i korekty nadmiernych zakłóceń równowag makroekonomicznych (ang.Macroeconomic Imbalance Procedure – MIP).

Sprawozdanie ostrzegawcze na temat nierównowag makroekonomicznych

Zgodnie z rytmem Semestru Europejskiego, pierwszym etapem w procedurze MIP jest publikacja przez KE pod koniec każdego roku, razem z Roczną strategią zrównoważonego wzrostu gospodarczego (ang.Annual Sustainable Growth Survey-ASGS), tzw. Sprawozdania ostrzegawczego na temat nierównowag makroekonomicznych (ang.Alert Mechanism Report – AMR). Służy ono jako narzędzie wstępnej diagnozy, opartej na tabeli wskaźników z wartościami progowymi oraz zestawie wskaźników uzupełniających.

Celem Sprawozdania jest również monitorowanie zakłóceń równowagi makroekonomicznej, które utrudniają właściwe funkcjonowanie gospodarek państw członkowskich, unii gospodarczej i walutowej lub całej Unii, zapobieganie takim zakłóceniom i ich korygowanie, oraz wywołanie odpowiednich reakcji politycznych.

Tablica zawiera 14 wskaźników, służących monitorowaniu konkurencyjności i nierównowag zewnętrznych, jak i wewnętrznych poszczególnych krajów.

Zakłócenia równowagi oraz konkurencyjność w kategoriach zewnętrznych:

• saldo rachunku obrotów bieżących (w % PKB średnia z 3 lat, wartości progowe −4/+6%);
• międzynarodowa pozycja inwestycyjna netto (w % PKB, wartość progowa ­35%);
• realny efektywny kurs walutowy (zmiana w % w okresie 3 lat, wartości progowe −/+5% dla krajów strefy euro, ­/+11% dla krajów spoza strefy euro);
• udział w rynkach eksportowych(zmiana w % w okresie 5 lat, wartość progowa ­6%);
• nominalne jednostkowe koszty pracy (zmiana w % w okresie 3 lat, wartości progowe +9% dla krajów strefy euro, +12% dla krajów spoza strefy euro).

Zakłócenia równowagi w kategoriach wewnętrznych:

• ceny nieruchomości (w przeliczeniu na ceny stałe, zmiana w % w ujęciu rok do roku, wartość progowa +6%);
• przepływy kredytowe sektora prywatnego (w % PKB, skonsolidowane, wartość progowa 14%);
• zadłużenie sektora prywatnego (w % PKB, skonsolidowane, wartość progowa 133%);
• dług sektora instytucji rządowych i samorządowych (w % PKB, skonsolidowany, wartość progowa 60%);
• zobowiązania ogółem sektora finansowego (zmiana w % w ujęciu rok do roku, wartość progowa +16,5%);
• stopa bezrobocia (średnia z 3 lat w %, wartość progowa 10%).

Nowe wskaźniki dotyczące zatrudnienia:

• współczynnik aktywności zawodowej (% ludności ogółem w wieku 15 – 64 l., zmiana w p.p. za okres 3 lat, wartość progowa −0,2%);
• stopa bezrobocia długotrwałego (% ludności aktywnej zawodowo w wieku 15 – 74 l. zmiana w p.p. za okres 3 lat, wartość progowa 0,5%);
• stopa bezrobocia młodzieży (% ludności aktywnej zawodowo w wieku 15 – 24 l., zmiana w p.p. za okres 3 lat, wartość progowa 0,2%.  

W sprawozdaniu KE ocenia osiągnięty w ciągu roku postęp w likwidowaniu zewnętrznych i wewnętrznych zakłóceń równowagi ekonomicznej i typuje na tej podstawie kraje, dla których należy dokonać pogłębionej oceny (in-depth review) skali ryzyka makroekonomicznego. Od 2015 r., wyniki takiej oceny KE przedstawia w publikowanych Sprawozdaniach krajowych (country reports). Sprawozdania krajowe zawierają ponadto, już w odniesieniu do wszystkich państw członkowskich, ocenę ich sytuacji budżetowej i ocenę realizacji przez nie zaleceń dla poszczególnych krajów (country-specific recommendations – CSR).

Jeśli szczegółowa ocena skali ryzyka makroekonomicznego potwierdza faktyczne istnienie nierównowag, KE może zaproponować skierowanie do danego państwa członkowskiego odpowiednich zaleceń służących skorygowaniu nierównowag. Projekt tych zaleceń KE może przedstawić równocześnie z publikacją szczegółowej oceny lub też zrobić to później – wraz z publikacją projektu zaleceń (CSR) proponowanych w związku z oceną Krajowego Programu Reform (KPR) i Programu Stabilności lub Konwergencji.       

Celem mechanizmu ostrzegania jest monitorowanie zakłóceń równowagi makroekonomicznej, które mogą mieć niekorzystny wpływ na właściwe funkcjonowanie gospodarek państw członkowskich i UE jako całości.

Sprawozdanie ostrzegawcze na temat nierównowag makroekonomicznych 2023

W ramach Sprawozdania KE uznała, że dokonanie szczegółowej/pogłębionej oceny jest uzasadnione w przypadku 17 państw członkowskich. W przypadku 10 z nich (CY, FR, DE, EL, IT, NL, PT, RO, ES i SE) ocena zostanie dokonana ponownie. Ponadto stwierdzono, że szczegółowe oceny sytuacji są również uzasadnione w przypadku Czech, Estonii, Węgier, Łotwy, Litwy, Luksemburga i Słowacji, które nie podlegały jej w poprzednim cyklu.

KE zwraca uwagę na 3 obszary wymagające szczególnej uwagi. Są to sytuacja na rynku mieszkaniowym (zagrożenia związane z rozwojem cen nieruchomości oraz rynkami kredytów hipotecznych i zadłużeniem gospodarstw domowych), konkurencyjność (zakres i wpływ przenoszenia kosztów energii na inflację oraz zmiany płac) oraz równowaga zewnętrzna (zmniejszenia sald handlowych). W przypadku tych obszarów przeprowadzone zostaną pogłębione oceny tematyczne.

Polska nie będzie objęta szczegółowym przeglądem sytuacji gospodarczej.

Więcej informacji na temat procedury nadmiernych nierównowag makroekonomicznych znajduje się na stronie Komisji Europejskiej.