Najczęściej przyjmuje się, że gospodarka współdzielenia (ang. sharing economy lub collaborative economy) oznacza modele biznesowe. W modelach tych działalność odbywa się dzięki pośrednictwu platform współpracy. Tworzą one ogólnie dostępny rynek czasowego korzystania z dóbr lub usług. Często są one dostarczane przez osoby prywatne. Gospodarka współdzielenia obejmuje więc trzy kategorie uczestników:

• usługodawców dzielących się swoimi dobrami, zasobami, czasem lub umiejętnościami. Mogą to być osoby fizyczne oferujące usługi okazjonalnie lub usługodawcy zawodowo zajmujący się świadczeniem usług;
• użytkowników usług;
• pośredników, którzy za pośrednictwem platformy internetowej łączą dostawców z użytkownikami.

Gospodarka współdzielenia dotyczy wielu sektorów. Najbardziej dynamicznie rozwija się w turystyce (najem krótkoterminowy) i transporcie. O jej rosnącym znaczeniu świadczy opublikowane w październiku 2018 roku badanie Eurobarometer The use of the collaborative economy. Według niego niemal co czwarty Europejczyk korzystał z usług oferowanych na platformach, które działają w ramach gospodarki współdzielenia.

W czerwcu 2016 roku Komisja Europejska (zwana dalej Komisją) wydała komunikat Europejski program na rzecz gospodarki dzielenia się. Zgodnie z jego założeniami Komisja nie zdecydowała się na rozpoczęcie prac nad ewentualną regulacją. Skupiła się na monitorowaniu rozwoju sharing economy. Komisja zleca okresowe badania stopnia rozwoju gospodarki współdzielenia oraz popularności platform na niej opartych w poszczególnych państwach członkowskich (są one dostępne na stronach Komisji). W październiku 2018 roku Komisja Europejska zorganizowała konferencję High-level conference on the collaborative economy: opportunities, challenges, policies. Podczas konferencji rozmawiano o wyzwaniach związanych z gospodarką współdzielenia. Jak podkreśliła komisarz Elżbieta Bieńkowska, jednolity rynek musi stwarzać szansę rozwoju nowym modelom biznesowym. Zwiększają one konkurencyjność i liczbę miejsc pracy. Celem Komisji jest zapewnienie, by nowe modele biznesowe rozwijały się w sposób odpowiedzialny i zrównoważony.

Polski Rząd w stanowisku z 2016 roku odnotował znaczenie gospodarki współdzielenia - jako światowego trendu gospodarczego. Stwarza on nowe możliwości dla szerokiej gamy dostawców usług oraz innowacyjnych przedsiębiorców. Gospodarka współdzielenia daje konsumentom większą możliwość wyboru. Wiąże się też z niższą ceną oferowanych usług lub produktów. Jednocześnie Polska dostrzegała już wtedy, że gospodarka współdzielenia może wpłynąć na osłabienie dotychczasowej pozycji rynkowej przedsiębiorców. Dotyczy to przedsiębiorców, którzy działają w tradycyjnych modelach. Może także stwarzać ryzyka. Przykładem takiego ryzyka są kwestie ochrony praw konsumentów czy obowiązków podatkowych.

C-434/15 Asociación Profesional Elite Taxi
 

W ostatnich latach wydane zostały dwa orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE w postępowaniach prejudycjalnych. Dotyczą one zakwalifikowania na gruncie prawa europejskiego usług świadczonych przez firmę Uber (sprawy C-434/15 Asociación Profesional Elite Taxi i C-320/16 Uber France).

W sprawie C-434/15 Asociación Profesional Elite Taxi Trybunał orzekł, że usługa pośrednictwa taka, jak świadczona przez firmę Uber, jest nierozerwalnie związana z usługą przewozową. Usługa ta polega na odpłatnym umożliwieniu nawiązywania kontaktów (poprzez aplikację na telefon) między właścicielami pojazdów a osobami chcącymi przebyć trasę w mieście. Właściciele pojazdów nie są zawodowymi kierowcami. Stanowi zatem „usługę w dziedzinie transportu”, a nie „usługę społeczeństwa informacyjnego”.

Trybunał podczas analizy usług świadczonych przez Ubera, doszedł do wniosku, że nie są to tylko usługi pośrednictwa. Zawierają one jeszcze elementy dodatkowe. Uber sam tworzy ofertę miejskich usług przewozowych. Udostępnia ją za pomocą aplikacji. Wywiera także decydujący wpływ na warunki, na jakich niezawodowi kierowcy świadczą usługi. Określa maksymalną cenę przewozu, pobiera ją od klienta, sprawuje pewną kontrolę nad jakością pojazdów. Może w niektórych okolicznościach wykluczyć danego kierowcę ze świadczenia usługi. Co więcej bez aplikacji tworzonej przez Ubera tego typu usługa nie istniałaby.

Polska przedstawiła stanowisko w sprawie zbieżne z późniejszym wyrokiem.

 

C-390/18 AIRBNB Ireland
 

19 grudnia 2019 roku Trybunał Sprawiedliwości UE wydał wyrok w sprawie C- 390/18 Airbnb Ireland. Trybunał stwierdził, że usługę pośrednictwa należy uznać za „usługę społeczeństwa informacyjnego” objętą zakresem stosowania dyrektywy 2000/31 o handlu elektronicznym. Usługa ta polegała na umożliwieniu, za wynagrodzeniem, nawiązania kontaktu między potencjalnymi najemcami a wynajmującymi. Wynajmujący za pośrednictwem platformy elektronicznej oferował usługę krótkoterminowego zakwaterowania.  W ocenie Trybunału Airbnb nie sprawuje de facto kontroli nad warunkami świadczenia usług. Nie ustala np. ceny (cena jest określana przez wynajmującego), nie dokonuje wyboru wynajmujących, ani nieruchomości oferowanych do wynajęcia na jej platformie.

Trybunał orzekł ponadto, że jednostka może w ramach postępowania karnego obejmującego powództwo adhezyjne sprzeciwić się stosowaniu wobec niej przepisów państwa członkowskiego. Może to zrobić, jeśli przepisy te ograniczają swobodny przepływ usług społeczeństwa informacyjnego, świadczonych przez nią z innego państwa członkowskiego. Sprzeciw jest możliwy tylko wobec przepisów, które nie zostały notyfikowane zgodnie z dyrektywą 2000/31 o handlu elektronicznym. W odniesieniu do sprawy C-390/18 oznacza to, że w związku z brakiem notyfikacji francuskiej ustawy dotyczącej pośredników w dziedzinie obrotu nieruchomościami ustawa ta nie może w żadnym wypadku być stosowana wobec jednostki znajdującej się w sytuacji takiej jak Airbnb Ireland w postępowaniu głównym.

 

C-674/20 Airbnb Ireland

 

27 kwietnia 2022 r. Trybunał wydał orzeczenie w sprawie C-674/20 „Airbnb Ireland”. Doprecyzowało ono kwestię kwalifikacji przepisów krajowych odnoszących się do działalności platform internetowych.

Przedmiotem orzeczenia były przepisy belgijskie. Zobowiązywały pośredników takich jak np. Airbnb do przekazywania urzędom, na ich pisemne żądanie:

• danych podmiotów prowadzących obiekty turystyczne,
• informacji o liczbie noclegów,
• liczbie jednostek zakwaterowania prowadzonych przez nich w ciągu poprzedniego roku.

W wyroku Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że przepisy krajowe, o które chodzi w sprawie wchodzą w zakres dziedziny podatków. W konsekwencji nie mają do nich zastosowania przepisy dyrektywy 2000/31/WE o handlu elektronicznym. Nie stanowią one również ograniczenia zakazanego na gruncie art. 56 TFUE ustanawiającego swobodę świadczenia usług na rynku UE. Pytanie dotyczące dyrektywy 2006/123/WE o usługach na rynku wewnętrznym Trybunał uznał za niedopuszczalne. Nie ma bowiem związku między przywołanymi przez sąd odsyłający przepisami tej dyrektywy a uregulowaniami krajowymi będącymi przedmiotem sporu.

Wyrok TSUE jest zbieżny z przedstawionym w toku postępowania stanowiskiem Polski. Polska postulowała ustalenie wyraźnych granic swobody świadczenia usług w odniesieniu do podatkowych obowiązków informacyjnych w obszarze niezharmonizowanym.

1. W grudniu 2021 r. Komisja Europejska przedstawiła projekt dyrektywy dotyczącej pracy za pośrednictwem platform internetowych. Ogólnym celem projektu jest:

• poprawa warunków pracy i praw socjalnych osób pracujących za pośrednictwem platform,
• wspieranie warunków zrównoważonego rozwoju cyfrowych platform pracy w Unii Europejskiej.

Parlament Europejski i Rada osiągnęły porozumienie w sprawie propozycji w grudniu 2023 r.

Resortem właściwym dla projektu jest Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

 

2. W listopadzie 2022 r. Komisja Europejska przedstawiła projekt rozporządzenia w sprawie wynajmu krótkoterminowego. Jego celem jest:

• zapewnienie większej przejrzystości w zakresie tego typu działalności,
• wsparcie władz publicznych w promowaniu zrównoważonej turystyki.

Parlament Europejski i Rada osiągnęły porozumienie w sprawie propozycji w listopadzie 2023 roku.

Resortem właściwym dla projektu jest Ministerstwo Sportu i Turystyki.

W 2022 r. sądy krajowe złożyły do Trybunału Sprawiedliwości UE kilka wniosków prejudycjalnych dotyczących wyszukiwarek internetowych, usług pośrednictwa internetowego oraz obowiązków nakładanych na ich dostawców: C-662/22 i C-667/22 „Airbnb Ireland”, C-663/22 „Expedia”, C-664/22
i C-666/22 „Google Ireland” i C-665/22 „Amazon Services Europes”. Wnioski nadal oczekują na rozstrzygnięcie Trybunału. Łączną opinię w tych sprawach wydał w styczniu 2024 r. rzecznik generalny M. Szpunar. Stwierdził on niezgodność z przepisami UE szerokich, generalnych
i abstrakcyjnych obowiązków nakładanych na dostawców usług pośrednictwa internetowego.