Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie

Rezerwat przyrody Borki jest położony w gminie Kruklanki (pow. giżycki) oraz w gminie Kowale Oleckie (pow. olecki), na gruntach w zarządzie Nadleśnictwa Borki oraz Nadleśnictwa Czerwony Dwór. Aktualnie powierzchnia rezerwatu wynosi 1 189,84 ha. Na obszarach graniczących z rezerwatem została wyznaczona otulina o powierzchni 256,92 ha,

Trochę historii i faktów

Rezerwat przyrody Borki został powołany w 1958 r. zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego. Jego powierzchnia wynosiła wówczas 232 ha, a celem ochrony było zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasu mieszanego pochodzenia naturalnego zawierającego zespoły charakterystyczne dla Puszczy Boreckiej.

Koncepcja powiększenia rezerwatu pojawiła się w latach 2000. W 2011 r. na zlecenie Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsztynie została przeprowadzona inwentaryzacja fragmentów Puszczy Boreckiej, dotychczas nieobjętych ochroną rezerwatową, która wykazała występowanie cennych zbiorowisk leśnych z charakterystycznymi dla nich gatunkami roślin i zwierząt. Wyniki tych badań były podstawą do rozpoczęcia prac nad powiększeniem rezerwatu przyrody Borki. W 2015 r. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Olsztynie powiększył rezerwat przyrody Borki o 205,22 ha, do powierzchni 440,22 ha.

W kolejnych latach (2015-2023) kontynuowane były prace inwentaryzacyjne, głównie botaniczne i ornitologiczne, terenów sąsiadujących z rezerwatem. Propozycja powiększenia rezerwatu została zgłoszona przez Fundację Psubraty w sierpniu i wrześniu 2023 r. i stanowiła element obszernych dokumentacji dot. cennych zasobów przyrodniczych na terenie Nadleśnictwa Czerwony Dwór oraz Nadleśnictwa Borki. Ostateczne opracowanie  przyrodnicze do powiększenia rezerwatu zostało przygotowane w lipcu 2024 r. (Gumułka P., Sulej A., Grzebulska B. 2024. Dokumentacja projektowa rezerwatu przyrody Borki (rozszerzenie istniejącego rezerwatu). Fundacja Psubraty, Lisy. Mps.).

W styczniu 2024 r. Minister Klimatu i Środowiska wprowadziła moratorium, ograniczające prace gospodarcze w najcenniejszych obszarach leśnych kraju. Decyzja o wstrzymaniu wycinki drzew objęła także Puszczę Borecką -  tereny obecnie włączone w granice rezerwatu przyrody.

Zarządzeniem z 2 lipca 2025 r. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Olsztynie włączył w granice rezerwatu przyrody Borki 749,62 ha obszarów leśnych.

Rzadkie gatunki i siedliska

W Puszczy Boreckiej występują fragmenty lasu, które cechuje wyjątkowe nagromadzenie stanowisk rzadkich i chronionych gatunków, tak zwanych wskaźników lasów puszczańskich, do których zalicza się mchy, wątrobowce oraz porosty. Na obszarze przyłączonym do rezerwatu stwierdzono występowanie:

• 48 cennych (chronionych, rzadkich, wskaźnikowych, zagrożonych) gatunków mchów, m.in.: widłoząb zielony Dicranum viride, miechera pierzasta Neckera pennata, zrostniczek skalny Zygodon rupestris;
• 52 cennych (chronionych, rzadkich, wskaźnikowych, zagrożonych) gatunków porostów, m.in.: granicznik płucnik Lobaria pulmonaria, puchlinka ząbkowata Thelotrema lepadinum, kropnica nikła Bacidia subincompta;
• 6 chronionych gatunków wątrobowców, w tym 3 wskaźnikowe: biczyca trójwrębna Bazzania trilobata, nowellia krzywolistna Nowellia curvifolia, skosatka zanokcicowa Plagiochila asplenioides.

Co najmniej 33 gatunki (14 gatunków mchów, 16 porostów oraz 3 wątrobowców) to gatunki wskaźnikowe dla lasów pierwotnych, co potwierdza wyjątkową wartość przyrodniczą lasów naturalnych położonych obecnie w granicach rezerwatu przyrody Borki.

Na terenie przyłączonym do rezerwatu Borki odnotowano także:

• 24 cenne gatunki roślin naczyniowych. Szczególnie warte odnotowania są: turzyca szczupła Carex disperma (jedno z kilkunastu stanowiskach położonych w północno-wschodniej Polsce), turzyca życicowa Carex loliacea (relikt glacjalny, gatunek bardzo rzadko spotykany w NE części kraju);
• 13 gatunków chrząszczy, stanowiących rzadkości w Polsce północno-wschodniej. Trzy z nich: Corticaria lapponica, zęboszyjka ognista Denticolis rubens i Ipidia binotata są wskaźnikami lasów o charakterze naturalnym. Pachnica dębowa Osmoderma eremita, ściśle chroniony gatunek, związany jest z martwym drewnem, szczególnie z różnego rodzaju próchnowiskami w dziuplach lub pęknięciach drzew liściastych;
• wiele gatunków ptaków, w szczególności dzięciołów, przede wszystkim: dzięcioła trójpalczastego Picoides tridactylus, białogrzbietego Dendrocopos leucotos oraz średniego Dendrocoptes medius, a także muchołówek: białoszyjej Ficedula albicollis, małej Ficedula parva i żałobnej Ficedula hypoleuca. Występujące tu siedliska służą również ptakom w czasie migracji, jako miejsce odpoczynku i żerowania (m.in. dla kwokacza Tringa nebularia, droździka Turdus iliacus, bekasika Lymnocryptes minimus).

Skuteczna ochrona

Ogromnym walorem rezerwatu jest obecność starych drzew (nawet do 188 lat), duża zasobność w tzw. martwe drewno oraz rozbudowana struktura wiekowa, pozwalająca na szybkie zastępowanie zamierających drzew oraz złomów i wywrotów przez młode pokolenie. Prowadzone, przed powiększeniem rezerwatu, działania z zakresu gospodarki leśnej zakłócały i ograniczały w wielu miejscach spontaniczny przebieg tych procesów. Obecność dojrzałych drzewostanów, zróżnicowanych wiekowo i przestrzennie, jest niezbędna dla zachowania walorów przyrodniczych tego terenu.

Ważna jest także znaczna powierzchnia rezerwatu, stanowiąca jeden zwarty kompleks leśny. Tylko duża powierzchnia jest w stanie zapewnić w pełnym zakresie funkcjonalną i terytorialną spójność najcenniejszych siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków tworzących reliktową biocenozę puszczańską.

W grafice wykorzystano zdjęcia autorstwa Pana Andrzeja Suleja.