Wiedza o dezinformacji pomaga odbiorcy w jej rozpoznaniu, a co za tym idzie – powstrzymuje go od jej dalszego rozpowszechniania. Dlatego jest najlepszym sposobem walki z tym zjawiskiem. Warto wiedzieć, że:

• Dezinformacja to nieprawdziwa lub celowo wprowadzająca w błąd informacja, która jest tworzona i rozpowszechniana z zamiarem oszukania odbiorców.
• Dezinformacja to zamierzone działanie, które zaburza lub fałszuje przekaz informacyjny dla osiągnięcia określonych korzyści, np. ekonomicznych czy politycznych.
• Rozpowszechnianie dezinformacji jest to szereg zaplanowanych czynności, systematycznie i fachowo prowadzonych głównie za pośrednictwem mediów masowych (internetu, telewizji, prasy czy radia).
• Dziś dezinformacja rozprzestrzenia się głównie w internecie i za pośrednictwem mediów społecznościowych.
• Dezinformacja może wyrządzić szkodę zarówno jednostkom, grupom, organizacjom, jak i państwom.

Dezinformacja jest zjawiskiem niebezpiecznym, ponieważ:

• Podważa zaufanie do państwa i instytucji publicznych: Podmioty dezinformujące często przeprowadzają ataki szkodzące czyjemuś wizerunkowi oraz podszywają się pod media i instytucje publiczne, które są niezbędne do utrzymania zdrowej demokracji. Manipulowanie opinią publiczną za pomocą dezinformacji może oddziaływać np. na wyniki wyborów.
• Podważa zaufanie do nauki i dziennikarstwa.
• Może bezpośrednio zagrozić życiu i zdrowiu społeczeństwa lub jednostki: dezinformowanie w tematach związanych z medycyną lub zdrowiem publicznym może prowadzić do niebezpiecznych zachowań.
• Powoduje podział społeczeństwa – może prowadzić do wzrostu polaryzacji społecznej i konfliktów.  
• Przynosi straty, m.in. ekonomiczne – fałszywe treści wpływają na decyzje inwestycyjne i zakupowe, co może prowadzić do strat ekonomicznych firm, obywateli, a także państwa.
• Dezinformacja może mieć szczególnie negatywny wpływ na rozwój młodych ludzi – ich zdrowie, edukację, zachowanie czy poglądy. Dlatego ważne jest, aby młodzi jak najszybciej nauczyli się rozpoznawać i krytycznie oceniać informacje, z którymi się spotykają.

Na proces powstawania i rozpowszechniania dezinformacji składają się następujące działania:

• Autor dezinformacji tworzy fałszywe treści w formie wpisów w mediach społecznościowych, materiałów wideo czy zdjęć.
• Autor dezinformacji powoduje tzw. szum informacyjny. Szum informacyjny polega na podawaniu wielu wersji zdarzenia, popartych fałszywymi lub zniekształconymi faktami. W ten sposób, w natłoku różnych treści, podmiot dezinformujący chce zatrzeć prawdę, która jest dla niego niewygodna.
• Dezinformację rozpowszechniają boty i trolle oraz ich zorganizowane grupy – nazywane armiami botów i farmami trolli.
• Boty i trolle mogą tworzą tzw. sztuczny tłum, sprawiający wrażenie, że dane informacje, np. wpisy, są popularne, a przez sprawiają wrażenie ważnych i bardziej wiarygodnych.
• Rozpowszechnianiu dezinformacji sprzyjają algorytmy, które promują treści kontrowersyjne, sensacyjne lub emocjonalne, generujące większe zaangażowanie użytkowników. Algorytmy mogą być manipulowane przez boty.

Czy wiesz, że każdy z nas może przyczynić się do szerzenia dezinformacji? Wystarczy nieświadomie udostępnić fałszywą treść w mediach społecznościowych.

Dezinformację mogą rozpowszechniać:

• Służby różnych krajów – mogą celowo rozprzestrzeniać dezinformację, żeby osiągnąć swoje cele poprzez wpływanie na politykę, gospodarkę, bezpieczeństwo czy kulturę innych krajów.
• Trolle – są to prawdziwi użytkownicy w mediach społecznościowych, którzy zamieszczają prowokacyjne treści. Swoją aktywnością prowokują konflikty, podziały, potęgują chaos i zamieszanie oraz zaburzają rzeczową dyskusję. Mogą działać w sposób zorganizowany, w ramach tzw. farm trolli.
• Boty – są automatycznymi kontami w mediach społecznościowych, które tworzą sztuczny tłum i wykonują określone zadania. W kontekście dezinformacji boty rozumiane są głównie jako fałszywe, zautomatyzowane konta, które naśladują ludzkie zachowanie i są wykorzystywane do wzmacniania określonych treści – lajkowania, publikowania, udostępniania, a nawet komentowania postów i artykułów.
• Politycy, liderzy opinii – mogą posługiwać się nierzetelnymi danymi czy zmanipulowanymi informacjami.
• Zwykli użytkownicy – mogą rozpowszechniać dezinformację z przekonaniem, że to informacje prawdziwe, bez intencji wyrządzenia szkody (wówczas mówimy o tzw. misinformacji).

Dezinformacja to szerokie pojęcie. Funkcjonuje też wiele pojęć pokrewnych, z których większość stosuje się wymiennie z pojęciem dezinformacji. W istocie jednak pojęcia te oznaczają różne zjawiska, które łączy to, że wszystkie są przejawami dezinformacji – są to:

Fake news – treść całkowicie lub częściowo nieprawdziwa, spreparowana lub przeinaczona, kłamstwo.

Manipulacja – celowe działanie, które wywiera wpływ na odbiorcę poprzez wzbudzanie emocji, np. strachu, poczucia winy czy obowiązku. Cechami manipulacji są podstępność i subtelność – ofiara manipulacji ulega jej nieświadomie i nie zdaje sobie sprawy z metod manipulacji, które są wobec niej stosowane.

Propaganda – natarczywe działanie za pośrednictwem środków masowego przekazu (telewizji, radia, prasy, internetu) w celu wywarcia wpływu na poglądy i zachowania całej zbiorowości. Posługuje się technikami perswazji i manipulacji. Często także odwołuje się do emocji odbiorców. Wykorzystuje jedynie te informacje, które służą jej celom, pomijając inne.

Misinformacja – inaczej dezinformacja nieintencjonalna. Jest to treść nieprawdziwa, ale tworzona i rozpowszechniana bez zamiaru wyrządzenia szkody. Treść taką zwykle udostępniają internauci, zwykle po powierzchownym tylko zapoznaniu się z nią, bez przemyślenia i często pod wpływem emocji.

Malinformacja – wykorzystanie informacji prawdziwej, ale z intencją wyrządzenia szkody.

Wiedza o dezinformacji i świadomość metod, jakimi się posługuje, są najlepszymi sposobami walki z tym zjawiskiem.

Aby powstrzymać dezinformację – zgłoś ją. Możesz to zrobić tu.

Po praktyczne wskazówki pomagające rozpoznawać dezinformację – zajrzyj tu.