Narodowy Fundusz
Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej

W konferencji, w której wzięło udział kilkudziesięciu dziennikarzy z prasy, radia, telewizji oraz mediów internetowych, uczestniczył Minister Środowiska Henryk Kowalczyk. Obecni byli wszyscy członkowie Zarządu NFOŚiGW: p.o. Prezesa Zarządu Marek Ryszka oraz Wiceprezesi: Anna Mańk, Dominik Bąk i Artur Michalski, którzy zaprezentowali główne dokonania i osiągnięcia z 30-letniej działalności NFOŚiGW, a zarazem najważniejsze wyzwania oraz nowe programy priorytetowe uruchamiane w bieżącym roku.

Na wstępie, w okolicznościowym wystąpieniu, Minister Środowiska Henryk Kowalczyk podkreślił, że NFOŚiGW jest rówieśnikiem wolnej Polski, a porównanie obecnego stanu środowiska z tym z końca lat 80. ubiegłego wieku pokazuje olbrzymią zmianę na korzyść. Nastąpiła wręcz rewolucja w obliczu ekologicznym Polski za sprawą realizacji licznych przedsięwzięć – zarówno w formie inwestycji gospodarczych, jak i działań na rzecz edukacji, ochrony przyrody i różnorodności biologicznej. Powołanie NFOŚiGW dało podstawę do stworzenia i stałego doskonalenia systemu finansowania ochrony środowiska w Polsce, do którego kilka lat później dołączyły fundusze wojewódzkie. System ten sprawdził się w praktyce. Umożliwia on bezpośrednie wykorzystywanie wpływów z opłat i kar za korzystanie ze środowiska do wdrażania wieloletnich programów. NFOŚiGW podejmuje proekologiczne działania na wielką skalę. Obecnie takim wyzwaniem jest – zarysowany na 12 lat i realizowany wspólnie z wojewódzkimi funduszami – program Czyste Powietrze. Minister Henryk Kowalczyk wspomniał również o nowych programach środowiskowych na rzecz rolnictwa. Dodał, że NFOŚiGW sprawdził się jako dystrybutor środków europejskich. Podsumowując, szef resortu zaznaczył, że Ministerstwo Środowiska z dumą pełni nadzór nad bardzo dobrze zorganizowaną i zarządzaną instytucją, jaką jest NFOŚiGW.

Pełniący obowiązki Prezesa Zarządu NFOŚiGW Marek Ryszka w swoim wystąpieniu podkreślił kluczową pozycję i rolę Narodowego Funduszu w polskim systemie finansowania ochrony środowiska. Jest to instytucja, która wspiera finansowo politykę ekologiczną państwa, wykorzystując środki własne oraz będące w dyspozycji środki zagraniczne. Obecny poziom finansowania ochrony środowiska to około  4-5 mld zł rocznie, po 50 proc. ze środków unijnych i własnych. NFOŚiGW to krajowy lider wdrażania funduszy europejskich i zagranicznych mechanizmów finansowania ochrony środowiska w Polsce. Atutami NFOŚiGW są: wyszkolone i doświadczone zespoły kadry zarządzającej, ekspertów i specjalistów, zdolność do finansowania szerokiej i zróżnicowanej palety zadań, doświadczenie w stosowaniu różnorodnych narzędzi finansowych w wielu obszarach, zdolność do wdrażania europejskich programów finansowania (co uzyskano w wyniku wieloletniego doświadczenia w realizacji dwóch perspektyw unijnych), rozpoznawalność instytucji w Komisji Europejskiej, sprawdzone procedury, wypracowany mechanizm samofinansowania, posiadane zasoby kapitałowe, a także specjalne rozwiązania wspierające przedsiębiorców i innowacyjność.

W latach 1989-2018 w wyniku działalności NFOŚiGW zrealizowano m.in. 4125 projektów w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, 4076 projektów dla ochrony powietrza i klimatu oraz 1244 projekty w obszarze gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi.

W okresie od 1989 r. do dzisiaj NFOŚiGW zawarł prawie 32 tys. umów na realizacje przedsięwzięć proekologicznych, w tym 3,1 tys. umów z udziałem środków zagranicznych. Wartość tych projektów wyniosła (łącznie z wkładem beneficjentów) 237 mld zł. Na 28,8 tys. umów ze środków krajowych wydatkowano 50,9 mld zł, a koszt realizowanych projektów wyniósł 157 mld zł. W tym okresie wpływy do NFOŚiGW z opłat i kar stanowiły 27,9 mld zł.

Do priorytetów NFOŚiGW Prezes Marek Ryszka zaliczył: adaptację do zmian klimatu, ochronę wód, geologię górnictwo, gospodarkę w obiegu zamkniętym, w tym gospodarowanie odpadami, ochronę powietrza oraz różnorodność biologiczną. Natomiast jako najważniejsze zadania na lata 2021-2027 wskazał: adaptację do zmian klimatu, w tym zarządzanie ryzykiem i odpornością na klęski żywiołowe, gospodarkę niskoemisyjną (ekomobilność, czyste powietrze), gospodarkę w obiegu zamkniętym, transformację energetyczną (efektywność energetyczna, OZE, inteligentne systemy i sieci ciepłownicze), zrównoważoną gospodarkę wodną oraz bioróżnorodność i edukację ekologiczną.

P.o. Prezesa Zarządu NFOŚiGW omówił nowy program priorytetowy Adaptacja do zmian klimatu oraz ograniczanie skutków zagrożeń środowiska, z którego będą finansowane takie przedsięwzięcia jak: opracowanie miejskich planów i strategii adaptacji do zmian klimatu, zaopatrzenie ludności w wodę do picia, zapobieganie powodziom i przeciwdziałania skutkom suszy oraz działania inwestycyjne, w tym m.in. tzw. „zielono-niebieską” infrastrukturę. Prezes Marek Ryszka przypomniał zarazem zrealizowane z udziałem środków NFOŚiGW obiekty gospodarki wodnej, np. Zbiornik Świnna Poręba (Jezioro Mucharskie) na Skawie (dofinasowanie: 1 mld zł), Suchy zbiornik przeciwpowodziowy Racibórz Dolny na Odrze (dofinasowanie: 0,7 mld zł) oraz Stopień Wodny Malczyce na Odrze (dofinansowanie: 0,8 mld zł). Dodał również, że znacznemu rozszerzeniu ulega Ogólnopolski program finansowania służb ratowniczych, w ramach którego NFOŚiGW zawarł nowe umowy z WFOŚiGW na kwotę 102,5 mln zł na sfinansowanie: zakupu samochodów ratowniczo-gaśniczych dla 475 jednostek OSP w 16 województwach, a także na zakup sprzętu ratowniczego i specjalistycznego sprzętu pływającego dla 25 jednostek WOPR, GOPR i TOPR w 10 województwach.

W zakresie gospodarki wodno-ściekowej wsparcie NFOŚiGW obejmuje: oczyszczanie ścieków, kanalizację sanitarną, podłączenia do budynków, kanalizację ogólnospławną i deszczową, sieć wodociągową, stacje uzdatniania wody oraz zagospodarowanie osadów ściekowych. Ważnym obszarem wsparcia jest również samowystarczalność energetyczna przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych. Realizując inwestycje ochrony wód, w latach 1989-2018, osiągnięto m. in. następujące cele: zmniejszenie różnic społecznych i gospodarczych pomiędzy obywatelami Polski i Unii Europejskiej, poprawę warunków i jakości życia oraz stanu zdrowia mieszkańców, poprawę stanu środowiska, budowę nowoczesnej i modernizację istniejącej infrastruktury oraz rozwój wiedzy technicznej i pozatechnicznej w tym obszarze. W latach 1989 -2019, wspierając zadania określone w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych, NFOŚiGW zawarł ponad 1000 umów na realizację prac o wartości 42 mld zł w prawie 500 aglomeracjach. Zbudowano bądź unowocześniono 1600 oczyszczalni oraz 83 tys. km sieci kanalizacyjnych. Obecnie działania w obszarze gospodarki wodno-ściekowej zostaną poszerzone o Ogólnopolski program gospodarki wodno-ściekowej poza granicami aglomeracji ujętych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych.

Z kolei celem Ogólnopolskiego systemu wsparcia doradczego dla sektora publicznego, mieszkaniowego oraz przedsiębiorstw w zakresie efektywności energetycznej oraz OZE, który NFOŚiGW realizuje we współpracy z 15 WFOŚiGW oraz samorządem lubelskim, jest: wspieranie projektów przyczyniających się do realizacji pakietu energetyczno-klimatycznego UE, zwiększenie świadomości społecznej w zakresie rozwoju gospodarki niskoemisyjnej, wspieranie gmin w przygotowaniu i wdrażaniu planów gospodarki niskoemisyjnej (PGN/SEAP), wspieranie działań w przygotowaniu i wdrażaniu inwestycji w zakresie efektywności energetycznej oraz odnawialnych źródeł energii. Zespół prawie 90 osób udziela porad i wskazówek przedsiębiorcom, samorządom i osobom indywidualnym. Zrealizowano ponad 72 tys. działań doradczych, z których 83 proc. udzielono w związku z realizacją programu Czyste Powietrze. Ponadto doradcy wsparli przygotowanie i wdrożenie około 1800 planów gospodarki niskoemisyjnej (PGN). Przeprowadzono też 60 szkoleń, podczas których wyszkolono blisko 1500 energetyków gminnych z ponad 1100 gmin. Odbyło się ponad 180 szkoleń, w których wzięło udział ponad 4 tys. pracowników ośrodków pomocy społecznej.

Prezes Marek Ryszka podał najważniejsze informacje dotyczące programu Czyste Powietrze Jego celem jest poprawa efektywności energetycznej i zmniejszenie zanieczyszczeń  z istniejących jednorodzinnych budynków mieszkalnych, a także uniknięcie emisji zanieczyszczeń z nowo budowanych jednorodzinnych budynków mieszkalnych. Na koniec maja 2019 r. do wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej wpłynęło 58,2 tys. wniosków, zostało zawartych 12,2 tys. umów na kwotę 1,4 mln zł. Ponad siedem tysięcy wniosków przyjął sam WFOŚiGW w Katowicach.

W sposób ciągły jest doskonalona współpraca z wojewódzkimi funduszami. Następuje dalsza poprawa efektywności finansowania projektów proekologicznych dzięki nowej formule współpracy NFOŚiGW i WFOŚiGW przy realizacji programów priorytetowych. Umożliwia to intensyfikacja wsparcia finansowego dla poszerzonego katalogu beneficjentów (np. osoby fizyczne, lokalne organizacje społeczne), realizujących „małe”, ale istotne projekty środowiskowe. Obecnie NFOŚiGW wspólnie z WFOŚiGW realizuje następujące programy: Czyste Powietrze, Ogólnopolski program finansowania usuwania wyrobów zawierających azbest, Ogólnopolski program regeneracji środowiskowej gleb poprzez ich wapnowanie, Ogólnopolski program gospodarki wodno-ściekowej poza granicami aglomeracji ujętych w KPOŚK oraz Ogólnopolski program finansowania służb ratowniczych.

Osiągnięcia, bieżące działania oraz plany Narodowego Funduszu w obszarach energii, ekoinnowacji, ochrony przyrody oraz edukacji ekologicznej przedstawił Wiceprezes Zarządu NFOŚiGW Artur Michalski. Podkreślił kompleksowość wsparcia w powyższych obszarach, które obejmuje m.in.: ograniczanie presji przemysłu, efektywność energetyczną, racjonalne wykorzystanie zasobów, rozwój efektywnego ciepłownictwa (w tym: wprowadzanie OZE, likwidację indywidualnego ogrzewania oraz modernizację i rozwój sieci), rozwój technik kogeneracyjnych, kompleksową termomodernizację, rozwój odnawianych źródeł energii (w tym wykorzystanie zasobów geotermalnych), a także ekomobilność i ekoinnowacje.

Mówca zwrócił uwagę na znaczenie ogólnopolskiego systemu doradztwa energetycznego oraz edukacji ekologicznej. W omawianych obszarach, latach 1989-2019, projekty były i są realizowane poprzez programy priorytetowe NFOŚiGW (np. Kawka, Bocian, Prosument, PolSeff, Inteligentne Sieci Energetyczne), działania w ramach: Sektorowego Programu Operacyjnego Wsparcie Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO WKP), Programów Operacyjnych Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ 2007-2013 i POiiŚ 2014-2020), a także programów Systemu Zielonych Inwestycji (GIS) i programów Norweskiego Mechanizmu Finansowego i Europejskiego Obszaru Gospodarczego (NMF i EOG). Prezes Artur Michalski zestawił uzyskane efekty rzeczowe i ekologiczne projektów zrealizowanych dzięki wsparciu NFOŚiGW. Przykładowo, z inicjatywy i dzięki wsparciu Narodowego Funduszu prawie 900 gmin w Polsce opracowało Plany Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN), których realizacja jest istotnym czynnikiem dla przywracania standardów jakości powietrza w Polsce.

Programy priorytetowe NFOŚiGW (Gekon, Sokół), a także program Komisji Europejskiej LIFE są wsparciem przy wdrażania innowacyjnych technologii środowiskowych, w powiązaniu z Krajowymi Inteligentnymi Specjalizacjami (KIS). W zakresie ochrony przyrody NFOŚiGW koncentruje się na współfinansowaniu zadań dla ochrony i przywracania różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Natomiast w dziedzinie edukacji ekologicznej realizacja programów priorytetowych NFOŚiGW pozwala  podnosić poziom świadomości ekologicznej i kształtować postawy ekologiczne społeczeństwa.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej aktywnie wspiera rozwiązywanie problemów ekonomicznych poprzez kompleksową ofertę dla optymalizacji gospodarowania energią w zakresie: wytwarzania, dystrybucji i konsumpcji. Włącza się w ten sposób w realizację zadań transformacji energetycznej w naszym kraju, co będzie wykonywane z pomocą nowych programów: Energia Plus, Polska Geotermia Plus, Ciepłownictwo Powiatowe, Agroenergia. Na ten cel NFOŚiGW przeznaczy do 2023 r. 8,5 mld zł. Jako Zarządzający Funduszem Niskoemisyjnego Transportu (FNT) NFOŚiGW włącza się szeroko w rozwój elektromobilności. Prezes Artur Michalski zapowiedział także uruchomienie nowego programu priorytetowego Kangur – Bezpieczna i ekologiczna droga do szkoły, w ramach którego NFOŚiGW dofinansuje min. zakup nowych elektrycznych autobusów szkolnych. Beneficjentami będą w tym przypadku gminy wiejskie oraz miasta średnie tracące funkcje społeczno-gospodarcze.

Wiceprezes Zarządu NFOŚiGW Dominik Bąk przedstawił działania NFOŚiGW na rzecz ochrony ziemi i gospodarki odpadami. W tej dziedzinie NFOŚiGW finansuje lub współfinansuje następujące projekty: kompleksowe systemy zagospodarowania odpadów, kompleksowe systemy zagospodarowania odpadów, technologie unieszkodliwiania odpadów, technologie i modernizacje spalarni odpadów, recycling pojazdów wycofanych z eksploatacji, rekultywacje terenów zdegradowanych, zabezpieczenia wyrobisk górniczych, poznanie budowy geologicznej kraju oraz gospodarkę zasobami złóż kopalin i wód podziemnych, regenerację środowiskową gleb poprzez ich wapnowanie oraz usuwanie odpadów pochodzących z działalności rolniczej oraz wyrobów zawierających azbest.

Finansowanie krajowe przez minionych 30 lat zaowocowało zawarciem 9 175 umów, przy udzielonym wsparciu w kwocie 9,36 mld zł. Natomiast finansowanie z udziałem środków unijnych w okresie 2000-2013 przełożyło się na umowy opiewające na kwotę 6,6 mld zł, przy dofinansowaniu ze środków unijnych w wysokości 3,1 mld zł. W POIiŚ 2014-2020 w działaniu 2.2 Gospodarka odpadami komunalnymi zawarto dotychczas 35 umów na łączną wartość projektów 1,7 mld zł i udzielonym dofinansowaniu z Funduszu Spójności na poziomie 830 mln zł. Z kolei w działaniu 2.5 Poprawa jakości środowiska miejskiego zawarto 154 umowy na wartość projektów 1,25 mld i udzielonym dofinansowaniu 920 mln zł.

Mówiąc o najważniejszych osiągnięciach NFOŚiGW w prezentowanych obszarach, Prezes Dominik Bąk podał dofinansowane przez NFOŚiGW spalarnie (1,5 mld zł ze środków unijnych i prawie 1 mld zł środków krajowych), które przetwarzają 1 mln ton/rok odpadów, a procesy te zachodzą z odzyskiem energii i są bezpieczne dla środowiska. Wymienił ponadto takie przedsięwzięcia jak: rekultywacja terenów zdegradowanych górnictwem siarki (objęła 3,5 tys. ha przy dofinansowaniu 900 mln zł); rekultywacja terenów zdegradowanych i likwidacja bomb ekologicznych (wsparcie 66 inwestycji kwotą prawie 105 mln zł); poprawa jakości środowiska miejskiego (utworzenie lub odnowienie 2,1 tys. ha terenów zieleni przy wsparciu kwotą 920 mln zł); całkowita likwidacja mogilników (zlikwidowano ich około 190, przy dofinansowaniu ponad 130 mln zł).

Nowymi projektami NFOŚiGW w prezentowanym obszarze są: Ogólnopolski program regeneracji środowiskowej gleb poprzez ich wapnowanie, Usuwanie porzuconych odpadów, Usuwanie folii rolniczych i innych odpadów pochodzących z działalności rolniczej (program pilotażowy) oraz Ogólnopolski program finansowania usuwania wyrobów zawierających azbest. Prezes Dominik Bąk zaakcentował, że na okres nowej perspektywy finansowej szczególnie ważne jest uwzględnienie tych działań w POIiŚ 2021-2027 oraz wdrożenie gospodarki o obiegu zamkniętym we wszystkich obszarach finansowanych przez NFOŚiGW.

Następnie Wiceprezes Zarządu NFOŚiGW Anna Mańk zaprezentowała inwestycje kapitałowe Narodowego Funduszu. Portfel podstawowy stanowią: w zakresie wytwarzania energii cieplnej – PEC Geotermia Podhalańska S.A. w Bańskiej Niżnej (90,6 proc. akcji), Geotermia Pyrzyce Sp. z o.o.(62,1 proc. udziałów), Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej S.A. w Tarnowie (39,3 proc. akcji), Miejska Energetyka Cieplna Sp. z o.o. w Ostrowcu Świętokrzyskim (40 proc. udziałów). Natomiast w obszarze usług finansowych: BOŚ SA (58 proc. akcji), a w zakresie usług doradczych – KAPE SA (67,7 proc. akcji).

BOŚ SA jest jedynym w Polsce bankiem specjalizującym się w ochronie środowiska. W okresie 27 lat działalności łączna liczba sfinansowanych przez niego inwestycji proekologicznych wyniosła 80 tys., a ich wartość to 51,1 mld zł. Udzielone kredyty własne dają kwotę 20,2 mld zł, natomiast wartość 52,2 tys. umów kredytowych udzielanych wspólnie z NFOŚiGW i WFOŚiGW (dotacja/pożyczka) to około 7,5 mld zł.

PEC Geotermia Podhalańska S.A. to z kolei pierwsza w historii Polski spółka wykorzystująca ciepło wód geotermalnych. Została ona zawiązana z inicjatywy NFOŚiGW 25 lat temu, jej obecna roczna sprzedaż wynosi ponad 450 tys. GJ energii cieplnej. Klaster Energii Serce Podhala współtworzony przez PEC Geotermia Podhalańska i Gminę Szaflary znalazł się w elitarnym gronie wyróżnionych przez Ministerstwo Energii klastrów energii – za pionierskie przedsięwzięcia w sektorze energetyki rozproszonej (panele fotowoltaiczne oraz magazyny ciepła).

Inna spółka, KAPE S.A., jest krajowym liderem w obszarze prac doradczych i konsultingowych w obszarze efektywnego zarządzania energią. Spółka specjalizuje się: w przygotowaniu i weryfikacji audytów energetycznych dla przemysłu i budownictwa, projektowaniu energooszczędnych budynków, doradztwie z zakresu gospodarki niskoemisyjnej, w szkoleniach i warsztatach oraz edukacji ekologicznej w obszarze efektywności energetycznej. KAPE S.A. jest laureatem 28. edycji Medalu Europejskiego przyznawanego przez Komitet Ekonomiczno-Społeczny działający przy Komisji Europejskiej. Wyróżnienie to zostało przyznane za świadczenie usług z zakresu audytu energetycznego.

W swojej wypowiedzi Prezes Anna Mańk przedstawiła także wyniki finansowe wszystkich spółek portfela podstawowego NFOŚiGW, podkreślając, że są one stabilne, a firmy poprawiają swoje wyniki finansowe. NFOŚiGW analizuje na bieżąco możliwości dalszego zaangażowania kapitałowego w spółki prawa handlowego.

Konferencję prasową zakończyła seria dziennikarskich pytań skierowanych do Zarządu NFOŚiGW. Dotyczyły one głównie zagadnień ekomobilności oraz najnowszych programów priorytetowych.